Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
157 Firəngizin fəallığı, sevgisi, məhəbbəti onu bir anlığa elə hala gətirmişdi ki, o, artıq ədalətin ayaq tutub yeridiyi qənaətinə gəlmişdi. Lakin qüvvətli bir peripetiya onun bütün fikirlərini alt-üst edir. Bu, Firəngizin qardaşı Aslan bəyin təsiri ilə öz məktublarını geri istəməsi, bir növ həyatda rola girməsi səhnəsi idi. Ona görə də Oqtay altunu, pulu göstərərək «Yüksək bir eşqi alçaq bir oyuncağa çevirən, üç ildə iki söz deməkdən utanan məsum bir yavrunu qramafonlar kimi söylədən budur, bu!» deyir. Artıq onun hər şeyə inamı sarsılır. Hətta bir həqiqət olan həyata da münasibəti dəyişir. Yeni bir həqiqət axtarır. O, hər şeyin göründüyü kimi yox, olduğu kimi görünməsini istəyir. Meyxana divarlarına vurulan kağızları cıraraq deyir: «Axı neçindir bu süni bəzək- lər? Zavallı bəşəriyyət, neçin həqiqəti gizləyirsiz? Cırın onu! Bax, belə! Qoyunuz bu çirkin qara daşları olduğu kimi bütün dəhşətilə görsünlər... neçin gizlə- dirsiniz? O, çirkin də olsa, həqiqət olduğu üçün gözəl- dir». 1 Oqtay Eloğlu da, kimdən intiqam almaq istəyir- sən sualına eyni ilə Aydın kimi cavab verir: «özüm- dən, öz eşqimdən, öz taleyimdən, öz idealımdan, öz tanrımdan, həyatımdan, mühitimdən, gələcəkdən, həqiqətin yoxluğundan!». Görünür, elə bu çılğıncasına deyilmiş romantik fikirlər onu öz idealı olan Firəngizi öldürməyə sövq etmişdir. Əlbəttə, bu intihar məsələsi, bəlkə də, yerinə düşməmişdir. Buna dair müxtəlif rəy və mülahizələr 1 C.Cabbarlı. Əsərləri, 3-ci cild, Bakı, 1969, s.165 158 yürüdülmüşdür. Dünya ədəbiyyatında buna bənzər hadisələr olmuşdur. Lessinqin «Emiliya Kolotti», Şillerin «Qaçaqlar», Lermontovun «İspaniyalılar» əsərlərində qəhrəmanlar öz əzizlərini bilə-bilə öldürürlər. Çünki bu qəhrəmanların hamısı Aydın kimi ovu bərədən ötürmüşdülər. Böyük dramaturqun romantikasının inkişafında əsas mərhələ hesab olunan «Od gəlini»ndə təsvir olunan baş qəhrəman Elxanda - 5 dirhəmə alınan bir qulda necə də böyük qüvvə vardır. Burada Elxan artıq romantik inqilabi bir faciənin baş qəhrəmanıdır. Onun tragizmi və geroikası artıq ictimai mahiyyətdə idi, bu qəhrəmanlıq və tragizm xalq ruhu, xəlqi mübarizə kəsb etmişdi. Həqiqi, ictimai, inqilabi tragediyanın «Fəlsəfə təqvimində ən müqəddəs əzabkeş» (K.Marks) Prome- teydən başlandığını elmi əsaslarla sübut edən realistlər necə də haqlıdırlar. Elxanın mübarizə və arzularının əzilənlərin ideologiyası, psixologiyası ilə tamam uyğun gəlməsi tragediya üçün məqbul hesab olunan bir sıra ümdə cəhətləri tamamilə əhatə edir. Onun proqramı realist romantika, romantik həqiqət kimi səsləndiyi üçün daha cazibədardır: «Mən torpağından qan daman əski dünyanı yıxıb, çiçəklərindən səadət gülümsəyən yeni bir dünya qurmaq istəyirəm». C.Cabbarlıya Şərqin və Qərbin ən böyük romantiklərinin xeyirxah təsirini də qeyd etmək ədalətli olardı. Diqqətli tədqiqat bu təsiri bizim öz doğma şair-dramaturqumuz Hüseyn Cavidin simasında həm şeir, həm də dramaturgiya sahəsində 159 çox asanlıqla tapa bilər. Bunu hər iki sənətkarın aşağıdakı şeirlərinin müqayisəsindən apaydın şəkildə görmək olar: Hüseyn Cavid: Hər qulun cahanda bir pənahı var. Hər əhli –halın bir qibləgahı var. Hər kəsin bir eşqi, bir Allahı var Mənim tanrım gözəllikdir, sevgidir. Həzz etməm firqədən, cəmiyyətdən, Zövq alamam hərbdən, siyasətdən, Bir şey duymam fəlsəfədən, hikmətdən, Mənim ruhum gözəllikdir, sevgidir. Gözəl sevimlidir cəllad olsa da, Sevgi xoşdur, sonu fəryad olsa da, Uğrunda mənliyim bərbad olsa da, Son dildarım gözəllikdir, sevgidir. C.Cabbarlı: Mən bir zaman öz-özümdən uzaqdım, Dün bir işıq buldum, ruhuma taxdım. Bütün əski tanrıları buraxdım, Şimdi artıq bir tanrım var – gözəllik. Bütün əski tanrılara darıldım. Həp məcazi sevgilərdən yoruldum, Bir həqiqət buldum, ona vuruldum, Gözəl də bir şüarım var – gözəllik. 160 Oxşa məni, yeni tanrım, sevindir, Artıq fikrim, ruhum, duyğum sənindir. Çıx könlümdən, əski dünya, sonundur, Çünki yeni bir tanrım var – gözəllik. Əlbəttə, bu, olsa-olsa, adi bir illüstrasiyadır. Əslində isə, H.Cavidin C.Cabbarlıya, S.Vurğuna və digər sənətkarlara təsiri məsələsi hələ heç öyrənil- məmişdir. Lakin bu məsələ də bəzən çox səthi başa düşülür və belə bir mülahizə yürüdülür ki, əgər bu və ya başqa bir sənətkar başqalarından bir şey əxz edibsə, öyrənibsə, təsirlənibsə, bəs onun orijinallığı harada qaldı? Biz belə hesab edirik və buna tamamilə əminik ki, heç bir az– çox böyük sənətkar yoxdur ki, necə deyərlər, saf, yalnız öz-özünə, öz tematikası, öz problematikası, üslubu, poetikası, dəsti-xətti ilə ancaq özündən ibarət olsun. Ədəbi-bədii fikir, təfəkkür bir silsilə, bir vəhdət təşkil edərək, bir zəncirin müxtəlif həlqələri kimi bir-birilə bağlıdır. Böyük alman mü- təfəkkir şairi Gote demişdir: («только о су- мосбродном и совершенно беспорядочном худож- нике позволительно говорить, что все у него – Свое; о настояшем - невозможно») yalnız diqqət- siz, səliqəsiz, bəlkə də məhdud sənətkar haqqında demək olar ki, onda hər şey özününküdür; həqiqi sənətkar barədə bunu demək olmaz. Hələ Gote tarix üçün elə uzaq keçmiş hesab olunmur. Bəs, həmin alman dahisinin yüksək qiymətləndirdiyi və bilavasitə, təsirləndiyi böyük Nizami səkkiz əsr yarım bundan əvvəl eyni mətləb barədə necə gözəl demişdir: Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|