Chizmachilik

125-rasm.

g)

v)

b)

a)

Tor (halqa). Tor aylana sirt bo‘lib, aylanani qo‘zg‘almas i o‘qi atrofida unga parallel o‘q bo‘yicha aylantirishdan hosil bo‘lgan sirtga aytiladi, bunda yasovchi aylana bo‘ladi (126-rasm).
Torning gorizontal proyeksiyasida gardish (eng chetki) chizig‘i ekvator deb nomlanadi. Frontal va profil proyeksiyalarida bir xil ko‘rinishga ega bo‘lib, qo‘zg‘almas i o‘qi atrofida teng masofalarda joylashgan yasovchi aylana va ularga urinma chiziqlardan iborat bo‘ladi (126-b,rasm).

Yasovchi

Ekvator

Parallel

Aylanish o’qi

Aylanish o’qi

Yasovchi

126-rasm.

Profil
meridian

Frontal
meridian

Aylanish o’qi

Ekvator

Yasovchi

Yasovchi

Parallel

Aylanish o’qi

127-rasm.

Agar torning aylanish radiusi yasovchi aylana radiusidan katta bo‘lsa ochiq tor (halqa), kichik bo‘lsa yopiq tor (halqa) deyiladi (127-a,rasm).

Tor sirtida yotuvchi nuqtalarni yetishmagan proyeksiyalarini yasash uchun frontal proyeksiyasi ustidan gorizontal tekisliklar o‘tkaziladi va o‘qdan tor sirtigacha bo‘lgan radius bo‘yicha gorizontal tekislikda aylana chiziladi va shu aylanaga nuqta proyeksiyalanadi (127-b,rasm).

6-BOB. PROYeKSION ChIZMAChILIK VA TEXNIK RASM

6.1. Tasvirni chizmada joylashtirish va chizish bosqichlari

Proyeksion chizmachilik chizma geometriya bilan mashinasozlik chizmachiligini bog‘lovchi ko‘prik vazifasini bajaradi. Chunki chizma geometriya geometrik jismlarning proyeksiyalari, aksonometriyalari ularni kesish, qirqish o‘zaro kesishish natijasida hosil bo‘ladigan modellarni o‘rganadi. Aynan bu modellar mashinasozlik chizmachiligda detallar ko‘rinishida o‘zini namoyon qiladi. Shuning uchun detallarni chizishda avvalom bor uni chizma qog‘ozi (format)ga joylashtirishdan boshlash kerak bo‘ladi (128-rasm).

Texnik va proyeksion chizmalarni bajarishda endi koordinata o‘qlariga, ularning proyeksiya tekisliklariga nis­batan joylashishlariga e’tibor berilmaydi. Proyeksiyada bog‘lovchi chiziq­lar chizilmaydi, faqat ular to‘g‘ri burchakli proyeksiyalash usulida xayolan bog‘lanadi.Chizmani chizishdan oldin detal proyeksiyalarini qog‘ozga chiroyli qilib joylashtirishdan boshlash kerak. Buning uchun birinchi navbatda detal o‘lchamini, masshtabini, proyeksiya sonini inobatga olib, qog‘ozning chap ramkasidan kamida 30 mm qoldirib, uning eng chetki (gabarit) chiziqlarini ingichka chiziqlar bilan chizib chiqiladi. Bunda gabarit o‘lchamlar, masalan uchta proyeksiya uchun balandlik A, bo‘yi B, eni V birlik deb hisoblash mumkin. Shunda chizma yuqorisidan, pastidan bir xil, chap va o‘ng tomonlardan bir xil masofalar qoldiriladi. O‘lchamlar quyish uchun proyeksiyalar orasida kamida 30 – 40 mm masofa qoldirilishi kerak.

6.2. Detalning yaqqol tasviri bo‘yicha uning
uchta proyeksiyasini yasash

Biror detalning yaqqol tasviri yoki rasmi berilgan bo‘lsa, uning uchta proyeksiyasini yasash uchun berilgan detalning tuzilishini, konstruksiyasini xayolan o‘rganib chiqish zarur. 129-rasmda detal berilgan, uning asosiy to‘g‘ri to‘rt burchakli prizmadan iborat, ustida esa silindr, unga ikki tomonidan uch burchakli qovurga qo‘yilgan. Uning eng chetki o‘lchamlari: balandlik – I, uzinasi A, eni – B dan iborat. Endi frontal proyeksiyasi eng ko‘proq hajmiy ko‘rinishga ega bo‘lgan tomoni ekanligi esdan chiqmaslik kerak. Shuning uchun V tekislikka P yo‘nalishdagi strelka, gorizontal H tekislikka Q yo‘na­lishdagi strelka, profil W proyeksiya teksligiga esa, R yo‘nalishdagi strelka bo‘yicha proyeksiyalanadi.

Detalning proyeksiyalarini bajarishda yuqorida aytilgan gabarit A, B, V o‘lchamlar bo‘yicha ularga mos kichik harflar a, b, v, g va h.k. joylashtiriladi. Ingichka chiziqlar bilan simmetriya o‘qlari chiziladi. Gorizontal proyeksiyada gorizontal vertikal simmetriya o‘qlari kesishgan joyda berilgan radius bo‘yicha silindrning asosi chiziladi, keyin frontal va profil proyeksiyalari bajariladi. Uning sirtida detalning to‘g‘ri to‘rt burchakli asosi bajariladi, ularning o‘lchamlari a, b, v, g, d, e va h.k. bilan belgilangan. Detal asosining frontal profil proyeksiyalari ham to‘g‘ri to‘rt burchakadan iborat. O‘rtadagi silindrning tepasidan qaraganda gorizontal proyeksiyasi aylana, tomonlaridan qaraganda frontal va profil proyeksiyalari to‘g‘ri to‘rt burchak bo‘lib proyeksiyalanadi (130-rasm).