Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirliyinin 07. 05. 2012-ci IL tarixli
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 153 doğrultmaya da bilərlər. nsan kapitalı özü də, həmin konkret ölkənin dayanıqlı iqtisadi artım trayektoriyasına prinsipial çıxış imkanlarını müəyyən edir. Son onilliklər ərzində inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyata malik olan ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, bu ölkələr müxtəlif iqtisadi inkişaf modellərindən uğurla istifadə etmişlər: liberal model (Sinqapur, Hon-Konq), qarışıq model (Yaponiya, Cənubi Koreya, Tayvan), lokal, yalnız azad iqtisadi zonalarda liberal modelin tətbiqi (Çində). Və, mahiyyət etibarilə, yalnız inzibati amirlik iqtisadiyyatı özünün qeyri-səmərəli olduğunu göstərdi. nkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələri üçün, iqtisadiyyatın diversifikasiyası xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Yaponiya, Çin, Cənubi Koreya və Hindistan iqtisadiyyat strukturunun diversifikasiyasını uğurla həyata keçirmişlər. Eyni zamanda, Yaponiya, sənayesinin müharibədən sonra bərpası məsələsini həll edirdi. Çin, Hindistan və Cənubi Koreya, aqrar ölkələr olduqları üçün, industriallaşma (sənayeləşmə) məsələsini həll edirdilər. nkişaf mərhələsindən asılı olaraq, idarəetmənin iki tam ə ks olan mövqeyi mövcuddur: 1) bazar iqtisadiyyatının aktiv dövlət tənzimlənməsi; 2) inzibati amirlik iqtisadiyyatının liberallaşdırılması. Bütün ölkələrdə, iqtisadiyyatın struktur diversifikasiyası zamanı, prioritet sahələrin seçimi aparılır, və bu sahələrə investisiyalar yönəldilirdi. Prioritet sahələrə vergi və digər imtiyazlar verilirdi. Yaponiyada, prioritet sahələr, əvvəlcə – metallurgiya və kömür sənayesi, 1950-ci illərin sonlarından isə – avtomobil sənayesi seçilmişdi. Çində, 1978-ci ildən inzibati-amirlik iqtisadiyyatının liberallaşdırılması siyasəti keçirilirdi: liberal kapitalist iqtisadiyyatının nümünələri yaradılır, rejimin liberallaşması, iqtisadi idarəetmənin qeyri-mərkəzləşməsi aparılırdı. Dövlət Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 154 planlaşdırılması sisteminin və iqtisadiyyatda dövlət sektorunun rolu azaldılır, xarici investisiyalar cəlb edilirdi. Tədricən, prioritet sahələrin tərkibi dəyişilirdi. Çində, islahatların ilk mərhələsində, istehlak malları istehsal edən kənd təsərrüfatı, yeyinti sənayesi və digər sahələr prioritet hesab edilirdilər, sonradan isə belə sahələr kimi – maşınqayırma, tikinti materiallarının istehsalı, avtomobil və kimya sənayesi qəbul edildi. 1990-cı illərin ikinci yarısında mikrosxemlərin, personal kompyuterlərin, telekommunikasiya komponentlərinin və yeni materialların istehsalı prioritet sahə sayılmağa başladı. Hindistanda, birinci beşillik çərçivəsində (1951-1956-cı illər) prioritet sahələr – kənd təsərrüfatı, irriqasiya, energetika və nəqliyyat sayılırdı, yəni infrastruktur yaradılırdı. kinci beşillik çərçivəsində (1956-1961 illər) ağır sənaye sahələri prioritet sahələr oldular. 1960-1970-ci illər ərzində ixrac ə vəzolunma və strateji sahələrin (energetika, banklar, sığorta) milliləşdirilməsi siyasəti aparılırdı. Bu milliləşdirmə və dövlət sektorunun artımı, 1980-ci illərin ortalarında iqtisadiyyatda böhran vəziyyətinə gətirib çıxartdı. Buna görə də, 1991-ci ildə hökumət iqtisadiyyatda struktur dəyişiklikləri proqramını – xarici ticarətin və kapital bazarlarının liberallaşdırılması proqramını qəbul etdi. stehsal infrastrukturu sahələrinə (energetika, rabitə, limanlar, bütün növ maşınqayırma, kimya sənayesi və əczaçılıq) birbaşa xarici investisiyaların cəlb edilməsi prioritet oldu. Kənd təsərrüfatı ilə əlaqəli olan sahələrin inkişafı da stimullaşdırılırdı. Cənubi Koreyada mərkəzləşdirilmiş planlaşdırılma tətbiq edilirdi (orta və uzunmüddətli planlar və məqsədli proqramlar), istehsalat tapşırıqları və onların yerinə yetirilmə müddətləri təyin edilirdi. Hökumət, beşillik planlar çərçivəsində, iqtisadiyyatın hansı sahələri iri müəssisələr və xarici kapital üçün açıq, hansı isə bağlı olduğunu göstərirdi. Hal-hazırda Çində XXІ–ci əsrin ortalarına qədər nəzərdə tutulmuş üç mərhələli plan yerinə yetirilir. Birinci mərhələdə Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 155 (1990-cı ilə qədər) ÜDM-in iki dəfə artırılması, əhalinin ərzaq və geyimlə təmin edilməsi planlaşdırılırdı. kinci mərhələdə (1991-2000-ci illər) məcmu milli məhsulun üç dəfə artırılması planlaşdırılırdı ki, bu da, hesablamalara görə, ölkədə «orta bolluq» cəmiyyəti yaratmalıdır (islahatlar başlayandan 2000-ci ilə qədər ÜDM 6 dəfə artmışdır). Üçüncü mərhələdə (2050-ci ilə qədər) əhalinin adambaşına ÜDM həcminə görə orta inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə çatmaq, iqtisadiyyatın kompleks modernləşdirilməsini başa çatdırmaq, dünyanın qabaqcıl ölkələrinin texnoloji və elmi səviyyəsinə çatmaq planlaşdırılır. Yaponiya və Cənubi Koreyada bizneslə məsləhətləşmə siyasəti tətbiq edilirdi. Yaponiyada müxtəlif məsləhət şuraları yaradılmış və buraya işgüzar dairələrin nümayəndələri daxil edilmişdir. Biznesə məsləhətlər verilirdi, və o bunları nəzərə alırdı. 1997-ci ildə Asiyada baş verən böhrandan sonra, Cənubi Koreyanın hökuməti və iri biznes, ən iri kompaniyaların maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və biznesin strukturunun yenidən qurulması haqqında razılaşdırılmış tədbirlər haqqında müqavilə bağlamışlar. Xarici investisiyalar üçün bəzi ölkələrdə ən cəlbedici şə rait (Çin), digərlərində isə məhdudiyyətlər tətbiq edilirdi. Cənubi Koreyada 1970-ci illərin əvvəllərində investisiya axını çox böyük idi. Buna görə də, hökumət həddən artıq çox olan xarici kapital axınının neqativ nəticələrindən ehtiyatlanaraq, məhdudiyyətlər tətbiq etmişdir. Üstünlük müştərək sahibkarlığa verilmişdir, xarici investisiya layihəsinin kifayət qədər sərt seçim meyarları təyin edildi. Bir qayda olaraq, investisiya layihələrində xarici kapitalın payı 50%-lə məhdudlaşdırıldı. Lakin, 1980-ci ildən, hökumət, birbaşa xarici investisiyalar üçün əlverişli şərait yaratmağa başladı. Belə ki, birgə müəssisədə xarici kapitalın payına düşən məhdudiyyət aradan qaldırılmışdır. Hindistanda, investisiya layihəsində xarici investisiya payına 40% məhdudiyyət tətbiq edilirdi. stisnalar, yeni Dövlətin investisiya-innovasiya siyasəti 156 texnologiyaların cəlb edilməsi nöqteyi nəzərindən prioritet olan sahələr üçün edilirdi. Çində xarici investorlar üçün əlverişli şə rait yaradılmışdır. Əsas investisiyalar xüsusi iqtisadi zonalara daxil olurlar. Bir qayda olaraq, müəssisələrə vergi tətilləri verilir, onlar xammal və komponentlərə, istehsala (aksizlərə) qoyulan vergilərdən azad edilirlər. Nəticədə, Çinə, son illərdə, ildə 50 mlrd. dollar birbaşa xarici investisiyalar daxil olur, və o, bu göstərici üzrə dünyada ikinci yerə çıxmışdı (ABŞ-dan sonra). nkişaf etməkdə olan ölkələrdə xarici ticarət sahəsində proteksionist siyasəti aparılırdı, o cümlədən, yüksək rüsumlar, istehlak və sənaye mallarının ixracına kvotalar və subsidiya, idxal edilən avadanlıq və texnologiyaların rüsumlardan azad edilməsi və s. tətbiqi olunur. Belə ki, Cənubi Koreyada ilkin mərhələdə dövlət, müxtəlif imtiyazlar alan milli ixracatçıları subsidiyalaşdırıb, idxal və ixraca sərt nəzarət edirdi. Sahibkarların vergi yükünün azaldılmasına və real investisiyaların artmasına xüsusi əhəmiyyət verilirdi. Cənubi Koreyada dövlət birləşmə vasitəsi ilə iri kompaniyaların yaradılmasını stimullaşdırırdı. O, Cənubi Koreyalı ailəvi maliyyə-sənaye qruplarının - çebulların formalaşdırılmasını dəstəkləyirdi. Dövlət, prioritet sahələrdə rəqabəti məhdudlaşdırırdı. O, firmaları birləşməyə və ya bazarın həmin seqmentini tərk etməyə məcbur edirdi. Ölkə hökuməti çox vaxt «seçilmiş ixracatçıların» itkilərinin birbaşa kompensasiyasına gedirdi. Təbii ki, korrupsiya artırdı. Dövlət imtiyazları ona gətirib çıxartmışdır ki, 1980-ci illərin birinci yarısında emal sənayesində 30 iri Cənubi Koreya konqlomeratının payı 1/3 çatmış, ixracda isə 1/3-ni ötmüşdür. Nəticədə, ölkənin sürətlə sənayeləşdirilməsi məsələsi həll olunmuşdur. Lakin, səmərəli, özü inkişaf edən sənayenin yaradılması problemi həll edilməmişdir. qtisadiyyatda güclü ailəvi çebul-klanlarının mövcudluğu ölkə daxili bazarlarda rəqabəti azaldır, və müvafiq olaraq, əmtəə istehsalının səmərəliliyini və rəqabət qabiliyyətini Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|