D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
217 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ Leningrad’dan Kırım Okuv İşleri mecmuasına gönderdiği yazıdaki ifadelerdir. İsmail Otar’ın naklettiğine göre Çobanzade bu yazıda “Bütün hizmetler sırasında sevgili Kırım’ımız hiçbir dakika aklımızdan çıkmadığından, ona ait bazı hatıraları da canlandırmak, tazertmek (tazelemek) mümkün oldu. Bu bir iki hatırayı, bizim için gerçekten çok kıymetli olduğundan, Kırım okuyucu ve okutucu arkadaşlarımla paylaşmaya karar verdim” diyerek orada bulduğu hanlık devri belgelerinden bahsetmiş ve “Bunlardan eski hanlık devri kanunları, bu kanunları tatbik eden kadılar ve memurlar hakkında birçok kuvvetli hukukî ve idarî malûmat alabileceğimiz gibi… o vaktin siyasî, içtimaî, iktisadî hayatı ve Kırım Tatarlarının dili hakkında pek çok şey öğrenilebilir.” ifadelerini kullanmıştır. Çobanzade, 1926 yılında Bakû’da toplanan Milletlerarası Türkoloji Kongresi’nde divan kurulu üyeliği yapmış ve iki ayrı bildiri sunmuştur. Aynı yıl yaptığı (daha sonra kısmen gerçekleştirilen) “Sovyetler Birliği’nde yaşayan Türklerin dil atlasının hazırlanması” teklifi, bugün bile yüreklerimizi kıpırdatan bir düşüncedir. Bekir Sıtkı Çobanzade, 1928-1935 yılları arasında asıl görev yeri Azerbaycan’da olsa da başta, üniversitede kürsü başkanlığı da yaptığı, Özbekistan olmak üzere, Türkmenistan, Kırım, Rusya arasında adeta mekik dokumuş, dil ve imla konularında önderlik etmiştir. Çobanzade’nin bu aktif tutumu aynı zamanda sonunu hazırlayan bir faktör olmuştur. 1929 yılından itibaren Cemil Buzlu’nun Krasnıy Krım (Kızıl Kırım) gazetesinde çıkan bir yazısıyla başlayan ve onu “burjuva milliyetçisi, Pantürkist, Turancı, yerli muhacir”likle suçlama akımı onlarca yazıyla devam etmiş, 27 Ocak 1937 tarihinde tedavi için izinli olarak gittiği Kislovodsk şehrinde (diğer bir ünlü Rus Türkolog Samoyloviç ile birlikte) “vatan haini, halk düşmanı, emperyalist devletler ajanı” suçlamasıyla tutuklanmıştır. Bu tutuklamalar sadece onlarla sınırlı değildir. Kazakistan’da Mağcan Cumabayev, Ahmet Baytursun; Tataristan’da Ğalimcan İbrahim, Ğaziz Gubeydullin ve daha nice Türk aydını benzer gerekçelerle özellikle Stalin döneminde aynı akıbete uğramıştır. 5 Aynı yılın ekim ayında hakkında hüküm verilen Bekir Çobanzade, yaklaşık iki yıllık bir sürgünler ve çalışma kampları döneminden sonra 18 Temmuz 1939’da Azerbaycan’ın Haçmaz şehrinde bir rivayete göre kurşunlanarak, başka bir rivayete göre kafası dâhil vücudunun çeşitli yerlerine çiviler çakılmak suretiyle öldürülmüştür. 6 (Ölüm tarihi bazı kaynaklarda 13 Ekim 1937 olarak geçmekteyse de bizce olayların gidişatı ve belgeler yukarıdaki tarihin doğru olduğunu ortaya koymaktadır.) Bekir Çobanzade bir yönüyle şair, bir yönüyle dünya çapında bir Türkologdur. Memleketi Kırım’da şairliği, kırk altı yıllık kısa ömrünün ikinci yarısında çalıştığı Azerbaycan’da ise bilim adamlığıyla öne çıkmış ve tanınmıştır. Şair Çobanzade, on iki yaşında yazmaya başlamış, ilk şiirleri yukarıda belirttiğimiz gibi 1911’de yayımlanmıştır. Çobanzade’nin başta “Emel” ve “Kırım 218 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Mecmuası” olmak üzere değişik yerlerde parça parça yayımlanan edebî eserleri, Türkiye’de ilk defa derli toplu biçimde 1999 yılında İsmail Otar tarafından yayımlanmıştır. Otar’ın bu kitabında “şiir, hikâye ve mektupları ile üç makalesini, kendi defterindeki bir yazısı, atasözleri ile notlarından bir kısmı” yer almaktadır. Otar yayımladığı şiirleri dil ve konu yönünden incelemiş, kitabına Çobanzade’nin eserlerinin ve kendisiyle ilgili çalışmaların ayrıntılı listesini vermiş ve bir de sözlük de eklemiştir. Çobanzade’nin “Kaval Sesleri” adlı bir şiir defteri ve “Boran” adlı bir şiir kitabı vardır. İlk Şiirlerinde Bekir Bavbek adını kullanmıştır. Sekseni aşkın şiirinin çoğu Kırım’ın “çöl ağzı”yla ve hece vezniyle yazılmıştır. Çobanzade’nin şiirleri konularını “yurt ve halk sevgisi, vatanın terki ve vatan hasreti, Türklerin bütünlüğü, hak yolunda olma, tahsilin ehemmiyeti, sevgi, halkının zaafları, ümitlenme, ölüm ve kader” olarak belirleyen Otar, bunları anlamak için önce Çobanzade’nin “Kaval Sesleri” adlı defterinin önsözündeki şu satırları okumanın faydalı olacağını ifade etmektedir: “Benim yazılarım hiçbir şey göstermese, kırılan, darmadağınık olan, belki bugün yarın ölüp yok olup gidecek Kırım Tatarını, onun hatalarını, kusurlarını, kederlerini, duygularını pek güzel gösteriyor.” 7 Çobanzade’nin şiirlerinden birkısmının başlıkları şunlardır: Bir Esirniŋ Baş Taşına, Çorabatır’ga, Dunay Taşa, Halim Aydamak, Hasret, Kalk Esma Kardaşım, Kaytarma, Keçmişdeki Suçlarımız, Kurt Nebi Çoban, Müslüman Balası, Oy Suvuk Şu Gurbet, Rast Kele, Tanga Doğru, Tatar Tögülmen Degenlere, Tuvgan Til, Yanık Kaval, Zavallı Türük. Şiirlerinin dışında düz yazıları da vardır. Bunlardan birkaçı da şu başlıkları taşımaktadır: “Macar Edebiyatından Bir Yaprak” (hatıra), “Eki Derviş” (hikâye), İndemez Celil (hikâye), Armanda Bir Şair, On Dört Caşımda (hikâye), “Bir Tatar Gencinin Ana Yurdundan: Kırım” (makale), Yeni Uyanan Tatarlık (makale), Macar Kardeşler (makale). Bekir Çobanzade şairliğinin yanında yukarıda da belirttiğimiz gibi sağlam bir eğitim almış, tanınmış Batılı Türkologlarla yakın ilişkileri olan bir bilim adamıdır. G. Németh ve İ. Kunocz’un öğrencisi, L. Rasony ve A. Samoyloviç’in arkadaşıdır. Şair ruhuyla Németh’in kız kardeşine âşık olmuş, kader arkadaşı Samoyloviç’i, yurdunun güzelliklerini göstermek için Kırım’da gezdirmiştir. Bekir Çobanzade bir yönüyle şair, bir yönüyle dünya çapında bir Türkologdur. Memleketi Kırım’da şairliği, kırk altı yıllık kısa ömrünün ikinci yarısında çalıştığı Azerbaycan’da ise bilim adamlığıyla öne çıkmış ve tanınmıştır. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|