Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
39 tutmuş və tutmaqda davam edir. Atalar sözü, zərbi-məsəllər, nağıllar xalqımızın bütün folklor materialı buna parlaq misaldır. Xalq yaradıcılığı Azərbaycanda pedaqoji fikrin ilk carçısı olmuşdur” (48,32). 4. Prof. R.L.Hüseynzadə yazır: “Xalqın insanlarının təlim-tərbiyəsi, təhsili ilə bağlı söylədiyi müdrik fikirlər daha çox atalar sözləri və zərbül-məsəllərdə, nağıllarda, dastanlarda toplanmışdır ki, bu barədə xeyli əsərlər yazılmış, dissertasiyalar müdafiə edilmişdir. Amma, xalqımızın müdrik fikirlərinin bir çoxu “Oğuznamə”lərdə toplanmışdır ki, bu qiymətli əsərin ilk dəfə pedaqoji yöndən tədqiqi və əsərin mənəvi- əxlaqi cəhətlərinin təhlili onu göstərir ki, “Oğuznamə”lər xalqın müdriklik xəzinəsi, insanlara ibrətamiz öyüd və nəsihətlərdir” (23,177). Görkəmli alim Əmin Abid yazırdı ki, azərbaycanlıların ən qədim ədəbiyyatı xalq ədəbiyyatıdır ki, bu da “Oğuznamə”lərdir. “Oğuznamə”lər miladi tariximizin ilk əsərlərindən başlayaraq XVIII əsrə qədər gəlmişdir. Azərbaycanın Oğuz elinə daxil olması tarixi faktlardan məlumdur. Bir çox alimlər oğuzların Azərbaycanda, Anadoluda eradan çox-çox əvvəllər yaşadıqlarını qeyd etmişlər. Faruq Sümərin “Oğuzlar” əsərində deyilir: “Oğuzlar azərbaycanlıların əcdadlarıdır... Oğuzlar Türkiyə türkləri, Azərbaycan türkləri, İran və Türkmənistan türklərinin atalarıdır” (23,177). Bizə məlum olan bir neçə “Oğuznamə” mövcuddur. Daha qədim, daha geniş yayılmış və dərin məzmunlu “Oğuznamə”ni ilk dəfə olaraq XIX əsrin əvvəllərində alman F.Dits bəzi hissələrini almancaya tərcümə edib 1815-ci ildə Berlində nəşr etmişdir. Oğuz xanın tarixi-əfsanəvi şəxsiyyət olması haqqında, onun yüksək qəhrəmanlığı, şücaəti, əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərə sahib olması haqqında Yazıçıoğlu Əlinin “Səlcuqnamə”sində də, “Oğuznamə” parçalarında da görmək olar. Daha bir “Oğuznamə” haqqqında XIV əsrin tarixçisi Əbubəkr İbn Abdulla İbn Aybək əd-Dəvadari məlumat vermişdir. Dəvadari X əsrə qədər Azərbaycan tarixində baş vermiş hadisələr haqqında yazdığı kitabında “Oğuznamə”nin adını çəkir. Təəssüf ki, adını çəkdiyi kitab hələ tapılmamışdır. Amma, başqa mənbələrdən məlum olur ki, bizə gəlib çatmayan həmin “Oğuznamə”də Təpəgöz haqqında danışılır ki, bu da Dədə Qorquddakı Təpəgöz sərgüzəştlərindən bir qədər fərqlidir. Belə ki, Təpəgöz əcaib, 40 nəhəng bir məxluq imiş, təpəsində bir göz varmış. Anası böyük dənizin cinlərindən, atası nəhəng bir adam olmuşdur. O, məmləkəti dağıdır, insanları öldürür, yeyirdi. Nəhayət Oğuzların içindən yetişən Ərs (Aruz) oğlu Busat adında bir qəhrəman Təpəgözü öldürmüşdür. Bu hadisə belə olmuşdur: Bir qız varmış, onu yeyən adama gedəcəyini bildirmişdir. Büsat bu qızı yendi və bu qızla bərabər atasının yanına gəldi, qızı yendiyini bildirdi. Atası da cavab olaraq bildirdi ki, mən elə sandım ki, Təpəgözü öldürmüşsən. Büsat bu sözün üzərinə həmən getdi və Təpəgözü əqlin qəbul etmədiyi bir yolla öldürdü. Əmin Abid bu məlumatdan çıxış edərək yazır ki, “Oğuznamə”lər V-VII əsrlərə aiddir. “Oğuznamə”lərdən məlum olur ki, Oğuzun altı oğlu olmuşdur. Bunların hər biri mifik adlar daşımaqdadır: Gün, Ay, Ulduz, Dağ, Dəniz. Oğuzun bu altı oğlunun hər birinin dörd oğlu olmuşdur. Bunlardan meydana gələn oğuz boyları Oğuzun bu iyirmi dörd nəvəsinin adlarını almışdır. Haqqında danışdığımız “Oğuznamə” Dədə Qorqud oğuzlarının həyat tərzini, məişətini, adət və ənənəsini, mənəvi, əxlaqi keyfiyyətlərini əks etdirir. “Oğuznamə” də deyilir: “Mən sənə başımı, canımı verərəm, vergi verib dostluqdan çıxmaram. Oğuz Kağan cavanın sözünü bəyndi, sevindi, güldü”. ““Oğuznamə”lər yetişən gənc nəslimizdə milli mənlik, milli özünüdərk, milli müstəqillik təfəkkürünü və şüuru formalaşdırır, insanlarımızda milli dövlətçilik, vətən, millət sevgisi, böyüklərimizə, ulularımıza hörmət tələb edir. “Oğuznamə”lərdə ulu babalarımızın həyat tərzi, adət-ənənələri, Oğuz xaqanı və Oğuz bəylərinin qəhrəmanlıq səhifələri əks etdirilmişdir. Bu mənəvi abidə qədim və erkən orta əsrlər dövrünə aid olub nəsillərin təlim və tərbiyəsində, yaşayış tərzində, ədəb-ərkanında mühüm rol oynamış və ümumtürk pedaqoji fikrinin formalaşmasına, inkişafına qüvvətli təsir göstərmişdir” (23,181). “Oğuznamə”lərdəki atalar sözləri və zərbül məsəllərin bir qismi Dədə Qorqud kitabının əvvəlindəki ata sözlərinin eynisidir. Dədə Qorqud hekayələri Oğuz dastanının bir hissəssi və ya davamı kimi də adlandırıla bilər. Həm Oğuzun, həm də Dədə Qorqudun ümumi cəhətlərindən biri müəyyən əşyalara ad verməsidir. Məsələn, Oğuz Xaqan müəyyən hadisələrlə bağlı “Xalaç, Kanqli, Karluq, Qıpçaq” və s. adlar verilmişdir. “Oğuznamə”də belə deyilir: “ər 41 ləqəbi ilə tanınar”. Demək oğuzlar arasında “ər” – igid sayılmaq üçün onun qəhrəmanlığına uyğun bir ləqəb qazanması zəruri imiş. Ləqəb şəxsiyyətin kimliyini müəyyənləşdirən vacib titul sayılırmış. “Dədə Qorqud” qəhrəmanlarının adı konkret iş, əməllə, qəhrəmanlıq hadisələri ilə bağlı olur. Məsələn, Buğac, Bamsı Beyrək, Basat və s. “Oğuznamə”lər bütün dövrlərdə xalqın qiymətli tərbiyə vasitəsi, yaradıcı insanların müraciət mənbəyi olmuş və xalq pedaqoji fikrinin formalaşmasında, etnopedaqogikanın inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. 5. Mənəvi abidələrimiz sırasında, pedqoji fikrin inkişafında xalqımızın ən qədim mənəvi abidəsi olan “Kitabi-Dədə Qorqud”un son dərəcə əvəzsiz yeri vardır. Müstəqillik qazanmış Azərbaycanımızda milli-mənəvi şüurun yüksəlişində, soykökümüzə qayıdışın dərinləşməsində “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının oyada biləcəyi təsiri əvəz edən yazılı və ya şifahi ədəbi abidə tapmaq çətindir. Azərbaycan Respublikasının dahi şəxsiyyəti, türk dünyasının böyük oğlu, ümummilli liderimiz H.Əliyevin “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1300 illiyini qeyd etmək barədə 20 aprel 1997-ci il tarixli fərmanı tariximizə, mədəni irsimizə göstərilən böyük qayğı və diqqətin parlaq nümunəsidir. Fərmanda deyilir: “Oğuz türklərinin tarixini əks etdirən “Kitabi-Dədə Qorqud” yüksək bəşəri ideallar tərənnümçüsü kimi dünya xalqlarının mənəvi sərvətlər xəzinəsinə daxil olmuşdur” (3). Dastanda əxlaq tərbiyəsinin mühüm tərkib hissəsi olan vətənpərvərlik, yurd sevgisi əsərin əsas ideyasını təşkil edir. Bu ideya isə qədim oğuz türklərinin qəhrəmanlıq şücaətlərindən süzülüb gəlməkdədir. Dastanda yetişən nəsildə vətənə məhəbbət tərbiyəsi üçün ilk növbədə onlara vətəni tanıtmağa və sevdirməyə yön verilir. Dastanda oğuz-türk anaları vətəni müdafiə edən oğullarına tərbiyə verərək deyirdilər: “Oğul dağdan uçmasın, oğul suda axmasın. Oğul azğın düşmənə əsir düşməsin”. Dastanda döyüşü tərk edib, geri dönmək, yoldaşı müdafiə etməyib qaçmaq çox ağır cəzalandırılır, hətta beləsi öldürülməkdən vaz keçilmir. Məsələn, Qazan Xan oğlunun döyüş meydanından qaçdığını zənn edib deyir: “Onu altı bölük edib, altı yolun ayrıcına tullayacam ki, kimsə yoldaşını qoyub qaçmasın”(25,74). Oğuzlar düşməni yurdun sərhədlərindən qaçıb çıxardıqdan sonra aman diləyəni Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|