D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
197 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ 14 ADİLBAYEV, Alau age., s.70. 15 ADİLBAYEV, Alau age., s.70-71. 16 ALTINSARİN, TAZA Ibıray Bulak, ALMATI Jazuvşı, , 1988, s. 310 17 SARAY, Mehmet age., s. 54. 18 SARAY, Mehmet age., s. 52. 19 SARAY Mehmet, age., s. 57. 20 SARAY, Mehmet age., s. 57. 21 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 228. 22 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 228. 23 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 228. 24 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 228. 25 KOKYBASSAVA, Gülnar “Kazakistan’da Yapılan Ahmet Baytursunoğlu’yla İlgili Çalışmalar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 169, s. 221. 26 ALİBEKİROĞLU, Sertan ALİMİ, Kazak Ahmet Baytursunoğlu’nun Hayatı ve Eserleri, Yayımlanma- mış yüksek lisans tezi, s. 7. 27 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 165. 28 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 165. 29 ALİBEKİROĞLU, Sertan age., s. 10. 30 NISANBAYEV Ébdimelik, age., s. 165. 31 ERCİLASUN, BİCAN Ahmet (2007), “Kazakçanın Latin Alfabesiyle Yazılması”, Makaleler, Ankara, s. 413. 32 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 165. 33 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 286. 34 KARA, Mehmet İBRAGİM, Damira “Uyanma Kavramı ve Kazaklar”, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/7 Fall 2008, s.408. 35 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 287. 36 BURAN, Ahmet (2007), Kurşunlanan Türkoloji, Manas, Elazığ, s. 303. 37 NISANBAYEV Ébdimelik, age., s. 287. 38 SUBHANBERDİNA, Ü, DEVİTOV, S. ALMATI, Aykap, (1995), s. 21. 39 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 383. 198 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z 40 CERİTOĞLU, Murat “AYKAP, Ü. SUBHANBERDİNA, DÉVİTOV S. (hzl.), “Kazak Entsiklopediyası” Bas Redaktsiyası, Almatı, 1995, 366 s.” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 19, s. 112. 41 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 31. 42 SUBHANBERDİNA, Ü. DÉVİTOV, S. SAHOV, KAZAK, K. Kazak Ents. Almatı, 1998, s.405-410. 43 SUBHANBERDİNA, Ü. DÉVİTOV, S. SAHOV, K. age., s. 405-410. 44 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 54. 45 NISANBAYEV, Ébdimelik age., s. 54. Kaynaklar ERCİLASUN, Ahmet Bican (2007), “Kazakçanın Latin Alfabesiyle Yazılması”, Makaleler, Akçağ, Ankara. BURAN, Ahmet Kurşunlanan Türkoloji, Manas, Elazığ, 2007. ALAU ADİLBAYEV (2002), “Çarlık Döneminde Kazak Topraklarında Görülen Ruslaştırma Faaliyetleri”, Bilig, s. 23, Güz. NISANBAYEV Ébdimelik (2000), Türkistan, Kazak Ents., Almatı, EMİN ÖZDEMİR, “Kazak Türkleri ve Kazakistan ile İlgili Türkçe Çalışmalar Bibliyografyası (1923- 2010)”, Türk Dünyası Araştırmaları, 96/191, İstanbul. KOKYBASSAVA, Gülnar “Kazakistan’da Yapılan Ahmet Baytursunoğlu’yla İlgili Çalışmalar”, Türk Dün- yası Araştırmaları, S. 169. ALTINSARİN, TAZA Ibıray Bulak, Jazuvşı, Almatı, 1988. KARA, Mehmet İBRAGİM, Damira (2008), “Uyanma Kavramı ve Kazaklar”, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/7 Fall GÖMEÇ, Saadettin (1999), Türk Cumhuriyetleri ve Türk Toplulukları Tarihi, Akçağ, Ankara. ALİBEKİROĞLU, Sertan Kazak (2005), Alimi Ahmet Baytursunoğlu’nun Hayatı ve Eserleri, Yayımlanma- mış yüksek lisans tezi, Gaziantep. BİYZZAKOV, Seydin (2000), Tübi Bir Türkiler, Kazak Ents., Almatı. SUBHANBERDİNA, Ü. S. DÉVİTOV, Aykap, (1995), Kazak Ents. Almatı. SUBHANBERDİNÜ, A. DÉVİTOV, S. SAHOV, KAZAK, K. (1998), Kazak Ents. Almatı. 199 C editçilik Rusya Müslümanları arasında 19. yüzyılın sonlarına doğru Tatar aydını İsmail Gaspıralı öncülüğünde başlatılan eğitimde reform ve muasırlaşma hareketi idi. Teorik ve ideolojik zeminini Cemalettin Afgani gibi dönemin reformist İslam âlimlerinin eserlerinde bulan bu hareket başlangıçta geleneksel medrese usulünü terk edip yerine çağdaş eğitim sistemini ikame etme amacıyla ortaya çıkmış ise de, etki alanı sadece eğitimle sınırlı kalmamış, zamanla sosyal, siyasal ve kültürel hayatı da derinden etkilemeye başlamıştır. Kazan Kırım merkezli gelişen söz konusu hareket kısa zamanda tüm Orta Asya’yı sarmış, eşitlik, özgürlük, bağımsızlık, ulus devlet gibi değer yüklü söylemleriyle bölgenin politik, sosyolojik ve kültürel tablosunu tamamen değiştirmişti. Orta Asya coğrafyasının önemli bir parçası olarak Doğu Türkistan da bu gelişmelerin dışında kalmamıştır. Doğu Türkistan’da ceditçilik hareketi eğitimde “usul-i kadim”den “usul-i cedit”e geçme Doğu Türk İ stan’da Ced İ tç İ l İ k Hareket İ ve Bu hareket İ n Öneml İ Tems İ lc İ ler İ Prof. Dr. Al İ mcan İnayet * * Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Öğretim Üyesi Uygur Türklerince “penniy mektep” (fen okulu), “yeñiçe mektep” (yeni tarz okul), “yeñi maarip tüzümidiki mektep” (yeni eğitim düzenindeki okul) gibi isimlerle anılan okulların ortaya çıkışı 1870’lı yıllara kadar gitmektedir. 200 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z süreci olarak 19. yüzyılın son yıllarından itibaren görülmeye başlamıştır. Uygur Türklerince “penniy mektep” (fen okulu), “yeñiçe mektep” (yeni tarz okul), “yeñi maarip tüzümidiki mektep” (yeni eğitim düzenindeki okul) gibi isimlerle anılan okulların ortaya çıkışı 1870’lı yıllara kadar gitmektedir. İsmail Gaspıralı’nın 1884 yılında Bahçesaray’da açtığı usul-i cedit okulu örneğindeki “usul-i cedit mektebi” ya da “cedit mektebi” diye adlandırılan okullar ise 1910’lu yıllardan itibaren açılmıştır. Ancak ister “penniy mektep” ( Fen okulu), “yeñiçe mektep” (Yeni tarz okul) olsun, isterse “usul-i cedit mektebi”, “cedit mektebi” olsun, uygulanan tedrisat ve müfredat bakımından aralarında pek fazla fark görülmez. Dolayısıyla “usul-i cedit” okulları ile “penniy mektep”ler zaman zaman birbiriyle karıştırılır. Doğu Türkistan’da ilk “penny mektep”, “yeñiçe mektep”leri açanlar Musabay kardeşler olmuştur. Uygur Türkleri arasında Musabay kardeşler olarak tanınan ünlü iş adamlarından Bahavudunbay ile Hüseyinbay 1 1870’lı yıllardan itibaren eğitimde reform hareketini başlatmışlardır. Bahavudunbay 1870’li yıllarda Kazan’daki tahsilini tamamlayıp memleketine dönerken yanında Kazanlı üç öğretmeni götürmüş ve bunları Kulca’daki Beytullah Medresesi’nde istihdam etmiştir. 1875 yılında Beytullah Medresesi’nden bağımsız bir okul açmış, bu okulda din derslerinin yanısıra edebiyat, hesap, coğrafya, tarih gibi dersler okutulmuştur. 2 Musabay kardeşler 1883 yılında 3 , diğer bir kaynağa göre 1885 yılında 4 Atuş’taki İkisak köyünde üç sınıflı bir okul açmışlardır. “Hüseyniye Mektebi” adını taşıyan bu okulun 1888 tarihli müfredatına bakılırsa, usul-i cedit okullarınkinden pek farklı olmadığı görülür. Müfredatta “Ana Dili”, “Nahşa” (Müzik), “Hesab”, “Tabiat”, “Tarih”, “Coğrafya”, “Tenterbiye” (spor), “Şifahiye”, “Resim”, “Tecvid”, “Arap-Fars Dili”, “Rus Dili” gibi dersler yer almaktadır. 5 Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|