Derektaniw uzb



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə68/81
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55346
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   81

Burxon dosh berolmay, Barokxondan omonlik tilab, o`rtada sulx tuzilgan. Barokxon 
Buxoroni  yana  sayyid  Burxonga  topshirib,  o`zi  Korako`l  ustiga  yurgan. 
Pirmuxammadxonning  inilari  Barokxondan  omonlik  tilab,  Korako`lni  unga 
topshirganlar.  Barokxon    uni  xam  sayyid  Burxonga  kaytarib,  o`zi  Samarkandga 
kaytgan...  Barokxonning  yonida  atigi  150  ga  yakin  rumlik  nayzaboz  kolgan. 
Kolganlari uning o`gillari yonida kolgan». («Mir`ot ul-mamolik», 101-102- betlar). 
Seydi  Ali  Reisning  Kazvinda  Eron  podshosi  shox  Taxmosib  (1524-1576  yy.) 
bilan  uchrashuvi  xakida  keltirgan  ma`lumotlar  o`sha  yillari  Turkiya  Shayboniylar 
davlati  va  Eron  o`rtasidagi  munosabatlarini  tushunishda  juda  muximdir.  Asarda 
xususan  mana  bularni  o`kiymiz;  «Shox  (Shox  Taxmosib)  ning  elchisi  Sobit  oga 
Tabriz  yo`li  orkali  podshox  xazratlari  (Sulton  Sulaymon  soniy  konuniy,  1520-1566 
yy.) xuzuriga bizdan oldin jo`nab ketgan edi, shox (shu sababdan) bir necha oygacha 
bizga  ketishga  ruxsat  bermay,  bir  necha  marta  chakirib,  ko`p  suxbatlashdi.  Bir  kun 
suxbat  vaktida  «Rum  diyori  Barokxonga  yordam  bkrish  uchun  300  ta  yanichar 
yuborilgan  ekan»,-  dedi.  Men  ular  Barokxonga  yordam  berish  uchun  emas,  balki 
shayx  Abdullatif  xazratlarini  ko`riklab  Rumga  olib  ketish  uchun  yuborilgan  edi, 
chunki  Ashtarxon  (Astraxan)  yo`lida  xoja  Axmad  Yassaviyning  avlodlari  Bobo 
shayxni  cherkas shaxid kilgani  sababli,  bu  yo`llar  yolgiz  yurishga  xatarli  xisoblanib 
kolgan edi. Agar yordam uchun yuborilganda, fakat 300 tagina emas, balki bir necha 
ming askar yuborilar edi»,-deb javob berdim.» («Mir`ot ul-mamolik», 122-bet). 
«Mir`ot  ul-mamolik»da  admiral  va  uning  sheriklari  bosib  o`tgan  mamlakat  va 
shaxarlar , ularning osori atikalari xakida xam kimmatli maxlumotlar keltirilgan. 
«Mir`ot  ul-mamolik»  matnini  Axmad  Javdod  toshbosma  usuli  bilan  1895  yili 
Istanbulda chrp etgan. Uni G.Vamberi ingliz tiliga tarjima kilib 1899 yili Londonda 
chop  etgan.  Asar  Sh.Zunnunov  tomonidan  o`zbek  tiliga  tarjima  kilinib,  1963  yili 
Toshkentda nashr etilgan. 
    
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð. 
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð. 
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð. 
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.     
q. Ìåìóàð ñóçíèíã ìàúíîñèíè àéòèá áåðèíã?  
w. #àíäàé ìåìóàð àäàáèåòëàðíè áèëàñèç?  
e. Ìåìóàð àäàáèåòëàðíèíã òàðèõ ôàíè óðãàíèøäàãè àõàìèÿòè íèìàäà? 
18-mavzu. Sayyoxlar va elchilarning esdaliklari 
 
Reja: 
1. Sayyox va elchilarning esdaliklarining umumiy xususiyatlari.  
2. Sayyox va elchilarni esdaliklari tavsifi.  
 
Asosiy tushunchalar: Sayyox, elchi, xotira, kundalik, rasmiy kabul.....  
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati. 
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008. 
2. B.A.Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari.-T., “O`kituvchi”. 2001. 
3.  T.S.Saidkulov.  O`rta  Osiyo  xalklari  tarixining  tarixnavisligidan  lavxalar.-T., 
“O`kituvchi”. 1993.  


4. Istoriya. Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.  
5.  Rukopisnaya  kniga  v  kul`turax  narodov  Vostoka.  Kniga  pervaya.-Moskva: 
‘’Nauka’’. 1987. 
6. B.A.Axmedov. Istoriko-geograficheskaya literatura Sredney Azii. XU1-XVIII vv. 
(Pismennie pamyatniki).-T.“Fan”, 1985. 
7. B.A.Axmedov. Tarixdan saboklar. –T., “O`kituvchi”. 1994.  
8.  Manbashunoslikdan  ma`ruzalar  majmuasi.  Tuzuvchi  A.A.Madraimov.-T.,  TDPU, 
2001. 
  
Sayyoxlar va elchilarning esdaliklari 
Arab, Xitoy va Rossiya elchilari va sayyoxlarining esdaliklarida xam tariximizni 
chukur  va  atroflicha  o`rganish  uchun  zarur  daliliy  ma`lumotlar  ko`p.  Shu  bois 
esdaliklar xam muxim tarixiy manba xisoblanadi. 
Shuni e`tiborga olib, ulardan ayrimlariga kiskacha to`xtalib o`tishga karor kildik. 
Markaziy  Osiyo  Rossiya  va  uning  sarmoyador  guruxlarini  xar  jixatdan;  xarbiy 
strategik, ya`ni uning Xindiston va Xitoyga yakinligi, zaminning boyligi va xalkining 
soddadil  va  mexnatsevarligi  bilan  ko`p  vaktlandan  beri  kiziktirib  kelgan.  Markaziy 
Osiyo  bilan  kizikish,  uni  Rossiyaning  mustamlakasiga  aylantirish  yo`lidagi  xarakat 
podshox  Mixail  Fyodorovich  (1613-1645  yy.)  davridan  boshlandi  va  ikki  yuz  kirk 
besh yildan keyin, 1865 yili Ko`kon, Buxoro va Xiva xonliklarini bo`ysundirish bilan 
yakunlandi. 
Rossiya  xukumati  o`zining    bu  siyosatini  amalga  oshirish  uchun  Markaziy 
Osiyoni  yaxshi  bilgan,  keng  ma`lumotli  diplomatlari  va  xarbiylaridan  foydalangan. 
Ular  ogizda  savdo  va  madaniy  alokalarni  rivojlantirish  uchun,  aslida  esa 
mamlakatdagi  xarbiy-siyosiy  vaziyatni  o`rganish,  Xiva,  Buxoro  va  Ko`kon 
xonliklarining  ko`shni  davlatlar;  Xindiston,  Eron,  Turkiya  va  Xitoy  bilan  kanday 
munosabatda  ekanligini  aniklash  va  Markaziy  Osiyo  shaxarlariga  olib  boridigan 
yakin va kulay yo`llarni belgilash uchun yuborildi. 
Darslikda  1620  yildan  to  rus  armiyasining  Markaziy  Osiyoga  bostirib 
kirishigacha  kechgan  ikki  yuz  yil  mobaynida  mamlakatimizga  Rossiyadan  kelib 
ketgan  ba`zi  elchiliklar  va  xarbiy  mutaxassislarning  faoliyatiga  kiskacha  to`xtalib 
o`tiladi. 
”Risola” nomli asarni X asrning birinchi yarmida yashab o`tgan arab sayyoxi va 
jugrofiy fanlar bilimdoni olim va yozuvchi Axmad ibn Fadlan yozgan. Ibn Fadlanni 
921-922 yillari Bulgor, ya`ni Volga bo`yi podshoxining iltimosiga binoan, bulgorlar 
orasida  islomni  mustaxkamlash,  bulgor  podshoxligini  ko`shni  xazar  xokonlarining 
xujumidan  ximoya  kilish  uchun  kal`alar  bino  kilishda  yordam  berish  uchun  xalifa 
Muktadir  (908-932  y.)  Bagdoddan  yuborilgan  elchi  bilan  uning  kotibi  vazifasida 
Bulgorga  yubordi.  Bagdod  elchilari  Bulgorga  Xamadon,  Ray,  Domgon,  Nishopur, 
Marv, Poykand, Buxoro, Xorazm, Ustyurt, Yoyik (Urol) orkali bordilar. 
Ibn Fadlan ana shu sayoxat vaktida ko`rgan va eshitganlari xakida “Risola” deb 
ataluvchi  bir  kitob  yozib  koldirgan.  Asar  etnografik  ma`lumotlarga  boy,  unda  turli 
xalklar, ularning turish-turmushi, mashgulotlari xususida kimmatli ma`lumotlar bor. 
Ibn  Fadlanning  ushbu  asari  XII-XIII  asrlardan  buyon  jamoatchilikning  dikkat 
e`tiborini  tortgan,  tarixchi  olimlar  undan  birinchi  manba  sifatida  foydalanganlar. 
“Risola”ning  aslidan  ayrim  parchalar  Yokut  Xamaviyning  “Mo``jam  ul-buldon” 


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə