Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Yüklə 476,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I Əlaəddin Keyqubad böyük siyasətçi və hərbçi olmaqla yanaşı, həm də böyük elm adamı idi. O, alimləri sarayında toplayar, on
- Andoluya köçürülmüşdülər. Bəharəddin Vələd və oğlu Mövlana Cəlaləddin Rumi, dövrün görkəmli ziyalısı Sədrəddin Konəvi
- Şahnaməsi” yazdırmış, lakin təəssüflər olsun ki, bu əsər hələlik əldə edil- məmişdir. Əlaəddin Keyqubadı yüksək qiymətləndirən Prof. Dr. Laszlo
- İznik və Trabzon imperatorluqları və digər xristian dövlətləri xərac vermiş, Misir Əyyubiləri Anadoludan çıxarılmış, Konya, Sivas və s. kimi
- I Əlaəddin Keyqubadı türkmənlər «Ulu Sultan» adlandırmış, döv- rün qaynaqlarında «Ulu Keyqubad» adı ilə anılmışdır.
- Dindar, elm və təsəvvüfə bağlı alim və mütəsəvvifləri və sənətkarları qoruyan Əlaəddin Keyqubadın himayəsinə gir. Onu və xalqı faydalandır”
118 I Əlaəddin Keyqubad böyük siyasətçi və hərbçi olmaqla yanaşı, həm də böyük elm adamı idi. O, alimləri sarayında toplayar, on- ları mühafizə edərdi. Nəcməddin Dayə, Əh- məd ibn Mahmudi Tusi əl-Kani, Axi Ervən kimi dövrün görkəmli simaları yaşamaq üçün Andoluya köçürülmüşdülər. Bəharəddin Vələd və oğlu Mövlana Cəlaləddin Rumi, dövrün görkəmli ziyalısı Sədrəddin Konəvi Anadolunun mədəni həyatında fəal iştirak etmişdilər. Tarixi çox sevdiyindən “Səlcuq Şahnaməsi” yazdırmış, lakin təəssüflər olsun ki, bu əsər hələlik əldə edil- məmişdir. Əlaəddin Keyqubadı yüksək qiymətləndirən Prof. Dr. Laszlo Rasoni göstərir ki, Sultan I Ələddin Keyqubad zamanında Anadolu Səl- cuqlu dövləti böyük əraziyə sahib olmuş, Krımın bir hissəsi fəth edilmiş, İznik və Trabzon imperatorluqları və digər xristian dövlətləri xərac vermiş, Misir Əyyubiləri Anadoludan çıxarılmış, Konya, Sivas və s. kimi yerlərdə möhtəşəm abidələr tikilmiş, çiniçilik və toxuculuq inkişaf etmiş, Cenova, Venesiya, Krım və Şərq ölkələri ilə ticarət əlaqələri yaradılmışdır. I Əlaəddin Keyqubadı türkmənlər «Ulu Sultan» adlandırmış, döv- rün qaynaqlarında «Ulu Keyqubad» adı ilə anılmışdır. Sultan Əlaəddin Keyqubadın əzəməti onun inşa etdirdiyi möhtəşəm camilərdə, mədrəsələrdə, karvansaraylarda, möhkəm qala və surlarda, saldırdığı şəhərlərdə bu günə qədər yaşamaqdadır. Əlaəddin Keyqubad çox yaxşı təhsil almışdır. Türk-islam qaydaları- na görə Əmir Seyfəddin, Ayaba və Əmir Bədrəddin Gövhərtaş ona atabəy təyin olunmuşdur. Ana dili olan türkcə ilə yanaşı ərəb, fars və rum dilini, yüksək islam elmlərini və astronomiyanı öyrənmişdir. Sultan Əlaəddin Keyqubadla şəxsən görüşüb onun dünyagörüşü ilə yaxından tanış olan məşhur Azərbaycan mütəsəvvifi, filosof Şəhabəddin Sührəverdi öz tələbəsi Nəcməddin Raziyə məsləhət verərək: “Ey gənc! Dindar, elm və təsəvvüfə bağlı alim və mütəsəvvifləri və sənətkarları qoruyan Əlaəddin Keyqubadın himayəsinə gir. Onu və xalqı faydalandır” tövsiyəsi ilə Səlcuqlu dövlətinə və ölkəyə mənəvi yardım etməyə dəvət etmişdir. Anadolu Səlcuqluları dövrünün məşhur tarixçisi Aksarayi: “Key- qubadın heyrət doğuran maddi və mənəvi əsərləri zamanın səhifələri üzə- 119 rində və cahanın hər tərəfində günəş kimi parlaqdır” – deyərkən onun böyük quruculuq fəaliyyətlərini və möhtəşəm abidələrini anlatmışdı. I Əlaəddin Keyqubad 1205-ci ildə Tokat məliyi (valisi) olar- kən dövlət idarəsi sahəsində təcrübə toplamışdı. Atası öldükdən sonra I İzzəddin Keykavus ona atabəyi təyin olunmuşdur. Lakin taxta çıxmaq istəyən Keyqubad Ərzurum məliyi Toğrul şahla ra- zılığa gələrək Kayseridəki atabəyinin üzərinə hücum etdi. Ancaq tə- rəfdarlarının atabəylə birləşməsi səbəbli Ankara qalasına sığındı. Keykavus Ankara qalasını və Keyqubadı ələ keçirərək Malatyadakı Minşar qalasına hücum etdi. 1226-cı ildə Kilikya və Anamuru fəth edən Anadolu səlcuq ordusu Qacaçay ilə Göksu arasındakı bütün Aralıq dənizi sahillərini Anadolu Səlcuqlu dövlətinə birləşdirdi, az bir zamanda Bizansı qərbə, digər xristianları isə şərqə sıxışdıraraq Anadolunun Aralıq dənizi sahillərini ələ keçirdi, bağlanan müqaviləyə əsasən xrisianla- rın Anadolu Səlcuqlu dövlətinə tabeçilik şərtləri ağırlaşdırıldı, bun- dan sonra zəbt edilən pullar Sultan Əlaəddin Keyqubadın adına ba- sıldı, Kilikiyanın ən böyük şəhəri olan Sisdə bir cami tikildi. Kilikiyanın fəthindən sonra Sultan Əlaəddin Keyqubad Əyyu- bi sultanı Adilin qızı ilə evlənərək Yaxın Şərqə hakim olan iki türk imperatorluğu arasında yaxınlaşmanı təmin etdi. Ərzincan və Şəbinqarahisardakı Məngücoğulları bu ərazilər- dən çıxarılaraq mərkəzdən valilər təyin olundu, Məngüc taxtına və- liəhd şahzadə Məlik Keyxosrov çıxarıldı, kiçik yaşda olduğu üçün yanına vali və ordu komandanı olan Ərtokuş bəy ona «Atabəy» təyin olundu. Anadolu Səlcuqlu sultanı Əlaəddin Keyqubad şərqi Qara də- niz sahillərindən bizanslıları çıxarmaq məqsədilə 1228-ci ildə Trab- zon səfərinə çıxdı, lakin Ərtokuş bəyin komandanlığı altında türk əsgərləri Trabzon qalasının bürclərinə dırmaşarkən birdən-birə baş verən şiddətli fırtına mühasirəni müvəffəqiyyətsizliyə uğratdı və Trabzonun fəthini iki əsr yarım gecikdirdi. Bu səfər Trabzon impe- ratorluğunu ortadan qaldırmasa da onu Anadolu Səlcuqlu dövlətinə əvvəlkindən daha çox birləşdirdi, Trabzon imperatoru Səlcuqlu Sul- 120 tanı istədiyi zaman ona tam təchizatlı min əsgər göndərməyə, illik vergi verməyə məcbur oldu. Sultan Əlaəddin Keyqubadın 1228-ci ildəki Trabzon səfərin- dən sonra Şərqdə böhran başladı. Böhrana səbəb Çingiz xan tərəfin- dən qovulan Cəlaləddin Xarəzmşahın Azərbaycan və Yaxın Şərqə gəlməsi, Anadolu sərhədlərində görünməsi oldu. Əlaəddin Keyqubadın məqsədi Xarəzmşahlar və Əyyubilərlə müttəfiq olaraq 3 böyük Türk-İslam dövlətinin birləşmiş qüvvələri ilə Çingiz xanın ordularının Yaxın Şərqə müdaxiləsinə yol verməmək idi. Lakin si- yasi cəhətdən zəif olan Cəlaləddin Xarəzmşahın təkəbbürü nəticə- sində bu ittifaq baş tutmadı, əksinə, Cəlaləddin Xarəzmşahın dövrün mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Əhləti zəbt edərək qarət et- məsi İslam dünyasında çox pis qarşılandı. Buna baxmayaraq Əlaəd- din Keyqubad Cəlaləddin Xarəzmşahı son dəfə xəbərdar etmək məqsədilə ona yazdığı məktubda vəliəhdi Məlik Keyxosrovun qızı ilə evlənməsini və bununla iki türk imperatorluğunun yaxınlaşma- sını təklif etdi. Cəlaləddin Xarəzmşahın səhvi nəticəsində iki qüdrətli türk dövlət orduları qarşı-qarşıya gəldi. Yassıçəmən meydan müharibəsin- də Cəlaləddin Xarəzmşah məğlub oldu, Xarəzmşah ordusu bu məğ- lubiyyətdən sonra Malazqirtdən Əhlətə, oradan Azərbaycana döndü. Yassıçəmən qələbəsindən sonra Sultan Əlaəddin Keyqubad Səlcuqlulara qarşı çıxan Ərzurum məliki, əmisi oğlu Rüknəddin Ca- han şahı əsir tutaraq Ərzuruma başqa bir vali təyin etdi. Siyasi başarıqsızlığını anlayan Cəlaləddin Xarəzmşah Anadolu Səlcuqlu sultanı Əlaəddin Keyqubada, Misir Türk Əyyubilərə və Abbasi Xəli- fəsinə müraciət edərək yardım istədi, lakin ona etimad qalmadığından yardım göstərilmədi, nəticədə Çingizoğulları Cəlaləddin Xarəzmşahı asanlıqla məğlub edərək Anadolu Səlcuqlu dövlətinə qonşu oldular. Anadolu Səlcuqlu imperatorluğunun Sultan Əlaəddin Keyqu- bad sayəsində qazandığı güc Misir Əyyubilərini narahat etməyə baş- ladı. 1234-cü ildə Misir Əyyubi türk hökmdarı Sultan Kamil 16 Əy- yubi məliyi ilə Anadolunun Toroslar və Fərat çayının şərqində olan Yüklə 476,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|