Çap üçün deyil

55

54

3

15.

 KODLAŞDIRILMIŞ İNFORMASİYANIN HƏCMİ

Avtomobil nömrə nişanları hərf və rəqəmlərin kombinasiyasından ibarətdir. 

Azərbaycanda avtomobil nömrələri region kodundan (cəmi 74 variant), 26 

hərflik  ingilis  əlifbasının  iki  hərfindən  və  üçrəqəmli  ədəddən  formalaşır. 

Qonşu  Gürcüstanda  isə  avtomobil  nömrə  nişanları  3  hərf  və  3  rəqəmin 

kombinasiyasından ibarət olur.   

Nəticəni müzakirə edək:

- Hansı halda variantların sayı çoxdur: Azərbaycanda, yoxsa Gürcüstanda?

Fäaliyy t – 1

ä

Fäaliyy t – 1

ä

1. Azərbaycanda cəmi neçə müxtəlif avtomobil nömrəsi almaq mümkün 

olduğunu hesablayın. 

2. Gürcüstanda avtomobil nömrələrində neçə müxtəlif variantın olduğunu 

tapın.

İxtiyari mətn simvollar yığınından ibarətdir. Kompüterlər 

yalnız ədədlərlə işləyə bildiyindən yaddaşda hərf və ya başqa 

simvolları saxlamaq üçün hər bir simvola bir ədəd uyğun  qo-

yulmalıdır. Başqa sözlə, hər bir simvol  kodlaşdırılmalıdır. 

Bildiyiniz kimi, kompüterdə informasiya 0 və 1-lər vasitə-

silə – ikilik kodla göstərilir.  İkilik kodun hər bir rəqəmi (0, 

yaxud 1) bit (ingiliscə binary digit – ikilik rəqəm) adlanır. 

· 

· 

İnformasiyanın hansı ölçü 

vahidlərini bilirsiniz?

İki rəqəmin (məsələn, 0 və 1) 

kombinasiyasından 4 ikirəqəmli 

ədəd (00, 01, 10, 11) düzəltmək 

mümkündür. Bəs eyni qayda ilə 

neçə üçrəqəmli ədəd düzəltmək 

olar?

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Araådıraq – öyränäk

Araådıraq – öyränäk

10110110 , 21021 , 566 , 67  ədədlərinin 10-luq say sistemində qiymətlərini 

2

3

7   

8

hesablayın.

 

1. Dərsdə verilmiş cədvəldən istifadə edib 22  ədədini 2-lik, 8-lik və 16-lıq say 

10

sistemində göstərin.

2. 10100   ədədinə hansı onluq ədəd uyğundur?

2

3. 2-lik, 8-lik və 16-lıq say sistemlərinin hər birində ən böyük ikirəqəmli ədəd 

hansıdır?

Ədədlərin oxunuşunda söhbətin 10-luq say sistemindən getmədiyini bildir-

mək üçün “on”, “on bir” kimi ifadələrdən deyil, “bir sıfır”, “bir bir” kimi ifadə-

lərdən istifadə olunur. 

Müxtəlif say sistemləri ilə işləyərkən ədədin onlardan hansına aid olduğunu 

bildirmək üçün ədədin aşağı indeksində say sisteminin əsası göstərilir. Məsə-

lən, yuxarıdakı cədvələ görə:

İkilik say sisteminin yeganə çatışmazlığı ədədlərin yazılışının çox uzun 

alınmasıdır. Ancaq buna baxmayaraq, ikilik say sistemi texnikanın müxtəlif 

sahələrində, xüsusən, kompüterlərdə geniş istifadə olunur.  

13  = 15  = 1101  = D

10

8

2

16

6

5

4

3

2

1

0

1101010  = 1∙2  + 1∙2  + 0∙2  + 1∙2  + 0∙2  + 1∙2  + 0∙2  = 64 + 

2

32 + 0 + 8 + 0 + 2 + 0 = 106  

10

2

1

0

435  = 4∙7  + 3∙7  + 5∙7  = 196 + 21 + 5 = 222  

7

10

Hər hansı say sistemində verilmiş ədədin 10-luq say sistemində qarşılığını 

tapmaq çox da çətin deyil. Bunun üçün verilmiş ədədin açıq yazılışından isti-

fadə  olunur. Açıq  yazılışdakı  hesab  əməllərini  10-luq  say  sistemində  apar-

maqla verilmiş ədədin 10-luq say sistemində qiyməti tapılır. Məsələn:

C

D

E

F

10

12

13

14

15

16

14

15

16

17

20

1100

1101

1110

1111

10000

AZ

10-BC-123

GE

BLB - 828

Sözlük

Sözlük

Kodlaşdırma

İkilik kod

Bit 

Bayt

ASCII

UNICODE 

Bir bit iki qiymət (2) ala bilər. İkilik kodun rəqəmlərinin sayı artdıqca onunla 

kodlaşdırılan simvolların sayı da artır. Məsələn, rəqəmlərin sayı iki olarsa, dörd  

simvolu (2

∙

2) ifadə etmək olar: 00, 01, 10, 11. Üç rəqəmlə səkkiz simvolu

?

Çap üçün deyil

---

55

54

3

15.

 KODLAŞDIRILMIŞ İNFORMASİYANIN HƏCMİ

Avtomobil nömrə nişanları hərf və rəqəmlərin kombinasiyasından ibarətdir. 

Azərbaycanda avtomobil nömrələri region kodundan (cəmi 74 variant), 26 

hərflik  ingilis  əlifbasının  iki  hərfindən  və  üçrəqəmli  ədəddən  formalaşır. 

Qonşu  Gürcüstanda  isə  avtomobil  nömrə  nişanları  3  hərf  və  3  rəqəmin 

kombinasiyasından ibarət olur.   

Nəticəni müzakirə edək:

- Hansı halda variantların sayı çoxdur: Azərbaycanda, yoxsa Gürcüstanda?

Fäaliyy t – 1

ä

Fäaliyy t – 1

ä

1. Azərbaycanda cəmi neçə müxtəlif avtomobil nömrəsi almaq mümkün 

olduğunu hesablayın. 

2. Gürcüstanda avtomobil nömrələrində neçə müxtəlif variantın olduğunu 

tapın.

İxtiyari mətn simvollar yığınından ibarətdir. Kompüterlər 

yalnız ədədlərlə işləyə bildiyindən yaddaşda hərf və ya başqa 

simvolları saxlamaq üçün hər bir simvola bir ədəd uyğun  qo-

yulmalıdır. Başqa sözlə, hər bir simvol  kodlaşdırılmalıdır. 

Bildiyiniz kimi, kompüterdə informasiya 0 və 1-lər vasitə-

silə – ikilik kodla göstərilir.  İkilik kodun hər bir rəqəmi (0, 

yaxud 1) bit (ingiliscə binary digit – ikilik rəqəm) adlanır. 

· 

· 

İnformasiyanın hansı ölçü 

vahidlərini bilirsiniz?

İki rəqəmin (məsələn, 0 və 1) 

kombinasiyasından 4 ikirəqəmli 

ədəd (00, 01, 10, 11) düzəltmək 

mümkündür. Bəs eyni qayda ilə 

neçə üçrəqəmli ədəd düzəltmək 

olar?

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Öyrändiklärinizi yoxlayın

Araådıraq – öyränäk

Araådıraq – öyränäk

10110110 , 21021 , 566 , 67  ədədlərinin 10-luq say sistemində qiymətlərini 

2

3

7   

8

hesablayın.

 

1. Dərsdə verilmiş cədvəldən istifadə edib 22  ədədini 2-lik, 8-lik və 16-lıq say 

10

sistemində göstərin.

2. 10100   ədədinə hansı onluq ədəd uyğundur?

2

3. 2-lik, 8-lik və 16-lıq say sistemlərinin hər birində ən böyük ikirəqəmli ədəd 

hansıdır?

Ədədlərin oxunuşunda söhbətin 10-luq say sistemindən getmədiyini bildir-

mək üçün “on”, “on bir” kimi ifadələrdən deyil, “bir sıfır”, “bir bir” kimi ifadə-

lərdən istifadə olunur. 

Müxtəlif say sistemləri ilə işləyərkən ədədin onlardan hansına aid olduğunu 

bildirmək üçün ədədin aşağı indeksində say sisteminin əsası göstərilir. Məsə-

lən, yuxarıdakı cədvələ görə:

İkilik say sisteminin yeganə çatışmazlığı ədədlərin yazılışının çox uzun 

alınmasıdır. Ancaq buna baxmayaraq, ikilik say sistemi texnikanın müxtəlif 

sahələrində, xüsusən, kompüterlərdə geniş istifadə olunur.  

13  = 15  = 1101  = D

10

8

2

16

6

5

4

3

2

1

0

1101010  = 1∙2  + 1∙2  + 0∙2  + 1∙2  + 0∙2  + 1∙2  + 0∙2  = 64 + 

2

32 + 0 + 8 + 0 + 2 + 0 = 106  

10

2

1

0

435  = 4∙7  + 3∙7  + 5∙7  = 196 + 21 + 5 = 222  

7

10

Hər hansı say sistemində verilmiş ədədin 10-luq say sistemində qarşılığını 

tapmaq çox da çətin deyil. Bunun üçün verilmiş ədədin açıq yazılışından isti-

fadə  olunur. Açıq  yazılışdakı  hesab  əməllərini  10-luq  say  sistemində  apar-

maqla verilmiş ədədin 10-luq say sistemində qiyməti tapılır. Məsələn:

C

D

E

F

10

12

13

14

15

16

14

15

16

17

20

1100

1101

1110

1111

10000

AZ

10-BC-123

GE

BLB - 828

Sözlük

Sözlük

Kodlaşdırma

İkilik kod

Bit 

Bayt

ASCII

UNICODE 

Bir bit iki qiymət (2) ala bilər. İkilik kodun rəqəmlərinin sayı artdıqca onunla 

kodlaşdırılan simvolların sayı da artır. Məsələn, rəqəmlərin sayı iki olarsa, dörd  

simvolu (2

∙

2) ifadə etmək olar: 00, 01, 10, 11. Üç rəqəmlə səkkiz simvolu

?

Çap üçün deyil

---