Bu cild üçün orijinal mətni 1981-ci ildə Robert L. MakKan yazmışdır. O, elə

VII HİSSO; PUL VƏ MALİYYƏ SİYASƏTİ
 
Federal hökumətin illik gəlirinin əsas mənbəyi gəlir vergisidir; 
bu vergi son illərdə bütün federal illik gəlirin beşdə ikisinə qədərini 
təşkil edirdi. Başqa federal vergilərə korporasiya mənfəəti və 
ictimai tə’minat vergiləri daxildir. 
Federal gəlir vergisi Birləşmiş Ştatlar vətəndaşlarının və uzun 
müddət Birləşmiş Ştatlarda işləyən başqa ölkə vətəndaşlarının 
dünyada mə’lum olan gəlirlərinə və Birləşmiş Ştatlarda yaşamayan, 
lakin Birləşmiş Ştatlardan gəliri olan adamların müəyyən növünə 
qoyulur. Birləşmiş Ştatlarda ilk gəlir vergisi qanunu 1862-ci ildə 
Vətəndaş Müharibəsini müdafiə məqsədilə qəbul edilmişdir. Müasir 
gəlir vergisinin sələfi olan bu qanun dərəcələrə bölünmə və 
proqressiv vergiqoyma prinsipi əsasında qəbul edilmişdir. 1862-ci il 
vergi qanunu da Daxili Gəlir Müvəkkilləri İdarəsi tə’sis etdi və ona 
səlahiyyət verildi ki, vergilərin məbləğini müəyyən etsin, qoysun və 
toplasın, eyni zamanda hüquq da verildi ki, vergi qanunlarını 
mülkiyyəti və gəliri müsadirə və iddia yolu ilə həyata keçirsin. 
Müvəkkillərin hakimiyyəti və səlahiyyəti olduğu kimi də qalıb. 
Ali məhkəmə 1895-ci ildə e’lan etdi ki, gəlir vergisi 
Konstitusiyaya ziddir, çünki bu vergi Konstitusiyaya müvafiq 
olaraq, ştatlar arasında bölüşdürülməmişdir. 1913-cü ilə qədər, yə’ni 
Konstitutsiyaya 16-cı Düzəliş qəbul edilənə qədər vergi alınmadı; 
16-cı Düzəlişlə Konqresə səlahiyyət verildi ki, bölüşdürmə 
aparmadan gəlir vergisi qoysun. 16-cı Düzəliş illik gəlir vergisi 
qanunu ilə nəticələndi. Bu qanuna görə həm fərdi gəlirlərə, həm də 
korporasiya gəlirlərinə vergi qoyulurdu, lakin I Dünya Müharibəsi 
dövrü müstəsna olmaqla, gəlir vergisi sistemi 1930-cu illərə qədər 
federal illik gəlirin əsas mənbəyi deyildi. 
1918-ci maliyyə ilində illik daxili gəlir toplanışı ilk dəfə olaraq, 
bir milyard dollardan artıq oldu. II Dünya Müharibəsi zamanı 
federal gəlir vergilərinin idarə olunması üçün müasir sistem 
müzakirəyə verildi, gəlir vergisi norması çox yüksək səviyyəyə 
qaldırıldı və bu vergilər federal illik gəlirin əsas mənbələrinə 
çevrildi. Əmək haqqından alman vergi 1943-cü ildə müəyyən edildi, 
bu, vergi verənlərin sayının 60 milyona 
132 

---

AMERİKA İQTİSADİYYATININ OSAS CƏHDTLORİ
 
çatmasında və 1945-ci ildə vergi toplanışının 43 milyard dollara 
çatmasında böyük əhəmiyyət kəsb etdi. 
1986-cı ilin oktyabnnda prezident Vergi İslahatı Aktı haqqında 
1986-cı il qanununu imzaladı. Görünür, bu qanun Birləşmiş Ştatlar 
vergi sistemində gəlir vergisi başlandığı dövrdən ən vacib islahat idi. Bu 
qanun ilə Konqres ayrı-ayn adamlara və bizneslərə və’d edirdi ki, 
onlann gəlirlərinə daha aşağı vergi normaları qoysun. Bu normaları bir 
sıra geniş yayılmış gəlir vergisinin azaldılmasından imtina və ya daha 
da azaltma yolu ilə əldə edirdilər. 
Vergi İslahatı Aktı 50 faiz yüksək vergi norması olan 15 vergi 
kateqoriyasının sabiq qanununu 15 faiz və 28 faiz olan ancaq iki vergi 
kateqoriyası sistemi ilə əvəz etdi. Vergilərdən şəxsi azadedilmə halları 
və yaxud gəlir vergisi sənədlərindən asılı olan hər bir şəxs üçün 
vergilərdən azad edilmiş gəlirin məbləği və bu azaldılmaları ayn-ayrı 
maddələr üzrə göstərməyən müfəttişlərin istifadə etdikləri verginin 
standart azaldılması imzalandı ki, milyonlarla aşağı gəlirli amerikalı 
vergilərdən azad edilsin. 
Əslində illik gəliri 20 000 dollardan az olan, lakin vergi qoyulmalı olan 
adamların vergi məbləği çox azdır; effektiv vergi norması 31 faiz olan 
yüksək gəliri olan vergi verməli olanlar da belədir. Belələrinin 
var-dövləti vergidən şəxsən azad edildiyi üçün onlann gəlir vergisi 
norması 31 faizdən 15 faizə endirilmişdir. 
Vergi islahatının əsas cəhəti budur ki, sabiq qanuna əsasən bir çox 
klassifıkasiya edilmiş vergiçıxma halları ya azaldılır, ya da ləğv edilirdi 
- satışdan alman vergi, kredit kardları, mağazadan alınanların pulunu 
ödəmə kardları, növbəti borclar və avtoborclar da buraya daxildir. 2000 
dollardan artıq məbləğdən çıxılan vergini Fərdi Təqaüd hesabına 
qoymağa hələ də icazə verilir. Lakin yeni qanuna əsasən buna o vergi 
verənlər üçün məhdudiyyət qoyulub ki, onları işlərində təqaüdəgetmə 
planı müdafiə etmir və yaxud o adamlar üçündür ki, onların illik 
gəlirləri təkbaşına yaşadıqda 25 000 dollardan, ər-arvad üçün isə 40 000 
dollardan artıq olmasın. Əlavə olaraq, 21 faizlik ən az vergi elə ayrı-ayrı 
adamlara və bizneslərə qoyulur ki, onlar öz vergi borclarını azaltmaq 
üçün vergi faizinin üstündən çıxılmasından ötrü geniş istifadə yolları 
axtarmış olsunlar. 
m 

---

VII HISSO; PUL VƏ MALİYYƏ SİYASƏTİ
 
1986-cı il Vergi Aktini müdafiə edənlərin çoxlan deyirlər ki, bu 
islahat federal gəlir vergisi sisteminin ədalətli olduğunu 
təkmilləşdirmək arzusu ilə qəbul edilmişdir. Proqressivlik 
prinsiplərinə uyğun olaraq, federal gəlir vergisini Konqres təklif 
etdiyinə baxmayaraq, vergidən azadetmə hallannm, istisnalar və 
müxtəlif əl yeri qoyma hallarının yüksək artımı proqressivliyi elə bir 
illüziyaya çevirdi ki, bu illüziya bir çox varlı adamlara və bizneslərə 
daha aşağı məbləğdə vergilər ödəməyə imkan yaradir. Yeni qanun 
proqressivliyi kəskin şəkildə zəiflədir, lakin ədalətsizlikləri aradan 
qaldırmaq yolu ilə sistemə inam bərpa etməyi qarşısına məqsəd 
qoyur. Yeni qanun vergilərin təmənnasız toplanması məqsədini bir 
daha bəyan edir və vergilərin bə’zi başqa ictimai və iqtisadi rifahı 
təkmilləşdinnəyə istifadə olunacağı fikrini vurğulayır. 
İNFLYASİYA, 
ƏMANƏTLƏR və 
BÜDCƏ 
NATARAZLIQLARI 
P
 
ul və maliyyə siyasətinin istifadə olunmasına iqtisadiyyatçı- 
larm inamına baxmayaraq, Birləşmiş Ştatlarda əsas iqtisadi 
narahatçılığa çevrilən inflyasiya 1970-ci illərin sonlarında iki 
çərək də yuxan qalxdı. Lakin 1980-ci illərin ortalarında inflyasiya 
dramatik şəkildə aşağı düşərək, istehlakçıların qayğılarını azaltdı. 
Bu necə icra olundu? 
İnflyasiyanın aşağı düşməsinə təkan verən bir neçə amilin 
mövcud olduğu göstərilir. İki çox vacib amil 1980-ci və 1982-ci 
illərdə qiymətlərin artmasına təzyiqi azaldan təklifin kəskin şəkildə 
azalmasıdır. Bunlar Federal Ehtiyatın pula və kreditə qeyri-adi 
dərəcədə zəif nəzarəti nəticəsində baş vermişdi. Eyni zamanda ərzaq 
və yanacaq qıtlığı bütün dünyada səngimiş, xüsusilə, dünyanın neft 
ehtiyatının artımı enerji qiymətlərini istehsal edənlərin saxlamaq 
arzusunda olduqlan səviyyələrdən qat- qat aşağı salmışdı. 
Bununla belə, təklifin aşağı düşməsinə son qoyulması da 
Birləşmiş Ştatlar federal büdcəsinin deflsitlərini yox etmədi. Bu 
iqtisadi şərait nə ilə bağlı idi? 
Ümumiyyətlə, iqtisadi amillərin arxasında Birləşmiş Ştatlar 
federal deflsitinin yüksəlişi bir neçə onillik ərzində mövcud idi. 
134 

---