C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
383
sübut olunmuşdur ki, siçanlar, siçovullar və quşlar arasında abortiv və simptomlarsız keçən formaların inkişafı mümkündür. Quduzluğa qarşı həssaslıq hamıda eyni deyildir və dişləmənin lokallaşdığı - yoluxma baş verdiyi nahiyyədən asılıdır. Belə ki, xəstə heyvanın dişləməsi üz nahiyyəsindən olarsa yoluxma 90% hallarda; yuxarı ətraflarda, əldə olarsa 63 %; aşağı ətraflarda, ayaq barmaqlarında olarsa 23% hallarda quduzluğun inkişafına səbəb olur. Patogenezi. Patoloji anatomiyası. İnfeksiyanın giriş qapısı dəri və selikli qişalardır. Bir neçə müddət (bir neçə saatdan altı günədək) viruslar daxil olduqları yerdə qalır və sonra perinevral yollarla mərkəzə doğru yayılırlar. Virusun limfogen və hemotogen yolla da yayılması mümkün hesab edilir. Ancaq qanda onları aşkar etmək mümkün olmur. MSS-nə gələn viruslar əsasən uzunsov beyin, hipokamp, beyin əsası düyünləri və onurğa beyinin bel şöbəsində lokallaşaraq artıb-çoxalırlar. MSS-də artıb-çoxalan viruslar mərkəzdən qaçma istiqamətində həmin perinevral yollarla müxtəlif üzvlərə ilk növbədə ağız suyu vəzilərinə, böyrək üstü vəzilərə, böyrəklərə, ağ ciyərlərə, skelet əzələlərinə, dəriyə, ürəyə gətirilir. Ağız suyu vəziləri kanalcıqlarında, sinir düyünlərində artıb çoxalması virusların ağız suyu ilə xaric olunmasını, yayılmanı, digər heyvanların və insanların yoluxmasını təmin edir. Virusların neyrogen yayılması eksperimentdə sinir köklərinin bağlanması ilə sübut olunmuşdur. Bu halda xəstəlik inkişaf etmir. Mərkəzdən periferiyaya yayılmasının da eyni yolla olması sübut olunmuşdur. Virusların sinir kökləri boyunca yayılma sürəti saatda 3 mm-ə bərabərdir. Virusların periferik sinirlərin aksoplazmasmda yayılması bir sıra müəlliflərin fıkirincə MSS elektromaqnit sahəsinin təsiri ilə baş verir. Belə ki, mənfi yüklənmiş virionlar maqnit sahəsinin təsiri ilə MSS-nə tərəf yerlərini dəyişrlər. Bu, eksprimentdə siçanlar üzərində sınaqdan keçirilmişdir. Siçanın baş hisəsinə mənfi, pəncəsinə isə müsbət elektrod yerləşdirməklə pəncəsindən yoluxdurmuşlar. Nəticədə müalicəvi təsir, prosesin ləngiməsi müşahidə edilmişdir. Elck-trodlarm yerinin dəyişdirilməsi infeksiyanın stimulyasiyasına səbəb olmuşdur. Müəyyən olunmuşdur ki, quduzluq viruslarının qlikoproteidində amin-turşuların ardıcıllığı ilan zəhəri ncyrotoksini ilə eynidir. Virusların güclü neyro-top təsiri də bununla əlaqələndirilir. Bu onların spesifik neyrotransmitter reseptorlar və ya neyronların digər molekulları ilə əlaqəyə girməsi ilə izah edilir. Bir sıra neyron qruplarının selektiv zədələnməsi isə autoimmun reaksiyaların inkişafı ilə əlaqədar olduğu güman edilir. Quduzluq zamanı müşahidə edilən parcz və paraliclor onurğa beyninin və beyin əsasının zədələnməsi ilə əsaslandırılır. Digər kliniki əlamətləri virusların MSS-nin bu və ya digər şöbəsində lokallaşması ilə əlaqələndirmək çətindir, düzgün deyildir. Bəzi müəlliflər quduzluq tutmalarını Uxtomskinin dominantlıq nəzəriyyəsi ilə izah etməyə çalışırlar. Bu nəzəriyyəyə görə uzunsov beyində, qabıqaltı törəmələrdə, hipotolamusun ali vegetativ mərkəzlərində keçiriciliyin artması bütün digər qıcıqlan udan dominantlığın yaranmasına səbəb olur. Nəticədə istənilən qıcığa qarşı boğulma tutulmalan - quduzluq paroksizmləri şəklində cavab meydana çıxır. Sinir toxumasında (baş və onurğa beyini, simpatik qanqlialar, böyrək-üstü və tüpürcək vəzilərinin sinir düyünlərində) çoxalan viruslar onlarda xarakter dəyişikliklərə (ödem, qansızma, sinir hüceyrələrinin degenerativ və nek-rotik dəyişikliklərinə) səbəb olur. Neyronların dağılması böyük beyin yarımkürələri qabığında və beyincikdə, görmə qabarında, qabaraltı downloaded from KitabYurdu.org
384
nahiyyədə, qara maddədə, kəllə siniri nüvələrində, orta beyində, bazal qanqliada, beyin körpüsündə müşahidə edilir. Ən çox, ən ciddi dəyişikliklər uzunsov beyində, xüsusən də IV mədəciyin dibində qeyd edilir. Zədələnmiş hüceyrə ətrafı sahədə iimfosi-tar infıltrat - oliqodendroqlial proliferasiya ilə miliar tipdə qranulamalar - quduzluq düyüncükləri formalaşır. Zədələnmiş neyronların (çox vaxt amraon buynuzlarında, Zommer bölgəsində, beyincikdə, Purkinye hüceyrələrində) si-toplazmasında virionlar və onların həyat məhsullarından ibarət oksifıl cisim-ciklər - Babeş-Neqri cismcikləri meydana çıxır. Xəstəlikdən sonra immunitet formalaşmır. Belə ki, quduzluqla xəstələnmə 100% ölümlə nəticələnir. Soyuqqanlılarda quduzluğa qarşı təbii immunitet vardır. İnsanlarda və istiqanlı heyvanlarda müşahidə edilən tək-tək tutulma-mazlıq qabiliyyəti də təbii immunitetin olmasi ilə izah edilə bilər və bu quşlarda daha çox nəzərə çarpır. Klinikası. Quduzluq getdikcə proqressivləşən neyroinfeksiya olub, inkişafında 4 dövr qeyd edilir: inkubasion - gizli dövr, başlanğıc və ya prodromal dövr, xəstəliyin qızğın və ya oyanıqlıq dövrü, terminal və ya paralitik dövr. İnkubasion dövr 10 gündən bir ilədək və daha artıq ola bilər. Çox vaxt 1-3 ay çəkir. İnkubasion dövrün müddəti bir sıra amillərdən asılıdır. Belə ki, virusun yoluxma yeri (dişlənən nahiyyə) MSS-nə yaxın olduqca inkubasion dövrün müddəti qısa olur. Üzdə, başda, yuxarı ətraflarda olduqda qısa olursa da, aşağı ətraflarda olduqda xeyli uzanır. İnkubasion dövrün müddəti yaşdan (uşaqiarda daha qısa olur), dişləyən heyvanın növündən (vəhşi heyvanlar - tülkü, canavar və s. dişlədikdə qısa olur), yara nahiyyəsinin ölçüsündən, dərinliyindən, yaraya düşən virusun miqdarından və makroorqanizmin reaktivliyin-dən asılı olaraq dəyişir.
əlamətlərlə başlayır. Yara tamam sağalmış, çapıqlaşmış olsa belə çapıq yenidən qızarır, şişkinləşir, qaşınır, dartılır, göynəyir. Yara ətrafı sinirlər boyu ağrı- ft
lar meydana çıxır. Umumi halsızlıq, baş ağrıları, subfebril hərarət olur. Dis-peptik əlamətlər, iştahasızlıq, ağızda quruluq ola bilər. Eşitmə və görmə qıcıqlarına qarşı həssaslıq, hiperesteziyalar, bəzən döş qəfəsində, udlaqda sıxıntı qeyd edilir. Dişləmələr üzdə olan hallarda xəstələrdə görmə və qoxu hallüsina-siyalan ola bilər. Eyni zamanda psixiki pozğunluqlar: səbəbsiz qorxu, həyəcan, depressiya, dəhşətli yuxu görmələr, yuxunun pisləşməsi meydana çıxır. Xəstələr darıxır, ölüm qorxusu olur. Sonra xəstədə depressiya narahatlıqla əvəz olunur. Nəbz, tənəffüs tezləşir, döş qəfəsində sıxıntı olur.
patikotoniya ilə xarakterizə olunur. Bu zaman xəstəlik üçün xarakterik olan sudan qorxma meydana çıxır. Belə ki, su içmək istərkən udlaq, qırtlaq və köməkçi tənəffüs əzələlərinin ağrılı spastik yığılması baş verir. Xəstənin bütün bədəni tirəyir. Baş, gövdə arxaya doğru əyilir, titrəyən əllər qabağa doğru uzanır. Nəfəs alma çətinləşdiyindən tənəffüs səsli-küylü, fasiləli olur. Döş qəfəsində sıxıntı, hava çatmamazlığı, udmanın kəskin ağrılı olması xəstənin əzablarını artırır. Əzabverici qıcolmalar üzü eybəcərləşdirir, dəhşət ifadə edir, sianozlaşır, bəbəklər genəlir, baxışlar bir nöqtəyə dikilir, boyun əzələləri gərginləşir. Tənəffüs çətinləşir, xəstə kömək üçün qışqırır, yalvarır. Bu cür tutmalar bir neçə saniyə davam edir. Tutmalar getdikcə intensivləşir, nəinki su downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|