148
tapılmış daş məmulatı içərisində 593 ədəd əmək alətləri qeydə
alınmışdır. Tipoloji cəhətcə həmin daş alətləri xüsusi maraq
doğurur.
Azıx mağarasının VI təbəqəsinin daş məmulatı içərisində
kobud çapma alətləri, əl çapacaqları, üzərində işlənmə izləri olan
təbii çaydaşıları, qaşov tipli alətlər və başqaları qeydə alınmışdır.
Azıx düşərgəsinin VI təbəqəsindən aşkar olunmuş əl
çapacaqları və kobud çapma alətlərinin ən primitiv və bəsit
hazırlanmış nümunələri qədim insan məskəninin ən aşağı
təbəqələrindən olan VII-X təbəqələrdən müəyyən olunmuşdur.
Arxeoloji ədəbiyyatlarda daş məmulatının tipoloji tədqiqi
F.Bord, A.Lümley, V.P.Lübin, İ.İ.Korobkov, P.İ.Boriskovski,
A.A.Roqaçov, N.Z.Paniçkina, M.M.Hüseynov, Ə.Q.Cəfərov və
başqalarının əsərlərində geniş şərh olunmuşdur (Lübin, 1965;
Korobkov, 1971; Boriskovski, 1979; Roqaçov,1978; Paniçkina,
1957; Hüseynov, 1975; Cəfərov, 1999, 2004).
Düşərgənin qədim Aşel dövrünə aid təbəqəsindən aşkar
olunmuş kobud çapma alətləri çaydaşılarından hazırlanmışlar.
Onlar texniki və tipoloji cəhətdən aşağıdakı təbəqələrdən tapılmış
kobud çapma alətlərindən fərqlənir. Aşağı təbəqələrdən müəyyən
olunmuş həmin alətlər kobud və bəsit olduğu halda, VI təbəqənin
kobud çapma alətləri isə daha universal və təkmilləşmiş formada
hazırlanmışdır (bax şəkil 30, 1, 2; 31, 2,3).
149
VI təbəqənin daş məmulatı içərisindən 14 ədəd kobud
çapma aləti qeydə alınmışdır. Onların hamısı çaydaşılarından
hazırlanmışdır. Ölçülərinə görə həmin alətləri 3 qrupa ayırmaq
olar: böyük, orta və kiçik ölçülü kobud çapma alətləri. Təsvir
olunan kobud çapma alətlərinin nümunələri şəkil 30, 1, 2; 31, 2, 3
və 45-də göstərilmişdir.
Qədim Aşel mədəniyyətinə aid olan təbəqənin əmək alətləri
içərisində 8 ədəd əl çapacaqları qeydə alınmışdır. Zəngin VI
təbəqənin daş məmulatı arasında əl çapacaqlarının az qeydə
alınması bu düşərgədə sakin olanların tələbatı ilə uyğun gəlməsi
ilə əlaqədar ola bilər. Görünür, qədim Aşel mədəniyyəti dövründə
qədim aşel düşərgəsində sakin olanlar əl çapacaqlarına o qədər də
ehtiyac hiss etməyiblər.
Düşərgənin VI təbəqəsindən tapılmış əl çapacaqları felzit
daşından hazırlanmışdır. Aşkar olunmuş əl çapacaqlarının
əksəriyyəti oval formaya malikdir. Onların hamısı təbii qabıqdan
təmizlənmişdir. Ə l çapacaqlarının işlək ağızları bir neçə qrupa
ayırmaq olar: uzunsov yastı (3 ədəd), badamşəkilli (2 ədəd),
ürəkşəkilli (1 ədəd) və nüvəşəkilli olanlar (2 ədəd). Təsvir olunan
əl çapacaqlarının nümunələri şəkil 31, 1 və 46-da göstərlimişdir.
VI təbəqənin əmək alətləri içərisində 2 ədəd kobud çapma
alət – qaşov tipli alət qeydə alınmışdır. Onların hər ikisi
çaydaşılarından hazırlanmışdır.
150
Maraqlıdır ki, VI təbəqənin əmək alətləri içərisində əl
çapacaqları və kobud çapma alətləri ilə birlikdə qəlpələr üzərində
hazırlanmış qaşov tipli alətlər və itiuclular da qeydə alınmışdır.
Azıx düşərgəsinin VI təbəqəsindən 7 ədəd itituclu
tapılmışdır. Onlar əsasən çaxmaq (4 ədəd) və slanes (3 ədəd)
daşlarından hazırlanmışdır. Təsvir olunan itiucluların nümunələri
şəkil 43, 1 və 4-də göstərilmişdir. İtiucluların hamısında zərbə
səthi və zərbə düyünü yaxşı saxlanmışdır. Maraqlıdır ki, Azıx
düşərgəsinin aşel təbəqəsinin əmək alətləri içərisində levallua və
mustye itiucluları qeydə alınmamışdır. VI təbəqədən qeydə
alınmış itiuclular əsasən teyyak tipli itiuclu alətlərdən ibarətdir.
Limas tipli alətlər (6 ədəd). Onların 5 ədədi çaxmaq, 1 ədədi
isə slanes daşlarından hazırlanmışdır. Tipoloji cəhətcə limas tipli
alətləri 3 qrupa ayırmaq olar:
1.
İlkin hazırlanma məhələsində olan limas tipli alətlər – 4 ədəd
2.
Klassik formada hazırlanmış limas – 1 ədəd
3.
Yüksək inkişaf texnikası əsasında hazırlanmış limas – 1
ədəd
Bu, hətta Mustye mədəniyyəti dövründə hazırlanmış
liması xatırladır. Xüsusilə, Tağlar mustye düşərgəsinin əmək
alətləri içərisində belə limas tipli alətlər qeydə alınmışdır. Təsvir
olunan limasların nümunələri şəkil 43, 2-də göstərilmişdir.
151
Qaşov tipli alətlər. Azıx paleolit düşərgəsinin VI
təbəqəsinin əmək alətləri içərisindən ən zəngin tiplərə malik
alətlərin əksəriyyətini qaşov tipli alətlər təşkil edir. Tipoloji
cəhətcə onları bir neçə qruplara ayırmaq olur:
Sadə bir işlək ağızlı qaşovlar (48 ədəd). Bunların 31 ədədi
çaxmaqdaşından, 17 ədədi isə slanes daşından hazırlanmışdır.
Təsvir
olunan
alətlərin
əksəriyyəti
qəlpələr
üzərində
hazırlanmışlar. Alətlərin əsas tipoloji əlaməti onların bir işlək
ağıza malik olmalarıdır. Sadə bir işlək ağızlı qaşovları ölçülərinə
görə 3 qrupa ayırmaq olur: 1) iri ölçülü – 17 ədəd; 2) orta ölçülü –
19 ədəd; 3) kiçik ölçülü sadə bir ağızlı qaşovlar – 12 ədəd.
Maraqlıdır ki, sadə bir ağızlı qaşovlar içərisində təbii belə
malik alətlər də qeydə alınmışdır. Təsvir olunan alətlərin
nümunələri şəkil 32, 1 və 4-də göstərilmişdir.
Sadə bir ağızlı qabarıq qaşovlar (11 ədəd). Onların 8
ədədi çaxmaq, 3 ədədi isə slanes daşından hazırlanmışdır.
Qaşovlar qabarıq işlək ağıza malikdir. Maraqlıdır ki, təsvir olunan
alətlərin əksəriyyəti lövhələr üzərində hazırlanmışdır. Alətlərin
işlək ağızları dik, yarımdik və bəzən də subparalel dişəklə
hazırlanmışdır. Təsvir olunan alətlərin nümunələri şəkil 31, 3 və
6-da göstərilmişdir.
Sadə bir ağızlı batıq qaşovlar (16 ədəd). Onların 9 ədədi
çaxmaq, 7 ədədi isə slanes daşından hazırlanmışdır. Təsvir olunan
Dostları ilə paylaş: |