D. Q. Usmanova buxgalteriya hisobi o‘quv qo‘llanma samarqand – 2020

Xo‘jalik muomalalarining mazmuni			bog‘lanishi
																Debet		Kredit
1		Xizmat		ko‘rsatuvchi				xo‘jaliklarda				foydalanilayotgan				2710		0210-
		asosiy vositalarning eskirishi																0299
2	Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarda band bo‘lgan															2710		6710
		xodimlarga mehnat haqi to‘lash xarajatlari
	Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar tomonidan yordamchi
3	iishlab chiqarishga ko‘rsatilgan va ularning is’temol															2710		2310
		qilgan xizmatlari qiymati
4	Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar xarajatlarining sotish va															9410,		2710
	ma’muriy xarajatlarga taqsimlanishi														9420
5	Hisobot davri oxirida xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar															9430		2710
	zararlarining davr xarajatlariga hisobdan chiqarilishi
6	Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar ehtiyojlari uchun															2710		1010-
		materiallarning sarflanishi																1090
7		Mahsulot olish uchun hayvonlarning so‘yilishi														2710		1110,
																		1120
		Kelgusi		davrlar				xarajatlarining				ulushi		xizmat				3110-
8		ko‘rsatuvchi				xo‘jaliklarning				mahsuloti,				ish va		2710
																		3190
		xizmatlari tannarxiga olib borildi
9	Asosiy sexlar mahsulotlarining bir qismi xizmat															2710		2810
	ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarning ehtiyojlari uchun ishlatildi
10		Mol etkazib				beruvchilardan				xizmat ko‘rsatuvchi						2710		6010

³⁶ 21-sonli BHMS
255

	xo‘jaliklarga kelib tushgan moddiy qiymatliklar (suv,
	bug‘, energiya va xokazolar) va xizmatlar
11	Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarda sug‘urta bo‘yicha				2710	6510
	xarajatlar
12	Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarning xarajatlari bo‘yicha				2710	6520
	maqsadli davlat jamg‘armalariga ajratmalar
13	Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarga ko‘rsatgan xizmatlari				2710	6990
	uchun turli korxonalarga bo‘lgan qarzlar
	Xizmat	ko‘rsatuvchi	xo‘jaliklarning	kapital	0810-
14	qo‘yilmalarni amalga		oshirishdagi xarajatlari va			2710
	xizmatlari hisobdan chiqarildi				0890
15	Ilgari xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar ehtiyojlari uchun				1010-	2710
	hisobdan chiqarilgan materiallarning qaytarilishi				1090
	Xizmat	ko‘rsatuvchi	xo‘jaliklarning	xarajatlari	1110,
16	o‘stirishdagi va bo‘rdoqiga boqilayotgan xayvonlarning					2710
	tannarxiga kiritildi				1120

Davr xarajatlari hisobi. Davr xarajatlari tarkibiga korxona ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar kiradi. Bular jumlasiga boshqaruv, tijorat bilan bog‘liq xarajatlar, shuningdek umumxo‘jalik xarajatlari, jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari bo‘yicha xarajatlar ham kiradi. Bu xarajatlar korxona asosiy faoliyati va mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lmaganligi, lekin ma’lum bir jarayonlarni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun ular operatsion xarajatlar, umumiy va ma’muriy xarajatlar deyiladi. Ular mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga bog‘liq bo‘lmagani, va aksincha, vaqt bilan, xo‘jalik faoliyatining davomiyligi bilan bog‘liq bo‘lgani sababli ular davr xarajatlari deb yuritiladi.

Mahsulot sotish, ma’muriy xarajatlar, xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar xarajatlari, boshqa operatsion xarajatlar davr xarajatlari tarkibiga kiritiladi.

Hisobvaraqlar rejasiga binoan davr xarajatlari quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi:

9410-«Sotish xarajatlari»

9420-«Ma’muriy xarajatlar»

9430-«Boshqa operatsion xarajatlar»

Nizomga binoan sotish xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiritiladi:

256

• 
  temir yo‘l, suv, avtomobil, ot-ulovda tashish xarajatlari hamda transport vositalari bekor turib qolganligi uchun to‘langan jarimalar;
  

• 
  savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarining xarajatlari;
  

• 
  mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bog‘liq mehnatga haq to‘lash
  

xarajatlari (ma’muriy-boshqaruv xodimlaridan tashqari);

• 
  ularning ijtimoiy sug‘urta ajratmalari;
  

• 
  savdo ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va xonalarni ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari;
  

• 
  asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi;
  

• 
  sanitariya kiyim-boshi, oshxona dasturxon va sochiqlari, oshxona idish-
  

tovog‘i va anjomlarining eskirishi;

• 
  savdo reklamasi xarajatlari;
  

• 
  bank xizmatlariga to‘lovlar va boshqalar.
  

YUqorida keltirilgan xarajatlar 9410-«Sotish bo‘yicha xarajatlar» hisobvarag‘ida hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraq tranzit hisobvaraq bo‘lib, qaysi davr bo‘lmasin uning oy boshida qoldiq summasi bo‘lmaydi. Hisobvaraqning debet tomonida tovarlarni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar ko‘rsatilsa, kredit tomonida ushbu xarajatlarni hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Bu summa foydaning kamayishiga olib keladi, ya’ni foyda hisobidan qoplanadi.

Mustaqil ishlash uchun nazorat savollari

1. 
   Xarajatlarning iqtisodiy mazmunini aytib bering.
   

2. 
   Doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlarning farqli jihatlari nimalardan iborat?
   

3. 
   Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishning zamonaviy usullarini aytib
   

bering.

4. 
   Asosiy ishlab chiqarish xarajatlarining hisobi qanday tashkil qilinadi hamda mahsulot tannarxida qanday aks ettiriladi?
   

5. 
   Umumishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash uslubiyotini aytib bering.
   

6. 
   Davr xarajatlariga qaysi turdagi xarajatlar kiradi.
   

7. 
   54-sonli Nizomning mohiyatini yoritib bering.
   

257