Cherviyakli tishli uzatmalar turlari, ishlatilish sohalari, afzallik va kamchiliklari

Chervyakli uzatmalar
Reja:
1. Uzatmaning geo`letrik parametrlari va ularning tayyorlash usullari.
2. Uzatmalarning kinematik parametrlari.
3. Chervyakli uzatmalarda ishlatiladigan materiallar
Cherviyakli tishli uzatmalar
Cherviyakli tishli uzatmalar turlari, ishlatilish sohalari, afzallik va kamchiliklari
Chervyakli uzatmalar bu kinematik juft bo`lib, chervyak va chervyakli g`ildiraklardan iborat, o`qlari esa o`zaro ayqash holda joylashgan bo`ladi. Ayqash burchakning qiymati har xil bo`lishi mumkin, biroq amalda, u asosan 90 . Chervyakli uzatmaning ishlash prinsipi vintli juftni ishlashiga o`xshash bo`ladi.
Afzalliklari: bir pog`onali uzatmada uzatish sonidan kam uzatmalar uchun u=500 gacha, quvvat uzatadigan uzatmalarda; u=8-80 gacha bo`lib eng katta qiymati 120 gacha bo`lishi mumkin; rovon va shovkinsiz ishlaydi; o`z-o`zidan to`xtaydigan qilib tayyorlash mumkin (bunday uzatmalarda f.i.k 50% dank am).

1-rasm.
Kamchiliklari: f.i.k. nisbatan kichik (=0.70.92); uzatiladigan quvvatning qiymati chegaralangan -5060 kVt; uzatma to`xtovsiz ishlaganda qizib ketish; rangli materiallarni ishlatilishi.
Lekin shu yuqorida ko`rsatilgan kamchiliklardan qat’iy nazar bu uzatmalar xalq xo`jaligida ko`p ishlatiladi.
Xalq xo`jaligida asosan silindrsimon chervyakli uzatmalar ishlatiladi. Bu uzatmalarda o`qlararo masofa α uzatmaning moduli m hamda uzatish soni u ning qiymatlari GOST standartlashgan.


Cherviyakli tishli uzatmalarning geo`letrik va kinematik parametrlari.
Chervyak va chervyakli g`ildirak geo`letrik o`lchamlari
Chervyakli uzatmalarda ham silindrsimon uzatmalardek boshlang`ich va tish bo`luvchi aylanasining diametrlari bo`ladi,bunda d<sub>ω1</sub>, d<sub>ω2</sub> –chervyak va chervyakli g`ildiraklarning boshlang`ich diametrlari; d ,d -tish bo`luvchisining diametri. Korreksiya ishlatilmaganda d_ω1=d₁, d_ω2=d₂.

2 -rasm.
Chervyak. Chervyak bu rezbali vint bo`lib silindrik (arximed), konvolyuta, evaolventa, globoid shaklda bo`lishi mumkin. Agar chervyak o`z o`qiga tik tekislik bilan kesilganda hosil bo`lgan iz trapesiyaga o`xshash bo`lsa (yon to`loni qaralganda o`ramlar arximed o`ramiga o`xshaydi), arximed chervyak deb ataladi. Xosil bo`lgan shaklning izi qisqartirilgan yoki cho`zilgan evolventaga o`xshash bo`lsa, bunday chervyak bu vint bo`lib, tora (globoid) yuzaga kesilgan o`ramadan iborat bo`ladi. Globoid chervyakli uzatmalarning tashqi o`lchamlari silindrsimon chervyakli uzatmaga o`xshash bo`lsa ham, bu uzatmalar nisbatan katta yuklanishga chidamli bo`ladi, lekin issiqlik chiqarish nisbatan katta, hamda globoidli chervyak bilan chervyakli g`ildirakni nisbatan yig`ish qiyin bo`lganligi tufayli bu uzatmalar kam ishlatiladi.

3-rasm.
Chervyaklarni bir-biridan ajratish uchun quyidagi shartli belgilar qabul qilingan: ZA-arximed chervyak: ZN-konvolyutali chervyak; ZX-evolventali chervyak.

4-rasm.
Chervyakning asosiy xarakteristikalardan biri, bu uning qadami, ya’ni yonma-yon joylashgan o`rramlarda bir xil nuqtalar orasidagi masofa.
ρ<sub>t</sub>=π·m
bunda: m=ρ<sub>t</sub>/π-ilashish moduli qiymati standart bo`yicha olinadi.
Chervyak xam vintga uxshash, bir va ko`p kirimli qilib tayyorlanishi mumkin. Kirim soni z<sub>1</sub> bilan belgilanadi, qiymatlari z<sub>1</sub>=1,2,4. z<sub>1</sub> qiymati oshishi bmlan tayyorlash texnologiyasi qiynlashadi, chervyakli g`ildirak tishlar soni ortadi, shuningdek gabarit o`lchamlari xam kattalashadi. Uzatmada chervyakning kirim soni uzatmaning uzatish soniga bog`liq bo`lib qo`yidagicha olish tavsiya etiladi;
Z₁=4 u=8-12.5
Z₁=2 u=16-25
Z₁=1 u=31.5-63
z₁ ni qiymati shu yuqoridagi tovsiya bo`yicha olinganda z<sub>2</sub>≥z<sub>2</sub>min shart bajariladi. O`z-o`zidan to`xtaydigan uzatmalar uchun z =1 olish tavsiya etiladi.
Chervyak bir aylangandagi o`tgan masofa bu o`ram qadamining chervyak kirim soniga ko`paytmasiga teng, ya’ni l=P<sub>t</sub>z
Chervyak o`ramining bo`lishi aylanasini diametrini modul bilan ifodasi d =mq. q–chervyakning diametr koeffisiyenti bo`lib, bo`lish diametridagi modullar sonini bildiradi, qiymatini 1-jadvaldan modullar soniga nisbatan tanlanadi. Bunda q/z₂=0,22-0,4 tanlash tavsiya etiladi, chunki q ning qiymati oshishi bilan uzatmaning f.i.k qiymati pasayadi, aks holda esa chervyakning egilish dagi bikrligi kamayadi. Shuning uchun q 0.212 z shart bajarilishi kerak.
5-jadval

m	q	z1
2,0; 2,5; 3,15;	8,0; 10;12,5;	1; 2; 4.
4,0; 4,5; 6,3; 8,0.	16,0; 20.
1,25; 1,6.	1,25; 16,0; 20,0.

Chervyak o`ramining ko`tarilish burchagini shu bo`lish diametri bo`yicha aniqlash mumkin;
tgγ=(P_tz )/(π d )=πmz /πmq=z /q.
yoki jadvaldan tanlash mumkin.

Demak, chervyak diametri koeffisiyentining qiymati oshishi bilan o`ramning ko`tarilish burchagi kamayadi,natijada vint-gayka nazariyasiga asosan uzatmaning f.i.k kamayadi.
Chervyakning tashqi diametri d =d +2h =d +2m; chervyakning o`ram osti diametri d =d -2h<sub>f1</sub>=d -2,4m.Chervyak o`ramining uzunligi, chervyakning qirqim soniga hamda siljish koeffisiyentiga nisbatan jadvaldan tanlanadi.Chervyak o`ramining uzunligi v₁, mm.
6-jadval

X-siljish koeffisinti	Z1
	1; 2	4
-1.0