C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
393
3. Endemik göstərici - yoxlanılanlar arasında parazitemiya və splenome-qaliya aşkar edilən şəxslərin sayı. Mövsüm ərzində malyariya ilə yoluxmanın göstəricisi kimi 1 yaşa qədər uşaqlarda parazitar göstəricinin öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Hər hansı bir ocaqda malyariya ilə xəstələnmənin səviyyəsi 2-9 yaşlı uşaqlar arasında dalaq göstəricisini təyin etməklə qiymətləndirilir. 2-9 yaşlı uşaqlar arasında dalaq göstəricisinə əsaslanaraq ÜST 1964-cü ildə malyariyanın yaşayış məntəqələrində yayılmasının 4 dərəcəsini təklif etmişdir. 1. Hipoendemiya - dalaq göstəricisi 10%-ə qədər olur. Malyariya ilə yoluxma ehtimalı aşağı olur. 2. Mezoendemiya - dalaq göstəricisi 11-50% olur. Yoluxma ehtimalı xeyli artır, bəzən yüksək olur. 3. Hiperendemiya - 50-75%. Xəstəliyin yayılması çox olduğundan, yoluxma ehtimalı da yüksək olur. 4. Qoloendemiya - dalaq göstricisi 75%-dən yüksək olur. Xəstəliklə yoluxmanın ən yüksək həddidir. Qolo- və hiperendemik zonalar daha çox tropik Afrika ölkələrində qeyd edilir. Belə ölkələrdə yuxarı yaş qrupundan olan əhali arasında malyariyaya qarşı tululmamazlıq qeyd edilir. Bu əhali qruplarında qazanılmış qeyri-steril immunitet formalaşmış olur. Bu cür ocaqlarda 3 aylığa qədər uşaqlar da anadangəlmə immunitet olduğuna görə malyariyaya tutulmurlar. 3-24 aylıq uşaqlar anadangəlmə immunitet söndüyü üçün xəstəliyə ən həssas qrup hesab edilir. 2-5 yaşlarında uşaqların demək oiar ki, hamısında Pl.Falciparum aşkar edilir və onlarda qazanılmış immunitet formalaşdığından xəstəliyin gedişi bir qədər yumşalır. 6 yaşdan yuxarı uşaqlarda xəstələnmə hadisələri tək-tək olur,
TUU
parazitemiya kəskin sürətdə azalır. Yaşlılarda isə parazitlər tək-tək aşkar edilir. Kifayət qədər güclü qazanılmış immunitet olur. Göründüyü kimi malyariyaya qarşı həm uşaqlar, həm də böyüklərdə eyni dərəcədə həssaslıq olsa da tropik ölkələrdə əsasən 3 aylığından 5 yaşadək uşaqlar xəstələnir. Sonrakı yaş qruplarından uşaqlarda və böyüklərdə inkişaf edən qazanılmış immunitet nəticəsində orqanizmdə parazitlərin sayı çox az olur, kliniki əlamətlər qeyd edilmir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, malyariya parazitlərinin immunogenliyi zəif olduğuna görə kifayət gərginlikdə immunitetin inkişafı üçün əhalinin dəfələrlə reinfeksiyası lazımdır. Məsələn: Pl.falciparum-da bu 5-7 il çəkir. Əhalinin təkrar yoluxması dayandıqda əmələ gəlmiş immunitet tədricən sönür. Ona görə də endemik zonadan kənarda, malyariya olmayan ölkələrdə bir-neçə il yaşayan adamlarda immunitet söndüyünə görə təkrarən endemik ocağa qayıdıb yoluxduqda yenidən, özü də ağır formada malyariya inkişaf edir. Malyariyaya qarşı təbii rezistentlik də qeyd edilir. Belə ki, Afrika zəncilərində qanda Daffi qrupundan olan antigenlərin olmaması ilə əlaqədar onlarda üç günlük malyariyaya genetik olaraq qeyri-həssaslıq vardır. Daffi qrupundan olan antigenlər parazitlərin eritrositlərə downloaded from KitabYurdu.org 394
yapışmasına səbəb olan faktorlardan-dır. S-hemoqlobin (HbS) gəzdirənlərdə, Q-6-FD fermenti çatmamazlığı olan şəxslərdə isə Pl.falciparum-a tutulmamazlıq olur. Malyariyanın yayılmasında əhalinin sosial şəraiti, müharibələr, təbii fəlakətlər, miqrasiyalar və s. əhəmiyyətli rol oynayır.
inkubasion dövrünə uyğun gəlir. Xəstəliyin klinik əlamətləri eri-trositar şizoqoniya prosesi nəticəsində meydana çıxır. Bu zaman eritrositlərin dağılması nəticəsində qana tökülən parazitlər, onların həyat fəaliyyəti məhsulları və eritrositlərin parçalanması nəticəsində əmələ gələn məhsullar qızdırma tutmalarının meydana çıxmasına səbəb olur. Qızdırma tutmaları zamanı bioloji fəal maddələrin (kininlərin və s.) sintezi sürətlənir. Nəticədə damarların keçiriciliyi artır, qanın maye hissəsi ətraf toxumalara keçir, qan qatılaşır mik-rosirkulyasiya pozulur. Hemoiiz nəticəsində əmələ gələn tromboplastik maddələr hiperkoaquliyasiya verir və trombların əmələ gəlməsinə şərait yaradır. Malyariya parazitləri sitotoksik faktorlar əmələ gətirə bilir ki, onların da təsirindən toxuma-hüceyrə tənəffüsü və fosforlaşma prosesləri pozulur. Plazmodilərin eritrositlərdə parazitlik etməsi hemoqlobinin parçalanması, üzv və toxumalara hopan malyariya piqmentinin əmələ gəlməsi ilə müşayiət olunur. Təkrarlanan eritrositar şizoqoniya, eritrositlərin dağılmasıanemiyaya gətirib çıxarır. Anemiyanın ağırlığı parazitemiyanın şiddətindən və malyariya tutmalarının sayından asılıdır. İnkişaf edən autoimmunuıı proseslər anemiya-nın daha da dərinləşməsinə səbəb olur. Belə ki, eritrositlərə qarşı əmələ gələn antiteilər hemoiiz prosesini daha da şiddətləndirir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, dalağın böyüməsi hipersplenizm sindromunun inkişafına gətirib çıxarır ki, bu zaman da proqressivləşən ancmiya, leykopeniya və trombositopeniya mu
İlk tutmalardan kəskin dohıqaniıiıq və retikuio-endoteiiai sistemin reaksiyası ilə əlaqədar qaraciyər, dalaq böyüyür. Onlarda çoxlu hemomelaninin Ümumiyyətlə malyariya orqanizmin susuzlaşması, istivurma zamanı, anemiyası olan adamlarda və yanaşı gedən xəstəliklər (qarın yatalağı, VH, amöbiaz və s.) olarsa ağır gedişi ilə seçilir. toplanması endotelin hiperplaziyasına səbəb olur. Xəstəlik uzun müddət davam etdikdə isə birləşdirici toxumanın inkişafı baş verir. Malyariya tutmaları zamanı toxuma tənəffüsünün pozğunluqları, ade-niltsiklaza fermentinin fəallığının artması nəticəsində enterit inkişaf edə bilər. Böyrəküstü vəzin çatmamazlığı, mikrosirkulyasiyanın, toxuma tənəffüsünün pozğunluqları bəzən ağır hallarda KBÇ-nm inkişafına səbəb olur. Mikrosirkulyator pozğunluqlar bronxit əlamətləri, ağır hallarda isə pnevmoniya verə bilər. Tropik malyariyada patoloji prosesin daha intensiv getməsi xüsusi qeyd edilməlidir. Bu Pl.falciparum-un bir sıra xüsusiyyətləri, o cümlədən eritrositar şizoqoniyamn daxili üzvlərin kapilyarlarmda, xüsusən baş beyində getməsi ilə izah edilməlidir. Pl.vivax-dan fərqli olaraq onlar əsasən retikulositlərdə deyil, həm retikulositlərdə, həm də yetkin eritrositlərdə downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|