«demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti,falsafa» kafedrasi sotsiologiya fanidan qisqacha izohli lug

---

Q.INAMOV, M.MO'YDINOVA
1

---

0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI
OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZ1RLIGI
NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY-IQTISODIY FAKUL’TETI
«DEMOKRATIK JAMIYAT QURISH NAZARIYASI VA
AMALIYOTI,FALSAFA» KAFEDRASI
SOTSIOLOGIYA FANIDAN
QISQACHA IZOHLI LUG’AT
Namangan - 2014

---

Tuzuvchi:
Q.Inamov
M o‘ydinova M
M as’ul m uharrir: 
t.f.n N .G ofurov
Taqrizchilar: 
f.f.n O .M am atov N am D U “M illiy g ’oya, huquq
va m a’n aviyat 
asoslari” kafedrasi dotsenti. 
s.f.n. H .O ’rinboyev N am M PI “ Ijtim oiy fanlar” 
kafedrasi dotsenti.
U shbu lug’at 
N am angan davlat universiteti o ‘quv-uslubiy kengashining 2014 yil 
27 iyundagi 10- sonli m ajlisida m uhokam a qilingan va nashrga tavsiya etilgan.
- ____
2

---

KIRISH
M ustaqillik yillarida m am lakatim izda ta ’limni rivojlantirishga alohida 
e ’tibor berilm oqda.Ta’lim sifatini oshirish, ta ’limda uzviylikni va uzluksizlikni 
ta ’m inlash bugungi kunning dolzarb vazifalaridandir. M ustaqillik tufayli ta ’lim 
jarayoniga k o ‘plab yangiliklar olib kiritilmoqda. Yangilanish, m amlakat, siyosiy, 
iqtisodiy hayotini, 
davlat va jam iyat 
qurilishini 
yanada 
erkinlashtirish, 
m odem izatsiyalashtirish jarayoni barcha sohalar kabi ijtimoiy fanlam i o ‘qitish, 
ularning m azm un-m ohiyati davr talablari asosida qaytadan o ‘zgartirish vazifasini 
q o ‘ydi.
Sobiq sho‘ro davrida ijtimoiy fanlarni 
o ‘qitish markazlashgan tartibda 
am alga oshirilganligi va shu asosda darslik, o ‘quv q o ilanm alari ham asosan rus 
tilida chop etilgan. M ustaqillik tufayli bu kam chiliklar tuzatilib, m illiy tafakkurga 
keng y o i ochilib, ijobiy o ‘zgarishlar qilindi. 0 ‘zbekistonda faylasuf va sotsiolog 
olim lar tam onidan jam iyat siyosiy hayoti, salbiy m unosabatlarida ro ‘y bergan 
o ‘zgarishlarni chuqur, m ufassal yoritish ham da sotsiologiyaning ilg ‘or nazariy va 
am aliy tajribalaridan keng foydalanish asosida darslik, o ‘quv qo‘llanmalari 
yaratilm oqda. Sotsiologiya fanidan k o ’plab adabiyotlar, darsliklar yaratilmoqda. 
H ozirgi paytda sotsiologiya fani bo’yicha o ’zbek tilidagi mavjud adabiyotlar ham 
kirill alifbosi asosida nashr etilgan. 
Ushbu qisqacha izohli lug’atda zamonaviy 
siyosiy fanning eng muhim, ustivor mavzulari hozirgi zamon talablari asosida 
k o ‘rib chiqilgan Eng muhim i lotin alifbosi asosida tayyorlangan b o ’lib, talabalarga 
qulaylik yaratadi. M azkur lug’at talabalar ilmiy so‘z boyligini oshirishga yordam 
beradi.

---

A
A d ap ta tsiy a — (lot. adaptatio - m oslashtirish) insonning yanga faoliyat 
sharoitlariga, m a’lum bir ijtimoiy guruhlardagi m unosabatlar tizim iga moslashuvi, 
biologik organizm ning muayyan sharoitda yashashga m oslashish qobiliyati.
A gnostitsizm - inson o b ’ektiv borliqni t o i i q bilishi mumkin emas, deb 
hisoblaydigan falsafiy ta ’limot.
A grobiznes — qishloq x o ‘ja lik mahsulotlarini m exanizatsiyaga tayanib ommaviy 
ishlab chiqarish.
A lte ra tsiy a h a r a k a ti — individual xulq-atvor va ongni o ‘zgartirish m aqsad qilib 
q o ‘yilgan harakat.
A m a ld o rla r — yirik tashkilotlarda rasmiy lavozim lam i egallab turgan odamlar.
A naksagor(m il.avv.500-428y)-qadim gi 
yunon 
faylasufi, 
A fina 
falsafa 
m aktabining asoschilaridan biri.Bizgachaa asarlaridan 20 ta fragm ent yetib kelgan. 
U dunyoning yaratilishini m aterialistic nuqtai nazardan tariflangan. U nga ko'ra, 
dunyoning bosh lan g 'ich
holati 
harakatsiz shaklsiz, 
son-sanoqsiz, m ayda 
qism lardan iborat. Bu aralashm a aylanm a harakatga kelgan va “qism ” lar bir 
ko'rinishdan boshqa k o'rinishga o 'ta boshlagan. Oddiy “qism ” lam ing harakati, 
birikish v a b o ’linishida birlamchi ta ’sir kuchini “nus”(aql) deb atagan.Nus o ’ta 
yengil va nozik m o ad a sifatida tushunilgan. A naksagor kosm ologiyasi samo 
jism larining vujudga kelisini qism lam ing birlam chi 
aralashuvlari va ulam ing 
aylanm a harakatlari natijasida deb tushuntiradi.