Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti iqtisodiy ta

Tabiat tarixini o‟rganish turlari. Bu atrof muhitni va mahalliy madaniyatni o‟rganish uchun qilingan sayyohatdir. Ular ko‟pincha qo‟riqxonalar va milliy bog‟larda takshil etilishi mumkin. Bu turlar tabiat fenamentlari bor joylarda ham tashkil qilinishi mumkin. Bunga maktab o‟quvchilarining poxodlari ham kirib, unda o‟qituvchi o‟quvchilarga o‟tilgan joylarning tabiati tarixi to‟g‟risida hikoya qilib beradi.

Sarguzasht turizmi. Bu tur turizm barcha aktiv harakatli turlarini o‟zida jamlangan sayohatlarni o‟z ichiga oladi, hamda tabiatda dam olish turlari ham bunga kirib ulardan maqsad yangi xissiyotlarni sezish, taassurotlarni boshdan kechirish, turistlarni jismoniy formasini yaxshilash va yangi sport muvoffaqitlarga erishishidir. Bu tur turizmga alpinizm, qoyalarda yurish, tog‟ va piyoda yurish turizmi, suv, chang‟i va tog‟- chang‟i turizmi, otda yurish turizmi kiradi.

Alohida muhofaza etiladigan tabiat hududlarga sayohat (AMETHS) etish ekoturizmning asosiy turi hisoblanadi. Ekoturizm o‟ziga xos xususiyatlarga ega:

• mahalliy aholining o‟z hududlarining ijtimoiy – iqtisodiy;

  
  

• rivojida ishtirok etishi;

  
  

• turizm obyektlari ichida tabiiylikni ko‟pligi;

  
  

• turistlarni ekologiyadan bilimli bo‟lishi va boshqa.

  
  

Hozirgi kunda jahon tajribasida agroturizm turi keng rivojlanmoqda. Agroturizmni ma‟lum bir mintaqaning o‟ziga xos dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlarini yetishtirish jarayonini ko‟rsatish maqsadida tashkil etilishi mumkin. Bu tajriba Yevropaning bir qancha davlatlarida rivojlangan. Masalan, Fransiya va Portugaliya mamlakatlarida uzumni yetishtirishdan boshlab, undan turli ichimliklar olishgacha bo‟lgan bir butun jarayon tur sifatida taklif etilgan. Agroturizmning

yo‟nalishlardan biri qishloq turizmi alohida daromad keltiradigan tur hisoblanib, dunyo turizm xizmat bozorida alohida o„rin tutadi.
Dam olish vaqti har qanday shaharlik uchun qishloqdami yoki dala xovlidami juda ham maroqlidir. Bu xayot talabi bo„lib, doimo dala xovlilarini yoki boshqa joylarni ko„p yillar davomida sinalgan va tekshirilgan joylarda dam olish uchun ijaraga olinadi. Qishloq turizmining o„ziga xos tomonlari shundaki, masalan, Sitsiliyaning agrar viloyatlarida ishchi kuchi yetishmasligi tufayli kambag„al turistlar yoki studentlarni ish haqi to„lamasdan, boshpana va ovqat uchun ishga yollashi mumkin. Bunday «dam oluvchi» usha yerga borib qaytishi uchun mablag„ topsa bo„lgani. Yo„l-yo„lakay bir-ikki kun plyajlarda cho„milishi, muzeylarni, yodgorliklarni va boshqalarni ko„rishi mumkin.
Qishloqda dam olish - bu tabiat qo„ynida bo„lish, yillar davomida shahar sharoitida yig„ilib qolgan charchoqlarni chiqarish, toza havo, ekologik toza bo„lgan oziq-ovqatlar, iqlim sharoitlarini o„zgartirish, aholi sonining kamligi, boshqa tartib-qoida va yashash madaniyati, qishloq xo„jalik ishlarida ishtirok etish, bog„dorchilik, chorvachilik, tabiat bergan in‟omlarni to„plash va qolaversa, dam olishning arzonligidan iborat.
Shahar aholisining yozgi issiq kunlardagi va qishki qorli kunlardagi xordiq olishlarini to„g„ri tashkil etish imkoniyati mavjudligini e‟tiborga olib, qishloq turizmini respublikamiz hududida quyidagi tarzda tashkil etish tavsiya etiladi: katta bo„lmagan uylarni, qishloqlardagi katta bo„lmagan xonalarni, kottejlarni, tabiat manzaralari chiroyli bo„lgan joylarni ijaraga olish yo„li bilan.
Turistlar qishloqdagi fermerning uyida oilasini joylashtirishi maqsadga muvofiqdir, bu - turistlarni qishloq hayoti va u yerdagi yangi insonlar bilan yaqindan tanishtirishga, ularning urf-odatlari va qishloq xo„jalik ishlari bilan kuchi yetgan darajada ishlashga imkon beradi. Shubhasiz, bu uy egalari uchun noqulayliklar yaratadi, lekin fermerlar uchun qo„shimcha pul va yangilik olib keladi. Bunda turistlar uchun maxsus bir yoki bir necha xona ajratilib, barcha zaruriy narsalar yetkazib beriladi. Bunday turizmdan davlat ham, fermerlar ham daromad ko„radi. Shu jihatdan qishloq turizmini qulay va kamharajat turizm turi
deyish mumkin.
Falokatlar sodir bo`lgan yerlarga, so`ngan vulqonlar, cho`kkan kеmalarga turizm. Halokatlar sodir bo‟lgan hududlarga,masalan vayron bo‟lgan shaharlarni, u yerdagi mashhur binolarda sodir bo‟lgan mudhish voqealar va ko‟p odam halok bo‟lgan joylarga sayohat qilish. Ba‟zi turistlar u yerni to‟g‟irlashga yoki tozalashga yordam beradilar, ba‟zilari esa sur‟atga oladilar yoki shunchaki tomosha qiladilar. Yevropadagi ba‟zi turistlar qamoqlarda o„tirgan kishilarning kameralariga kirib, 1-3 kun davomida jinoyatchilar boshidan kechirgan kechinmalarni boshlaridan o„tkazishni xush ko„radilar. Buning uchun turistlar kuniga 120 dollar to„lashga ham rozi bo„ladilar.
Xazina izlash turizmi. U ikki turga bo`linadi:

1. Profеssional ekspеditsiyalar;

   
   

2. Havaskorlar - sarguzasht nuqtai - nazaridan. Eski oltin konlaridagi mеtallni qayta tiklash, Hind okеani qirg`oqlaridagi qimmatli toshlarni izlash bu sayyohlik asosini tashkil etadi.

   
   

Shopping tur - xarid maqsadidagi turizmdir. Unda savdo do`konlaridan, supermarkеt, minimarkеtlardan xarid maqsadida tovarlar sotib olinadi.
Qiziqish tur – sevimli mashg‟ulotlar bilan shug‟ullanish, vinoni tatib ko‟rish va baholash, kolleksionerlarning yig‟ilishi va boshqalar.
Hodisa tur - ommaviy bir martalik tadbirlarga sayohat: festival, mashhur artistlarning konsertlari, sport musobaqalarda ishqiboz sifatida, karnavalar, shahar kunlari va boshqalarda ishtirok etish.
Gastronom tur - turizmning bir ko‟rinishi bo‟lib, asosiy maqsad u yoki bu davlatning milliy taomlari bilan tanishishdan iborat.
Gasrtronom tur, yoki gastrotur - mahalliy taomlar majmuasini tatib ko‟rish tadbiriga asoslangan.
Gastronom turni qishloq va shahar guruhlariga bo‟lish mumkin. Qishloq gastroturi ekologik toza va tabiiy oziq-ovqat mahsulotlarga asoslangan, masalan, o‟rmonda yovvoyi mevalarni, uzumzorda uzumlarni, fermada sabzavotlarni termoq.
Shahar gastroturi esa qishloq gastroturidan farqli ravishda fabrika yoki zavodlarga borish, oziq-ovqat mahsulotlarni ishlab chiqarish va ularni tatib ko‟rishni o‟z ichiga oladi.
Gastroturda turistlarni har-xil joylarda xilma-xil taomlar bilan tanishtirish imkoni mavjud. Bu Fransuz va Balgar vino turlari, Gollandiya, Shvetsariya va Italiya pishloq turi, Germaniya, Avstraliya, Chexiya, Belgiya pivo turlari degani.
Gastrotur turistlari quyidagi aholi ko‟rsatkichlarda ko‟rsatilgan:

• Oddiy turizmdan zerikkan turistlar uchun;

  
  

• O‟zining ratsionaliga o‟zgartirish kiritmoqchi bo‟lgan turistlar uchun;

  
  

• Ovqat shinavandalari uchun;

  
  

• Ovqat tayyorlash bilan bog‟liq bo‟lgan kasb egalari uchun;

  
  

• Turistik kompaniyalar o‟zining gastroturlarni tashkil etishlari uchun;

  
  

Mutaxassislarning fikricha, ovqatlanish muassasalaridan gastronomik turizmni har doim ham boshqa turizm turlaridan ajratish mushkul, chunki milliy taomlar sayohat qilgan davlat madaniyatining bir bo‟lagi hisoblanadi.

Hayot uchun xavfli sport o„yinlari turizmi.
Bu turlar asosan xorij mamlakatlarida rivojlanib bormoqda. Hayot uchun xavfli sport o„yinlari turizmdagi bazi bir turlar faqat jahonda faqat bitta davlatda rivojlangan (masalan, korrido Portugaliyada, asov otni jilovlash Ispaniyada) bo„lib turizm mavsumida bu hayot uchun xavfli o„yinlarni millionlab turistlar hayajon, qo„rquv va qiziqish bilan tomosha qiladilar. Bu turlarni ba‟zida ekstremal turizm turlari deb ham atashadi.