amaliy mashg‘ulot. (2 soat)
BOSHQARUV MAQSADI VA FUNKSIYALARI
Maqsad:
Menejmentning funksiyalari
va ularning tasnifi, Ishlab chiqarishni
boshqarish vazifalarining hududiy tarkibi haqida talabalar bilim va ko’nikmalarga
ega bo’lish.
Zarur adabiyotlar va jihozlar:
1. N.M.Ziyavitdinova, Y.M.O‘rinov, Sh.N.Xayitov. MENEJMENT (o’quv
qo’llanma). T.: «TAFAKKUR-BO‘STONI», 2012 – 312 b.
2. Qosimova D. S. Menejment nazariyasi: Darslik - Toshkent, «Tafakkur-
bo‘stoni». 2011. 336 b.
3.
http://staff.tiiame.uz/storage/users/14/books/Qosimova D.S. Menejment
nazariyasi.pdf
Ishning mazmuni:
Menejmentning funksiyalari va ularning tasnifi
Menejmentning jarayon sifatidagi mohiyati uning vazifalarida ifoda lanadi.
Menejment vazifalari deganda boshqaruv bo'yicha ma’lum masalalarni hal etishga
qaratilgan harakat yig'indisi tushuniladi.
M e n e jm e n t vazifalari, avvalo, b o sh q a rilu v ch I o b y ek tn in g o 'z ig a xos
x u su siy a tid an kelib chiqadi. Ishlab chiqarish tarkibiga mos ravishda quyidagilarni
aks e ttiru v ch i vazifalar mavjud bo’ladi:
- iqtiso d iy o tn in g ta rm o q tarkibini;
- u n in g hududiy tarkibini;
- ishlab ch iq a rishning alohida unsurlarini.
Milliy x o ‘ja lik n in g ta rm o q tarkibi m en e jm en t oldiga moddiy
ishlab
chiqarishni boshqarish va no’loddiy ishlab chiqarishni
boshqarish kabi vazifa
qo'yadi. Birinchi soha tarkibida ishlab chiqarish va muo’lala sohalarini boshqarishni
a jratadilar. Ishlab chiqarish sohasini boshqarishga san o a t va uning tarmoqla rini
boshqarish, qurilishni, ta n sp o rt, aloqani boshqarish vazifalari; muo’lala s o h a s
in i b o s h q a r is h v a z if a la rig a - s a v d o n i, m o liy a , mod d iy - texnikaviy
ta’minot, madaniyat, t a ’lim sohalarini boshqarishni qamrab oladi.
Ishlab chiqarishni boshqarish vazifalarining hududiy tarkibiga respublika,
viloyat, shah a r, tum a n miqyosidagi m en e jm en t v a z ifalari kiradi. Ishlab ch iq
a rish n in g b o sh lan g 'ich b o 'g 'in i – korxonani boshqarish muhim vazifadir.
Menejment vazifalari boshqaruv tashkilotlari, bajaruvchilar va boshqaruv apparati
vazifalarini belgilab beradi.
M en e jm en t jarayonini bajariladigan vazifalar bo'yicha tahlil etish h a r bir vazifada
ish hajmi, boshqaruvchi xodimlar sonini aniqlash,
va nihoyat, boshqaruv apparati
tarkibini loyihalash uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Boshqaruv tashkilotining asosiy
va aniq vazifalari ajratiladi. Asosiy vazifalar har bir korxona va boshqaruvning
barcha darajasi uchun xosdir. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi:
a) m a rk e tin g ; b) b izn e s-re ja ; d) ta r tib g a solish; e) ta sh k il etish ;
f) r a g ‘ba tlantirish; g)
n a zo ra t va hisob; h) undash; i) rejalashtirish.
M a rk e tin g - bu k o rx o n a n i i s t e ’m o lch i b ilan b o zo r o rq a li bog'lovchi
eng muhim bozor m u n o sab a tla ri va ax b o ro t oqimlari to'plamidir. M a rk e tin
g tarkibiga: bozorni o 'rg an ish , is te ’molchilar buyurtmalariga ko'ra tovarlar
turlarini rejalashtirish, tovarlarni bozorga chiqarish, reklama, tovar va xizmatlarni
ishlab chiqarishdan is te ’molchiga y e tk a z ish bilan bog'liq tadbirkorlik faoliyati
kiradi.
Bozor u yoki bu tovarga bo'lgan talabni lakmus qog'ozi singari aks ettiradi. Bozor
taklif etilgan tovarni yo qabul etadi, yoki inkor qiladi. Bozor iqtisodiyotida
iqtisodiyotni boshqarish m a rk e tin g n i ishlab chiqarish siklining so'nggida emas,
boshida bo'lishini
taqozo etadi, chunki boshqaruv qarorlarini qabul qilish asosida
ishlab chiqarish imkoniyatlari emas, balky bozor talablari, xaridorlarning mavjud va
istiqboldagi ehtiyojlari yotadi. Agar markazlashgan, ma’muriybuyruqbozlikka
asoslangan boshqaruvda bozorga ishlab chiqarishning oxirgi nuqtasi sifatida
qaralgan bo'lsa, bozor iqtisodiyotiga o'tilishi bilan bozor talablari ishlab chiqarish
bosqichining boshidayoq hisobga olinishi zarur. Bozor ishlab chiqarish ko'lamini
belgilovchi, butun menejment jarayoniga t a ’sir etuvchi kuchga aylanadi.
Biznes-reja
- bu ijodiy loyihalashtirish, istiqbolni belgilashdir. Biznes-
rejalarda iqtisodiy stra teg iy a belgilanadi, kelajakda rivojlanish yo'llari va vositalari
aniqlanadi, tarkibiy siyosat, ijtimoiy rivojlanish miqyoslari belgilanadi. Tashkil etish
- bu boshqariluvchi tizimning texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa kichik
tizimlarni tartibga solish jarayonidir. Tashkil etish maqbul tuzilmalar tashkil etish,
tizim tarkibiy qismlari o'rtasidagi qismlari to'g'risida
qoidalarni yaratishi, lavozim
majburiyatlari, barqaror iqtisodiy normativlarni belgilashni qamrab oladi.
Tartibga solish (koordinatsiya qilish) - bu m en e jm en tn in g b a rcha boshqa
vazifalari uning texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy masalalarini,
hamda
boshqaruvchi tizimidagi turli-tuman aloqalarni muvofiqlashtirish jarayonidir. Bu
o'zaro uzviylikni o'rnatish , belgilangan me’yor va normativlardan cheklanishlarning
oldini olishdir.
Rag'batlantirish - bu manfaatlarni va keng demokratlashtirish, inson o’lili
faolligini oshirish asosida m a n fa a tla r vositasida boshqarishdir. Na zora t va hisob
- boshqariladigan tizim m a ’lum m aqsadga e rish ish g a q a ra tilg an inson faoliya
tining sabablari va mexanizmini o ‘rganadi. Undash kishilar faolligi bilan ular ega
bo'lgan tajribaning moslashishi natijasida shaxsiy va guruhiy extyojlarni qondirishga
qaratilgandir. M en e jm en tn in g aniq maxsus vazifalari menejment mehnati
taqsimoti natijasi bo'lib, aniq mazmunga egadir. Korxona miqyosida boshqaruvning
quyidagi maxsus vazifalarini ko'rsatish mumkin:
a) asosiy ishlab chiqarishni boshqarish:
b) yordamchi ishlab chiqarishni boshqarish;
d) mahsulot sifatini boshqarish;
e) mehnat va ish haqini boshqarish;
f) kadrlar, ta ’minot, moliya va kredit, jamoa ijtimoiy rivojlanishini boshqarish;
g) marketingni boshqarish.
M en e jm en tn in g har bir sohasi maxsus tizim jihatidan majmua bo'lib, o 'z
tarkibida menejmentning umumiy vazifalarini qamrab oladi. Masalan, ishlab
chiqarishni ilmiy-texnikaviy jihozlashni boshqarish vazifasi tarkibiga reja, tashkil