D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da

214
D
Ü Ş Ü N C E  
D
Ü N Y A S I N D A  
T
Ü R K İ Z
Muhiti Hakkında Hatıra), Şincang Tarix Matiryalliri (13), Şincang Xelq Neşriyati,Ürümçi, 1984.  
MAQALİLİRİ İlmiy  (2007), (İbrahim Muti Bilimsel Makaleleri), Pekin: Milletler Neşriyati.
NİYAZ, İbrahim (1984), “Atuş Nahiye Ekisak Kentide Yeqinqi Zaman Penni Maaripniñ Dunyağa Kelişi”, 
Şincang Tarix Matiryalliri (13), Şincang Xelq Neşriyati, Ürümçi. 
YALKUN, Rozi (2010),  “20-Esirdiki Tunci İslahatçi”, Şincang Medeniyiti, Sayı. 5, Ürümçi.
Seyit,  Mirehmet  -  Yalqun  Rozi  ve  Ablikim  Zordun,  Memtili  Ependi,  Şincang  Universiteti  Neşriyati, 
Ürümçi, 1998.
Şin’içiro, Oişi, “Qeşqerdiki Ceditçilik Herikiti” (Kaşgar’daki Ceditçilik hareketi), Çeviren: Ömercan Nuri,  
Şincang Tezkiriçiliki, Sayı 2, 2000.
 Nuşrivan Yauşefning Sayahiti Heqqide, Şincang Tezkiriçiliki, Sayı: 2, 2004
Talip, Abdulla, Uyğur Maaripi Tarixidin Oçeriklar, Şincang Xelq Neşriyati, Ürümçi, 1998.
Tatliq,  Erşidin,  “1949-Yıldın  Burun  Şincangda  Çıkarılan  Gezit-Jornallar”,  (http://uyghur.xjass.com/
lading/content/2009-04/07/content_74246.htm)
ALP, Tekin, İbrahim (2000), Memtili Ependi Şeirliri, Ürümçi: Şincang Xelq Neşriyati. 
Tömür, Xevir, “Abduqadir Damolla” (Tarixi Oçerik), Bulak, Sayı. 1, Ürümçi, 1981, ss. 226-269
“Onsu  Nahiyesi  Tezkirisi”din,  Şincang  Tezkiriçiliki,  Sayı.  3,  Ürümçi,  2005,  ss.  51-64  Uyğur  Edebiyatı 
Tarixi 3, Milletler Neşriyati, Pekin, 2006.
Ze’idi, Mahmud, “Turpan Rayonida Azadliqtin İlgiriki Medeniyet-Maaripiniñ Barliqqa Kelişi”, Şincang 
Tezkiriçiliki, Sayı. 3, Ürümçi, 1994, s. 15-21

---

215
Doğumunun yüz yirminci yılına…
Kırımlı Türk şair ve dil bilgini Bekir Sıdkı Çobanzade, bundan yaklaşık yüz 
yirmi yıl önce 15 Mayıs 1893 tarihinde Kırım’ın Karasubazar şehrinde doğmuştur.
1
 
Babası  Kurtvaap  Ömeroğlu  ve  annesi  Vaide  Şerife  ona  “Bekir”  adını  koymuş,  
“Sıdkı” adı (1905-1909 yılları arasında okuduğu) Karasubazar Rüşdiyesi’nin müdürü 
tarafından verilmiştir.
2
 Rüşdiyenin bitirme sınavını yapan kurulda İsmail Gaspıralı 
da vardır. Sonradan soyadı olarak kullanacağı “Çobanzade”yi bu okulu bitirirken 
(başarısından ve babasının çoban olmasından dolayı) kendisine yöneltilen “Maşala 
Çobanzadege !” vb. takdir ifadelerinden dolayı benimsemiştir.
Çobanzade  1909-1915  yılları  arasında  Türkiye’de  bulunmuştur.  Cafer 
Seydahmet (Kırımer) başkanlığındaki Kırım Talebe Cemiyeti’nin himayesinde yatılı 
olarak  Galatasaray  Mekteb-i  Sultanîsi’nde  okumuştur.
3
  Bu  yıllarda  okul  müdürü 
olan  Tevfik  Fikret  kendisine  büyük  ilgi  göstermiştir.  Çobanzade’nin  1911’de 
yayımlanan  ilk  şiirlerinde  (“Anaŋ  Kayda”  ve  “Sabancınıŋ  Toprakka  Maktavları”) 
Fikret’in etkisi vardır. 
Türkiye’de  bulunduğu  yıllarda  II.  Meşrutiyet  ikliminde  Türkçülük  ve 
vatanseverlik  duyguları  daha  da  gelişmiş,  1914’te  Kırım’a  dönmesine  rağmen  I. 
Dünya  Savaşı  için  Rusların  ilân  ettiği  seferberlik  çerçevesinde  askere  alınmamak 
(bir  anlamda  Ruslara  hizmet  etmemek)  için  kaçarak  Romanya  üzerinden  gizlice 
Kırımlı B
İ
r Türk Çobanın 
Türklük B
İ
l
İ
m
İ
ne
İz Bırakan Şa
İ
r Oğlu:
Bek
İ
r S. Çobanzade
Yrd. Doç. Dr. Kenan Acar
*
 
*  Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi.

---

216
D
Ü Ş Ü N C E  
D
Ü N Y A S I N D A  
T
Ü R K İ Z
tekrar  Türkiye’ye  gelip  İstanbul  Üniversitesi 
Filoloji  Fakültesi’ne  kaydolmuştur.  Burada  kısa 
bir süre kaldıktan sonra 1916 yılında okuldaki bir 
öğretmeninin  desteğiyle  (Macar  milliyetçiliğinin 
etkisiyle  Türk  milliyetçiliği  duygularının  daha  da 
gelişeceği) Macaristan’a gitmiştir. Çobanzade, Türk 
kavimlerine  ilgi  duyduğu  için  kendisiyle  beraber 
Macaristan’a giden H. Zübeyir Koşay ile çok yakın 
arkadaştır.
Macaristan’daki  Peter  Pazmany  Egyetem 
Üniversitesi  Doğu  Dilleri  Fakültesi’nde  Rasony 
ile  beraber  Németh’in  öğrencisi  olan  Çobanzade, 
İgnacz  Kunocz’un  danışmanlığında  hazırladığı 
“Kıpçakların  Codex  Cumanicus  Yazma  Edebiyat 
Âbideleri  ve  Türk  Dillerinde  Telâffuzun  Temel 
Problemleri” adlı tezle doktor olmuştur.
Bekir  Çobanzade  kendisinde  bir  ilim 
adamının parıltılarını gören hocası ünlü Türkolog 
Németh’in  bütün  kalma  ısrarlarına  rağmen  1920 
yılında  İstanbul  üzerinden  (o  yıllarda  özerk 
cumhuriyet  statüsü  kazanan)  Kırım’a  dönmüştür. 
1921-1922  yıllarında  Tutayköy  Pedagoji  Tehnikumu’nda  Tatar  Dili  ve  Edebiyatı 
dersleri okuturken kendilerinin yanında beyaz generallere karşı mücadele verdiği 
Bolşeviklerin milletine yaptığı baskıdan bunalmış, bu sıkıntısını Abdullah Lâtifzâde, 
Ömer  İpçi  ve  diğer  arkadaşlarıyla  edebî  faaliyetlerde  bulunarak  gidermiştir.  
1922  yılında  profesör  olan  Çobanzade  1924  yılına  kadar  Kırım  Üniversitesi  Şark 
Fakültesi’nde hem yöneticilik yapmış hem de “Türk Dillerinin Mukayeseli Grameri” 
dersleri vermiştir. 
Çobanzade  Kırım’da  çalıştığı  yıllarda  (daha  sonra  aktif  olarak  ilgileneceği) 
Lâtin esaslı ortak Türk alfabesinin oluşturulması, ortak edebî dile esas olacak Türk 
şivesinin  belirlenmesi  ve  imla  birliğinin  sağlanması  konularında  kafa  yormaya 
başlamıştır. Bunun semeresi olarak 1924 yılında (iki yıldır Lâtin esaslı alfabe için 
faaliyetlerini sürdürmekte olan Yeni Alfabe Komisyonu’na katılmak üzere) Samet 
Agamalıoğlu tarafından Azerbaycan’a davet edilmiştir. Çobanzade 1937 sonlarına 
kadar devam eden Bakû Üniversitesi Türkoloji Profesörlüğü yıllarında (Sovyetler, 
Kırımlı  gençlerin  I.  Dünya  Savaşı  öncesindeki  gibi  Türkiye’ye  gelmelerine  izin 
vermediğinden) yüzden fazla Kırım Türk gencinin Azerbaycan’da okumasını temin 
etmiştir.
4
 
Bakû’da  bulunduğu  sırada  Çobanzade’nin  kalbinin  Kırım  için  attığının 
en  önemli  delili,  1925  yılında  dil  araştırmaları  ve  bazı  temaslar  için  gönderildiği 
Çobanzade 
Kırım’da çalıştığı 
yıllarda (daha 
sonra aktif olarak 
ilgileneceği) 
Lâtin esaslı ortak 
Türk alfabesinin 
oluşturulması, 
ortak edebî dile 
esas olacak 
Türk şivesinin 
belirlenmesi ve 
imla birliğinin 
sağlanması 
konularında 
kafa yormaya 
başlamıştır. 

---