Burxon dosh berolmay, Barokxondan omonlik tilab, o`rtada sulx tuzilgan. Barokxon
Buxoroni yana sayyid Burxonga topshirib, o`zi Korako`l ustiga yurgan.
Pirmuxammadxonning inilari Barokxondan omonlik tilab, Korako`lni unga
topshirganlar. Barokxon uni xam sayyid Burxonga kaytarib, o`zi Samarkandga
kaytgan... Barokxonning yonida atigi 150 ga yakin rumlik nayzaboz kolgan.
Kolganlari uning o`gillari yonida kolgan». («Mir`ot ul-mamolik», 101-102- betlar).
Seydi Ali Reisning Kazvinda Eron podshosi shox Taxmosib (1524-1576 yy.)
bilan uchrashuvi xakida keltirgan ma`lumotlar o`sha yillari Turkiya Shayboniylar
davlati va Eron o`rtasidagi munosabatlarini tushunishda juda muximdir. Asarda
xususan mana bularni o`kiymiz; «Shox (Shox Taxmosib) ning elchisi Sobit oga
Tabriz yo`li orkali podshox xazratlari (Sulton Sulaymon soniy konuniy, 1520-1566
yy.) xuzuriga bizdan oldin jo`nab ketgan edi, shox (shu sababdan) bir necha oygacha
bizga ketishga ruxsat bermay, bir necha marta chakirib, ko`p suxbatlashdi. Bir kun
suxbat vaktida «Rum diyori Barokxonga yordam bkrish uchun 300 ta yanichar
yuborilgan ekan»,- dedi. Men ular Barokxonga yordam berish uchun emas, balki
shayx Abdullatif xazratlarini ko`riklab Rumga olib ketish uchun yuborilgan edi,
chunki Ashtarxon (Astraxan) yo`lida xoja Axmad Yassaviyning avlodlari Bobo
shayxni cherkas shaxid kilgani sababli, bu yo`llar yolgiz yurishga xatarli xisoblanib
kolgan edi. Agar yordam uchun yuborilganda, fakat 300 tagina emas, balki bir necha
ming askar yuborilar edi»,-deb javob berdim.» («Mir`ot ul-mamolik», 122-bet).
«Mir`ot ul-mamolik»da admiral va uning sheriklari bosib o`tgan mamlakat va
shaxarlar , ularning osori atikalari xakida xam kimmatli maxlumotlar keltirilgan.
«Mir`ot ul-mamolik» matnini Axmad Javdod toshbosma usuli bilan 1895 yili
Istanbulda chrp etgan. Uni G.Vamberi ingliz tiliga tarjima kilib 1899 yili Londonda
chop etgan. Asar Sh.Zunnunov tomonidan o`zbek tiliga tarjima kilinib, 1963 yili
Toshkentda nashr etilgan.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
q. Ìåìóàð ñóçíèíã ìàúíîñèíè àéòèá áåðèíã?
w. #àíäàé ìåìóàð àäàáèåòëàðíè áèëàñèç?
e. Ìåìóàð àäàáèåòëàðíèíã òàðèõ ôàíè óðãàíèøäàãè àõàìèÿòè íèìàäà?
18-mavzu. Sayyoxlar va elchilarning esdaliklari
Reja:
1. Sayyox va elchilarning esdaliklarining umumiy xususiyatlari.
2. Sayyox va elchilarni esdaliklari tavsifi.
Asosiy tushunchalar: Sayyox, elchi, xotira, kundalik, rasmiy kabul.....
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008.
2. B.A.Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari.-T., “O`kituvchi”. 2001.
3. T.S.Saidkulov. O`rta Osiyo xalklari tarixining tarixnavisligidan lavxalar.-T.,
“O`kituvchi”. 1993.
4. Istoriya. Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.
5. Rukopisnaya kniga v kul`turax narodov Vostoka. Kniga pervaya.-Moskva:
‘’Nauka’’. 1987.
6. B.A.Axmedov. Istoriko-geograficheskaya literatura Sredney Azii. XU1-XVIII vv.
(Pismennie pamyatniki).-T.“Fan”, 1985.
7. B.A.Axmedov. Tarixdan saboklar. –T., “O`kituvchi”. 1994.
8. Manbashunoslikdan ma`ruzalar majmuasi. Tuzuvchi A.A.Madraimov.-T., TDPU,
2001.
Sayyoxlar va elchilarning esdaliklari
Arab, Xitoy va Rossiya elchilari va sayyoxlarining esdaliklarida xam tariximizni
chukur va atroflicha o`rganish uchun zarur daliliy ma`lumotlar ko`p. Shu bois
esdaliklar xam muxim tarixiy manba xisoblanadi.
Shuni e`tiborga olib, ulardan ayrimlariga kiskacha to`xtalib o`tishga karor kildik.
Markaziy Osiyo Rossiya va uning sarmoyador guruxlarini xar jixatdan; xarbiy
strategik, ya`ni uning Xindiston va Xitoyga yakinligi, zaminning boyligi va xalkining
soddadil va mexnatsevarligi bilan ko`p vaktlandan beri kiziktirib kelgan. Markaziy
Osiyo bilan kizikish, uni Rossiyaning mustamlakasiga aylantirish yo`lidagi xarakat
podshox Mixail Fyodorovich (1613-1645 yy.) davridan boshlandi va ikki yuz kirk
besh yildan keyin, 1865 yili Ko`kon, Buxoro va Xiva xonliklarini bo`ysundirish bilan
yakunlandi.
Rossiya xukumati o`zining bu siyosatini amalga oshirish uchun Markaziy
Osiyoni yaxshi bilgan, keng ma`lumotli diplomatlari va xarbiylaridan foydalangan.
Ular ogizda savdo va madaniy alokalarni rivojlantirish uchun, aslida esa
mamlakatdagi xarbiy-siyosiy vaziyatni o`rganish, Xiva, Buxoro va Ko`kon
xonliklarining ko`shni davlatlar; Xindiston, Eron, Turkiya va Xitoy bilan kanday
munosabatda ekanligini aniklash va Markaziy Osiyo shaxarlariga olib boridigan
yakin va kulay yo`llarni belgilash uchun yuborildi.
Darslikda 1620 yildan to rus armiyasining Markaziy Osiyoga bostirib
kirishigacha kechgan ikki yuz yil mobaynida mamlakatimizga Rossiyadan kelib
ketgan ba`zi elchiliklar va xarbiy mutaxassislarning faoliyatiga kiskacha to`xtalib
o`tiladi.
”Risola” nomli asarni X asrning birinchi yarmida yashab o`tgan arab sayyoxi va
jugrofiy fanlar bilimdoni olim va yozuvchi Axmad ibn Fadlan yozgan. Ibn Fadlanni
921-922 yillari Bulgor, ya`ni Volga bo`yi podshoxining iltimosiga binoan, bulgorlar
orasida islomni mustaxkamlash, bulgor podshoxligini ko`shni xazar xokonlarining
xujumidan ximoya kilish uchun kal`alar bino kilishda yordam berish uchun xalifa
Muktadir (908-932 y.) Bagdoddan yuborilgan elchi bilan uning kotibi vazifasida
Bulgorga yubordi. Bagdod elchilari Bulgorga Xamadon, Ray, Domgon, Nishopur,
Marv, Poykand, Buxoro, Xorazm, Ustyurt, Yoyik (Urol) orkali bordilar.
Ibn Fadlan ana shu sayoxat vaktida ko`rgan va eshitganlari xakida “Risola” deb
ataluvchi bir kitob yozib koldirgan. Asar etnografik ma`lumotlarga boy, unda turli
xalklar, ularning turish-turmushi, mashgulotlari xususida kimmatli ma`lumotlar bor.
Ibn Fadlanning ushbu asari XII-XIII asrlardan buyon jamoatchilikning dikkat
e`tiborini tortgan, tarixchi olimlar undan birinchi manba sifatida foydalanganlar.
“Risola”ning aslidan ayrim parchalar Yokut Xamaviyning “Mo``jam ul-buldon”
Dostları ilə paylaş: |