2 BOB Ijtimoiy psixologiya fanining predmeti va vazifalari
2.1. Ilmiy tadqiqot metadologiyasi tushunchasi.
XX asr shu bilan xarakterli ediki, u turli fanlar oldiga konkret topshiriklar, vazifalar kuya boshladi. Bundan tashkari, juda kup fanlarda ob’ektiv eksperimental usul yuli bilan ilmiy faktlar tuplash yulga kuyildi. Psixologiya fani xam bundan istisno emas edi. Sof psixologlar individ psixologiyasini zksperimental uRganaR ekanlar, ularning boshka individlar sh’sirida bulishi faktini inkor kila olmas edilar. Ikkinchidan, ica, Amerikada kupgina psixologlar uz tadkikot ob’ektlarini maboratoriya sharoitida ayrim psixik jarayonlarni urganish amaliyotidan real, jamiyatda mavjud bulgan insonlar jamoasi - kichik guruxdarga kuchira boshladilar. Bu davrda psixologiyada shakllanib bulgan uch asosiy okim (psixoanaliz, bixeviorizm va geshtalt psixologiya) ichida xam ijtimoiy xulk-atvorni kichik |uruxdar doirasida urganishga intilish paydo buldi. XX asr • yushidagi psixologiya fani shu bilan ajralib turardiki, olimlar imzlriy izlaniщlarga kupam e’tibor berishmas, katta guruxlar, ommaviy xodisalar psixologiyasi xam nazardan ancha chetda kolgan edi. Asosiy dikkat kichik guruxlarga va ularda turlicha eksperimentlar utkazishga karatilgan edi. Bunday xolatning paydo bulganligi ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida shakllanishida nixoyatda katta rol uynadi.
Masalan, geshteltpsixologiya yunalishi negizida maxsus ijtimoiy-psixologik yunalishlarning - interaksionizm va kognitivizmning vujudga kelganligi yangi paydo bulayotgan fanning eksperimental asosi xam bulishi mumkinligini yana bir bor isbot kildi. Chunki ushbu yunalishlardagi ishlar eng avvalo, insoniy uzaro alokalar va xamkorlikning, uzaro ta’sirning sirlarini anikdashga karatilganligi bilan olimlarning dikkatini torta oldi. Geshtaltpsixologiyaning asoschilari xisoblangan nemis psixologlari M. Vertxeymer, V. Kyoler, K. Koffkapardan farxli, amerikalik Kurt Levin va unikg maktabi tarafdorlari ijtimoiy xulkning motivlarini urganishga kirishdilar, F. Xayder esa “geshtalt” (nemischa Gestalt - obraz, shakl ma’nosida) tushunchasini ilk marotaba ijtimoiy psixologiyaga olib kirib, shu orkali shaxslararo uzaro idrokning mexanizmlarini izladi, dastlabki eksperimentlar aynan Amerika Kushma Shtatlarida utkazildi. Bixeviorizm yunalishlari doirasida utkazilgan ijtimoiy- psixologik tadkikotlar avvalo amerikalik olimlar KXall va V.Skinnerlar nomi bilan boglik- Ular va ularning izdoshlari xisoblangan KMiller, DDollard, J.Tibo, G.Kelli va boshkalar diada - ikki kishi uRtasiDagi munosabatlarning xilma-xid eksperimental kurinishlarini tadkik kilib, ularda matematik uyin nazariyasi elementlarini kulladilar. Diada sharoitida laboratoriyalarda utkazilgan tadkikotlarda asosan mustaxkamlash goyasini isbot kilishga urinildi. Klassik bixeviorizmdan farkli ularok, ijtimoiy-psixologik bixevioristlar xayvonlar urniga laboratoriyada utkaziladigan tekshiruvchlarga nakd pul tulagan xolda odamlarni taklif eta boshladilar. Shuning uchun xam bixevioristlarning yangi goyasida biologizm va mexanizm tarzda ilgarigi xayvonlarda tuplangan dalillar modelini insonlarda tekshirib kurish urfga aylandi. Yondashuvdagi sun’iylikka karamay bu tekshiruv va sinovlar xam ijtimoiy psixologiyani ayrim yangi dalillar bilan tuldirilishiga imkon berdi. Psixoanaliz doirasida esa ijtimoiy-psixologik tadkikotlar E.Fromm va J.Salliven ishlari bilam boglik. Bixevioristlardan farkli ularok, bu yerda eksperimentlar ikki kishi emas, balki kupchilik ishtirokida utkazila boshladi. Ularning izdoshlari V.Bayon, V.Bennis, G.Sheparde, V.Shutspar utkazgan tadkikotlar tufayli xozirgi kunda xam katta kizikish bilan urganilayotgan “T - Guruxlar” psixologiyasi yaratildi. Unda gurux sharoitida bir odamning boshkalarga ta’siri, guruxning ayrim individlar fikrlari ta’siriga berilishi kabi masalalar eksperiment sharoitida ishlab chikildi va ijtimoiy-psixologik treninglar utkazishga asos solindi.
Dostları ilə paylaş: |
