D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da

195
S
İ Y A S E T   V E  
K
Ü L T Ü R  
D
E R G İ S İ
aydınları, önemli sosyal meseleleri değerlendirip belli sonuçlara ulaşmak için Genel 
Kazak Kongresini toplantıya çağırmak için girişimde bulundular.
Siyasi parti kurmak için gerekli şartlar ancak 1917 Bolşevik ihtilalinden sonra 
oluştu.  İlk  Genel  Kazak  Kongresinin  toplanması  için,  Kazak  gazetesi  bünyesinde 
kurulan düzenleme bürosu seri olarak siyasi parti kurma meselesini işler. 1917 yılının 
21-26 Temmuz günleri arasında Orenburg’da toplanan I. Genel Kazak Kongresinde, 
siyasi parti kurulması konusunu ortak görüşe varılır ve Kongrede kurulacak partinin 
taslağını hazırlama görevi “Şu’ra-yı İslam” a seçilen Kazak vekillere verilir.
Kazak  gazetesi  tarafından  kurulacak  partinin  adının  Kazakları  oluşturan 
Türk  boylarının  ortak  adlandırması  olan  Alaş  olması
42
  teklif  edildi.  Bu  teklifin 
hayata  geçebilmesi  için,  Kazak  gazetesinin  yönetimi  bütün  vilayetlerdeki  Kazak 
topluluklarına kurulacak partinin adının Alaş olmasını telkin etmek için telgraflar 
çekti.  Bunun  sonucunda  partinin  adı  Alaş  olarak  belirlendi.  Alaş  Partisinin 
vilayet  toplantıları  Bökeyhanulı’nın  liderliğinde  1917  yılının  Ekim  ayının  12’si 
ile  20’si  arasında  önce  Semey’de,  sonra  Omsk’ta,  Kasım  ayının  10’una  doğru  da 
Orenburg’ta  yapılır.  Semey  Parti  Meclisinin  Başkanlığına  Halel  Gabbasulı,  Omsk 
Parti Meclisi Başkanlığına Aydarhan Turlıbayulı, Torgay Parti Meclisi Başkanlığına 
ise Bökeyhanulı seçilir.
Alaş Partisi, yayımlanan programında Rusya’nın demokratik, federatif devlet 
olduğunu destekler. Programda dağınık Kazak bölgeleri idaresi kendinde bir ülkeye 
dönüştürülüp özerk bölge olarak Rusya Federasyonunda yer almaya devam edeceği, 
vergilerin kişilerin gelirlerine göre alınacağı;  dine, kana bakılmaksızın, kadın erkek 
ayrımı yapılmaksızın insanoğlunun eşit olduğu; özgürce toplantı yapmanın,  gazete 
çıkarmanın, kitap bastırmanın mümkün olacağı; mahkemelerin taraf tutamayacağı 
ve yargılanmadan kimsenin hapse atılamayacağı;  Kazak ülkesindeki eğitim öğretim 
kurumlarının kapısının herkese açık ve eğitimin ücretsiz olacağı; Kazakça okullar 
açılacağı;  başlangıç sınıflarında eğitim öğretimin ana dilinde yapılacağı; Hükûmetin 
eğitim öğretim işine karışmayacağı yazılmıştır. Programdaki en temel konu, toprak 
konusudur. Bu konu “Kazak ülkesindeki yeraltı ve yerüstü zenginliklerinin sahibi 
Kazak halkıdır ve Kazak ülkesinin izni dışında Rusya’dan göçler durdurulacaktır.” 
şeklinde yer almıştır.
43
 
Alaş Partisi’nin kurucu kadrosu, İkinci Genel Kazak Kongresini toplayarak 
Alaş  Özerk  Cumhuriyeti’nin  kurulduğunu  ilan  eder.  Bu  Kongre’de  Alaş-Orda 
Hükûmeti de kurulur. Hükûmet başkanlığına Bökeyhanulı, Kılmanulı ve Turlıbayulı 
aday gösterilir. En çok oyu alan Élihan Bökeyhanulı hükûmet başkanlığına seçilir. 
Alaş-Orda  Hükûmeti  düşündüğü  işleri  gerçekleştirebilmek  için Alaş-Orda  Özerk 
Cumhuriyetindeki  halk  polisi  olarak  adlandırılan  silahlı  güçleri  yasaklar.  Halk 
polisinin  yerine  geçecek  güçleri  hazırlamak  için  Dutov  yönetimindeki  Orenburg 
Kazak Askerlerinin tecrübesinden yararlanmak istenir. 

---

196
D
Ü Ş Ü N C E  
D
Ü N Y A S I N D A  
T
Ü R K İ Z
Alaş-Orda  Hükûmeti  ile  Dutov’un  yakınlaşmasından  Sovyet  Hükûmeti 
rahatsız  olur.  Güney  Ural’daki  Alibiy  Jangeldin  komutasındaki  Kızıl  Ordu,    P. 
Kobozev  ile  S.  Pavlov  komutasındaki  Kızıl  Ordu  müfrezesiyle  birleşip  18  Ocak 
1918’de  Orenburg’u  işgal  eder.
44
    Bunun  üzerine Alaş-Orda  Hükûmeti  ve  Meclisi 
Orenburg’u terk etmek zorunda kaldı. Hükûmet yetkililerinin bir kısmı Semey, bir 
kısmı Oyıl, bir kısmı da Jeti-su vilayetine gider. 1918 yılının yaz aylarında Alaş-Orda 
Hükûmeti ordusu ile Sovyet Hükûmeti ordusu arasında savaş başlar. Bu savaşta 
galip gelen Sovyet Hükûmeti Alaş Partisi’ni ve Alaş-Orda Hükûmetini dağıttı. 1919 
yılında Sovyet hükûmeti Alaş ayaklanmasına katılanlar için af yasası çıkardı.
45
 1919 
yılında affedilmiş olmalarına rağmen Kazakların aydınlanması için çalışan, Kazak 
gazetesi ile Aykap dergisinde bu yönde yazılar şiirler yazan, Alaş Partisi’ne üye olan, 
Alaş-Orda Hükûmetinde görev yapan hemen hemen bütün Kazak aydınları 1930’lu 
yılların sonlarında Kızıl Kırgın’ın kurbanı olmuşlardır.
Ruslar;  yönetimleri  altında  bulunan  Türk  Dünyasında  20.  yüzyılın 
başında  gerçekleşen  aydınlanma  hareketlerini  öylesine  büyük  ve  hızlı  olarak 
değerlendirmişlerdir  ki  kendilerince  çözüm  olan  tepkiyi,  ancak  Alaş  hareketine 
katılan, Kazak gazetesi ve Aykap dergisinde yazıları ve şiirleri yayımlanan ve millî 
bilince  sahip  kişilerin  cismani  varlıklarını  ortadan  kaldırmakta  bulmuşlardır.  
Bu  kişileri  katletmekle  yetinmemişler,  onlarca  yıl  değil  üzerlerine  araştırmalar 
yapılmasına, adlarının anılmasına bile izin vermemişlerdir. 
____________________
1 
 BİYZZAKOV, Seydin Tübi (2000), Bir Türkiler, Kazak Ents., Almatı, s. 36.
2 
 NISANBAYEV, Ébdimelik (2000), Türkistan, Kazak Ents., Almatı, s. 393.
3 
 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 396.
4 
 GÖMEÇ, Saadettin (1999), Türk Cumhuriyetleri ve Türk Toplulukları Tarihi, Akçağ, Ankara, s. 63.
5 
 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 396.
6 
 GÖMEÇ, Saadettin age., s. 63.
7 
 SARAY, Mehmet age., s. 10.
8 
 GÖMEÇ, Saadettin age., s. 63.
9 
 ÖZDEMİR, Emin “Kazak Türkleri ve Kazakistan ile İlgili Türkçe Çalışmalar Bibliyografyası (1923-
2010)”, Türk Dünyası Araştırmaları, 96/191, İstanbul, s.186.
10 
 ÖZDEMİR, Emin age., s.186.
11 
 GÖMEÇ, Saadettin age., s. 67.
12 
 Emin Özdemir, age., s.186.
13 
 ADİLBAYEV, Alau (2002), “Çarlık Döneminde Kazak Topraklarında Görülen Ruslaştırma Faaliyetle-
ri”, Bilig, S. 23, Güz, s. 70.

---