Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə
VIII HİSSO: AMERİKA KƏND TƏSƏRRÜFATININ DƏYİŞƏN SİMASI
Yüklə 2,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VIII HİSSO: AMERİKA KƏND TƏSƏRRÜFATININ DƏYİŞƏN SİMASI
- AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ
VIII HİSSO: AMERİKA KƏND TƏSƏRRÜFATININ DƏYİŞƏN SİMASI D övlətin lap ilk günlərindən kənd təsərrüfatı ilə məşğuliyyət Amerika iqtisadiyyatında ən vacib sahə olmuşdur və fermerlərin məziyyətlərini - onların təşəbbüskarlığını, çətin zəhmətlərini və müstəqilliklərini mədh edən dastanlar Amerika mədəniyyətində uzun müddət mərkəzi yer tutmuşdur. Amerika kənd təsərrüfatının icmalı elə qəhrəmanlıq nümunələri təqdim edir ki, bunlar uzun bir əfsanəni xatırladır. Fermerlər, xalq nağıllarında göstərildiyi kimi, heç vaxt həqiqi mə’nada müstəqil olmamışlar, çünki fermerlər onların nəzarətindən çox yüksək dərəcədə kənar olan hava şəraiti, bazarlarda kənd təsərrüfatı məhsullarının qiyməti və hökumət siyasəti kimi amillərdən asılı olmuşlar. Bununla belə, Amerika fermerləri Birləşmiş Ştatlar cəmiyyətinin qalan hissəsinin pərəstiş etdiyi və bir çox hallarda rəqabətə ginnəyə çalışdığı individualizm və bərabər hüquq qazanmaqdan ötrü mübarizə ruhu nümayiş etdirmişdir. Nəticədə, fermerlərin bu fəaliyyəti Birləşmiş Ştatlar siyasi təfəkküründə onlara xüsusi qüvvə vermişdir. Fermerlərin sayı hətta əhəmiyyətli dərəcədə azalmış olsa da, bu qüvvə bu günün özündə də mövcuddur. Amerika fermerləri hər hektardan çox yüksək məhsul istehsal etmək bacarığı ilə bütün dünyada şöhrət qazanmışdır. Bu, qismən təbiətin səxavəti ilə bağlıdır. Qərbi Birləşmiş Ştatların ancaq nisbətən kiçik bir sahəsində yağıntı o qədər məhduddur ki, burada səhralar mövcuddur. Başqa yerlərdə isə yağışlar ya arabir, ya da tez-tez olur, çaylar və yeraltı sular torpaqlan müntəzəm şəkildə suvarmaq imkanı verir. Dünyanın ən zəngin kənd təsərrüfatı sahələrindən bə’zisinə Amerikanın Orta Qərbində təsadüf etmək olar. Amerika fermerlərinin uğurları eyni zamanda iri kapital qoyuluşunun fəaliyyəti və yüksək səriştəli əməkdən istifadənin durmadan artmasıdır. Toxumlar elmi cəhətdən inkişaf etdirilib. 158 AMERİKA İQTİSADİYYATININ ƏSAS CƏHƏTLƏRİ onların yüksək məhsuldarlığına nail olunub, toxumlann cürbəcür xəstəliklərə və quraqlığa qarşı dözümü artınlıb. Kübrələmə və suvarmadan hesablamalar yolu ilə tez-tez istifadə olunur. Kultivasiya və məhsulu toplama işində maşınlardan istifadə sərf olunan əməyi azaldır və məhsulun hər vahidi üçün itirilən vaxta da qənaət edir. Hava kondisioneri olan traktorunun kabinəsində oturub, traktorunun yedəyinə qoşulmuş baha, sür’ətlə hərəkət edən,torpaq şumlayan, becərən və məhsul toplayan avadanlıqları arxasınca çəkən fermerlərə rast gəlmək qeyri-adi bir şey deyil. YÜKSOLMOKDO OLAN AQRİBİZNES A merika kənd təsərrüfatı yüksəlməkdə olan «aqribiznes»dir. Bu termin müasir Birləşmiş Ştatlar iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı müəssisəsinin genişmiqyaslı təbiətini əks etdirmək üçün yaradılmışdır. Aqribiznes fərdi fermerdən tutmuş kənd təsərrüfatı üçün kimyəvi preparatlar hazırlayan çoxmillətli mütəxəssislərə qədər kənd təsərrüfatı ilə baqlı bizneslərin tam kompleksinə aiddir. Buraya kənd təsərrüfatı kooperativləri, kənd təsərrüfatı bankları, kənd təsərrüfatı mallarını gəmi ilə daşıyanlar, istehlak mallan satıcıları, kənd təsərrüfatı avadanliğı istehsal edən şirkətlər, ərzaq istehsalı sənayesi, baqqaliyyə şəbəkələri və bir çox başqa bizneslər daxildir. Aqribiznes 20 əsrin sonlannda Amerika kənd təsərrüfatında baş verən dəyişiklikləri dəqiq təsvir edir. Bir əsr əvvəl Amerika işçi qüvvəsinin yarısı kənd təsərrüfatında çalışırdı; 1990-cı illərdə bu rəqəm 3 faizdən də aşağı düşdü. Keçmiş Amerikada fermerlər özləri istehlak etdikləri malları daha çox istehsal edirdilər. İndi, kommersiya ilə məşğul olan fermerlər yüksək dərəcədə ixtisaslaşmışlar, ona görə də fermaların əksərində istehlak olunan hər şey daxildə yetişdirilənlərdən deyil, indi əsasən, kənar mənbələrdən alınır. Ümumiyyətlə, icarə olunan əksər əmək sahələrini maşın texnikası əvəz etmişdir. 1940-cı ildə hər birinin orta hesabla 67 hektar sahəsi olan 6 milyon ferma var idi; 1990-cı ildə vəziyyət o dərəcədə dəyişdi ki, hər birinin orta hesabla 185 hektar sahəsi olan ancaq 2,1 milyon ferma qaldı. Məhz bu müddət ərzində fermalarda çalışanların sayı dramatik şəkildə azaldı: 1930-cu ildəki 12,5 milyon nəfərdən 1990-cı ildəki 2,9 milyon nəfərə qədər azaldı, halbuki Birləşmiş Ştatlar əhalisinin ümumi sayı bu müddətdə təqribən iki dəfə artıb. Həmişə belə bir hal olub ki, fermaların çoxu əldən-ələ keçib, məsələn, atadan oğula keçib. Torpağa kapital qoyuluşunun və TS9 VIII HİSSO: AMERİKA KƏND TƏSƏRRÜFATININ DƏYİŞƏN SİMASI avadanlığının qiymətinin yüksək olması indi əksər adamlar üçün kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmağı çətinləşdirir. Əslində, bə’zi müşahidəçilər təsdiq edirlər ki, Birləşmiş Ştatlarda kiçik ailə ferması artıq mövcud olmağa qabil deyil. Amerika fermerlərinin üçdə biri və ya daha çoxu, doğrudan da, ancaq günəmuzd işləyən fermerlərdir: onlar öz gəlirlərini tə’min etmək üçün feıma ilə əlaqəsi olmayan işlər də görürlər. 20-ci əsrin sonlarında fermalar get-gedə - kiçik, birailəlik bizneslərdən tutmuş nəhəng konqlomeratlara qədər - korporasiyaların əlinə keçir. Bütün ferma torpaq sahələrinin yeddidə birə qədəri korpoprasiyalann, üçdə birə qədəri isə ailə korporasiyyalarmın ixtiyarındadır. Birləşmiş Ştatlarda torpaq sahəsinin 1 faizdən də bir qədər az hissəsi vətəndaş olmayanların ixtiyarındadır. İcmalçıların bə’ziləri əsaslandırırlar ki, ailə fermalarını saxlamaq üçün hökumətin maliyyə imkanları vardır. Onlar Amerika təcrübəsində ailə fermalarının roluna işarə edir və sübut etməyə çalışırlar ki, ailənin iştirak etmədiyi korporasiyalar ancaq öz mənfəətlərini güdürlər. Onlar təsdiq edirlər ki, bu korporasiyalar ailə fermalanndan daha artıq can atırlar ki, ətraf mühitə zərər verən məhsul texnikasından istifadə etsinlər. Buna baxmayaraq, korporasiyaların müdafiəçiləri göstərirlər ki, ailə iştirak etmədiyi korporasiyaların kapitalı, adətən, ailə fermalanndan çox olur və beləliklə konservləşdirmə tədbirlərinə tə’sir edə bilər ki, onun da ödənmə qiyməti uzun zaman keçdikdən sonra olur. İLKİN FERMA A merika koloniyalarını idarə edənlər istiqlaliyyət əldə etdikdən SİYASƏTİ az sonra toıpağın bölüşdürülməsi və istifadəyə verilməsi haqqında məsələ qaldırdılar. 1787-ci ildə Şimal-Qərb Yerli Bələdiyyə Qərarı Qərbə mərz çəkmək planı tə’min etdi, əsas məqsəd də bu idi ki, ailə fermaları üçün torpaq sahələri hazırlansın. Məsələn, Ohayo ilə Missisipi çayları arasındakı sahələrə icazə verildi ki, əvvəlcədən mövcud olan 13 ştatla bərabər şərtlər əsasında əhalinin sayı müvafiq səviyyəyə çatdıqdan sonra onlar da ştatlara çevrilsinlər. Torpaqların hər hektarı 2,50 dollara satılmalı idi. Qərbə doğru gedərkən, bir çox təhlükələrə sinə gərərək cəsurluq nümunələri göstərən məskunların əksəriyyətinin torpaq almaq üçün pulu yox idi. Bir sıra hallarda onlar öz fermalarına heç bir aydın ad vermədən «hökumət torpağını ələ keçinnək məqsədilə həmin torpağa köçüb orada yaşayan»lar kimi məskunlaşırdılar. Bu 160 Yüklə 2,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|