lavozimlar xakida, shuningdek, o`zbek xalkining etnik tarkibiga kirgan saroy,
ko`ngirot, nayman, katagon, yuz, argin, kenagas va boshka kabilalar va ularning
mamlakatning ijtimoiy-siyosiy xayotida tutgan o`rni xakida muxim ma`lumotlar
keltirilgan.
Abdixojaning XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida Buxoro xonligining
mchkm axvoli va uning mamlakatning siyosiy xayotida tutgan o`rni va mavke`i
xakida asarda kuyidagi ma`lumotlarni uchratamiz. So`nggi Shayboniy Pirmuxammad
Soniy (1598-1601 yy.) davrida mamlakatning ichki axvoli bekarorlikka yuz tutdi.
Shu payt Abdixoja Buxoroni tark etib Samarkandga bordi. Uning xokimi Ashtarxoniy
Boki Muxammadning omadi yurishib, toj-taxtni egallaguday bo`lsa, ikkalari davlatni
birgalashib
boshkarishga
axd
kildilar.
«Matlab
ut-tolibin»da
Boki
Muxammadxonning mana bu so`zlari keltiriladi; «Agar biz Buxoro bilan Balxni
egallashga muyassar bo`lsak, unda mamlakatni Siz, men va Vali Muxammad
o`rtasida uchga taksimlaymiz...» Ertasi kuni ertalab, nonushta paytida Abdixoja Boki
Muxammadxonga murojaat kildi; «Tabriklaymiz, ulug ajdodlarimiz Sizga poytaxt
shaxar Buxoroni in`om kiladilar.» Boki Muxammadxon (ichiga sigmay) suyunib
ketdi va singlisini Abzixojaga xotinlikka berdi. Abdixoja xammasi bo`lib Buxoroda
bir yilga yakin istikomat kildi. Shundan keyin Abdixojaning nuvuzi ortti. Muxammad
Tolib bu xakda mana bularni yozadi; «Xazrat xojaning ulugligi va kuch-kudrati shu
darajaga borib etdiki, jinoyat sodir etgan kishi uning xuzuriga kochib borib, uning
xizmatiga kirgudek bo`lsa, u jaxoga tortilmagan. Xojaning ta`siri barcha viloyatlarda
shu kadar kuchli ediki, biron zot uning so`zini kaytarmas edi. Kayfiyati yo`k
paytlarda Boki Muxammadxonni xam mensimas edi. Agar xon biror shaxsni
ostonasidan kuvib yuborguday bo`lsa, xoja uni o`z ximoyasiga olar edi. Xoja tex-tez
xonga o`zgalar oldida tanbex berar edi. Odamlar va xarbiylar fakat xojaga yordam
so`rab murojaat kilar edilar. Xullasi kalom, yirik mansabdorlar, aslzodalar va
sipoxiylar shurux-gurux bo`lib xazrat xojaning panoxiga kochib o`ta boshladilar.
Ba`zi sipoxiylar xojaga; «Siz bizning pushti panoximizsiz. Biz Sizni podshox etib
saflamokchimiz», deb murojaat kila boshladilar.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
q. Àãåîãðàôèÿ ñóçíèíã ìàúíîñèíè àéòèá áåðèíã?
w. Äèíäîðëàð, õàåòèãà îèä 3àíäàé àäàáèåòëàðíè áèëàñèç?
e. Äèíèé àäàáèåòëàðíèíã òàðèõ ôàíè óðãàíèøäàãè àõàìèÿòè íèìàäà?
17- mavzu. Memuar asarlar
Reja:
1. Memuar asarlar xususiyati.
2. Memuar asarlar tavsifi.
Asosiy tushunchalar: me`muar, xotira, taassurot.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008.
2. B.A.Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari.-T., “O`kituvchi”. 2001.
3. T.S.Saidkulov. O`rta Osiyo xalklari tarixining tarixnavisligidan lavxalar.-T.,
“O`kituvchi”. 1993.
4. Istoriya. Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.
5. Rukopisnaya kniga v kul`turax narodov Vostoka. Kniga pervaya.-Moskva:
‘’Nauka’’. 1987.
6. B.A.Axmedov. Istoriko-geograficheskaya literatura Sredney Azii. XU1-XVIII vv.
(Pismennie pamyatniki).-T.“Fan”, 1985.
Memuar asarlar xususiyati
Memuar asarlar deb, mualliflarning shaxsiy xotiralari asosida yozilgan
kitoblarga aytiladi. Ularda aksariyat xollarda muallif o`zi shaxsan ko`rgan, ishtirok
etgan yoki zamondoshlaridan o`zi eshitgan vokealarni bayon etadi. Bu asarlarda
aksariyat xollarda vokea xodisalar to`gri yoritiladi. Ba`zan muallifning shaxsiy kelib
chikishiga karab vokealar turlicha talkin kilinishi mumkin.
Memuar asardagi vokea xodisalar bayonini boshka yozma manbalar bilan
solishtirib so`ngra xulosa chikarish zarur. Bunday asarlarda ba`zi xollarda vokea
xodisalarni garazli bayon etish xollari xam uchraydi. Umuman tarixiy vokea-
xodisalarni chukur va atroflicha o`rganish uchun memuar asarlardan xam tankidiy
foydalanish mumkin.
Memuar asarlar tavsifi. «Mujmali Fasixiy» («Fasixiyning (tarixlar)
majmuasi») XV asrning ko`zga ko`ringan tarixchilaridan Fasix Axmad Xavofiyning
asaridir. Muallifning to`la nomi Fasix Axmad ibn Jaloliddin Muxammad bo`lib, u
1375 yili Xirtda yirik mansabdor oilasida tugilgan, 1405-1424 yillarida Alouddin Ali
tarxon va Shoxrux devonida xizmat kilgan. U 1440-1441 yillari Shoxruxning suyukli
va nufuzli xotini Gavxarshod begimning amri bilan kamokka tushib koldi. 1441 yil 2
noyabrida ozod kilingandan so`ng fakat ilm bilan mashgul bo`lgan va 1442 yili
o`zining yirik-tariziy biografik asari bo`lmish «Mujmali Fasixiy» asarini yozib
tamomlagan va Shoxruxga takdim etgan. Tarixchining vafot etgan yili ma`lum emas.
Fasix Axmad Xavofiyning mazkur asari ko`pgina tarixiy, adabiy, biografik,
geografik asarlar, masalan, al-Mas`udiy, ibn al-Asir, ibn Xallikon, Nisoviy, Juvayniy,
Rashididdin, Faxriddin Banokatiy, Vassof, Xofizi Abru, robi`a Fushanjiy, Ibn Yamin
Faryumadiy, Salion Sovajiy va boshkalarning asarlari asosida, shuningdek,
muallifning kuzatish va taftishlari natijasida to`plagan boy daliliy ma`lumot asosida
yozilgan.
Asarda Odam Atodan to muallif zamonigacha Elon va Movarounnaxrda bo`lib
o`tgan muxim tarixiy vokealar, mashxur olimlar, shoirlar, adiblar va boshka tanikli
kishilarning tarjimai xoli, shugingdek, yirik suv inshootlari xamda dikkatga sazovor
yuinolar, masjid, madrasa, sardoba, karvonsaroy, xammom va boshkalarning kurilishi
xakida kiskacha, lekin benixoyat kimmatli daliliy ma`lumotlar keltirilgan. Vokealar
yyilma-yil, xronologik tartibda berilgan. Bu xol asardan foydalinishni birmuncha
osonlashtiradi.
Dostları ilə paylaş: |