Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 115 aparır, bəşəriyyətin çətin, əzablı yollarla inkişafa, tərəqqiyə doğru getdiyini təsdiq edir. Poema allaha qarşı üsyan etmiş mələklərin məğlu- biyyətinin təsviri ilə bağlayır. Başda iblis olmaqla üsyankar mələklər göylərin nüfuzuna qarşı çıxmışlar. İndi isə döyüşdə məğlub olduqlarına görə həmişəlik göyləri tərk etməli, cəhənnəmin od-alovları içərisində yaşamalıdırlar. Lakin İblis və onun dostları burda da özlərini məğlub saymır, ilahi nüfuza qarşı mübarizəni davam etdirməyə çalışırlar. İblis öz zərbəsini allahın yaratdığı ən yaxşı nə varsa ona, ilk insanların yaşadığı dünyaya qarşı yönəltmək istəyir. İblis daha çox ona çalışır ki, ilk insanları allahın əlindən alsın, onları öz qiyamçı, məğrur təbiətinə tabe etsin. Allah Adəm və Həvvaya İblisin niyyətindən danışır, onları ehtiyatlılığa çağırır. Onun elçisi Rəfael isə İblisin üsyanı və məğlubiyyətindən söhbət açır, onları müti olmağa öyrədir. İblis Həvvanı aldadıb yoldan çıxara bilir, o, allahın qoyduğu qadağanı pozur, xeyir və şəri dərk etmə ağacının meyvəsindən dərib yeyir. Adəm də onun kimi edir, o da idrak ağacının meyvəsindən yeyir. Lakin o, İblisə aldandığı üçün deyil, rəfiqəsini tək qoymamaq, onun alacağı cəzaya şərik olmaq xatirinə belə edir. İlahi məhkəmənin qərarı ilə Adəm və Həvva cənnətdən qovulur, adi öləri insanlara çevrilirlər, həyatın əzab və işgəncələrinə məruz qalırlar. Allahın nökərləri Adəm və Həvvanı cənnətdən qovmazdan əvvəl allahın göstərişi ilə mələklərdən olan Mikayıl Adəmə bəşəriyyətin gələcəyini göstərir. Məqsəd isə onu ruhlandırmaq və xilas yolunu göstərməkdədir. Adəmin gözü qarşısından bəşər tarixinin geniş və dəhşətli mənzərələri gəlib keçir. Xalqların sevincləri, müsi- bətləri, müharibələrin törətdiyi fəlakətlər günahlardan keçərək müdrikləşmiş Adəmin gözü önündən keçir. İnsan həyatının rəngarəng mənzərələrini yaradan şair əməyi xüsusi Afaq Yusifli İshaqlı 116 məhəbbətlə təsvir edir. Bu hissələrə şən, nikbin bir əhval- ruhiyyə hakimdir. Mikayıl Adəmi başa salır ki, bəşər nəsli gələcəkdə öz ulu babasının günahını yuyacaqdır. Guya bu günahlardan təmizlənmə xristianlıq təliminin yayılması ilə gələcək, insanlara mənəvi kamillik yolunu, həqiqi cənnətin yolunu göstərəcək. Poema Adəm və Həvvanın cənnətdən qovulması səhnəsinin təsviri ilə tamamlanır. Onlar əl-ələ tutaraq Ədəmdən uzaqlaşırlar. Ədəm üzərində alov və tüstü dilləri ucalır. Adəm və Həvvanı qarşıda sakit cənnət həyatı deyil, bəşər nəslinin çətinlikləri, məhrumiyyətlərlə dolu tarixi gözləyir. Şairin qənaətinə görə insanın həyat yolu çətin olsa da, o, həmin yolla irəliyə doğru addımlayacaq, mənən təkmilləşəcəkdir. Bu, həm də Miltonun 40-50-ci illərin hadisələrindən, ingilis burjua inqilabının məğlubiyyətindən çıxardığı əsas nəticə idi. Milton ilahi nüfuzunun qüdrəti qarşısında üsyankar İblisin və asi insanların gücsüz olduğunu ön plana çəkir, bununla irtica əleyhinə üsyana yox, mənəvi və əxlaqi təkamülə, mənəvi qüvvələrin bir yerə toplanılmasına çağırır. Lakin onun poeması, Belinskinin qeyd etdiyi kimi "nüfuza qarşı üsyanın təntənəsi" kimi səslənmişdir. Poemanın inqilabi pafosu İblis surətində daha aydın ifadə olunmuşdur. Qiyamçı və məğrur İblis məğlub olsa da, allahdan intiqam almaqda davam edir. İblis bir surət kimi poemadakı surətlərin hamısından daha cəlbedici çıx- mışdır. Şair mənəvi təkmilləşmə ideyasını vəsf etsə də, onun poeması döyüşə, mübarizəyə, üsyana çağıran bir əsər kimi qarşılanmışdır. Əsərdə xalq kütlələrinin feodal mütləqiyyət irticasına nifrəti əks olunmuşdur. Miltonun poemasında müəyyən bir tarixilik duyğusu və kortəbii dialektika vardır. Onun insan qəhrəmanları cənnətdən qovulana qədər qayğısız bir həyat sürürdülərsə, XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 117 oradan çıxandan sonra düşünən, zəhmət çəkən, böyüyən və inkişaf edən adamlar kimi hərəkət edirlər, onlar bir növ, öz həyatlarının daha yüksək mərhələsinə qədəm qoyurlar. Milton yaradıcılığının xüsusiyyətləri, onun dünya- görüşündəki ziddiyyətlər ayrı-ayrı surətlərin təqdimində daha aydın nəzərə çarpır. Şair tədricən qəhrəmanlarının xarakterindəki müxtəlifliyi nəzərə çatdırır. Adəm onun poemasında şücaət, müdriklik və mərdlik təcəssümüdür. Bütün bunlarla yanaşı o, canlı insan cazibəsinə malikdir. Adəmin daxili aləmi zəngindir. Onda ağıl, xəyal, hiss, ehtiras və azad iradə vəhdətdədir. Milton belə hesab edir ki, ağlın rəhbərliyi ilə hərəkət edən azad iradə insanın qarşısında duran tarixi vəzifələrin ən doğru və obyektiv həllində onun ən yaxın köməkçisi olar, insan onun köməyi ilə bəşəriyyəti ədalətə və səadətə gətirib çıxaran doğru yolu tapar. Azad iradə haqqındakı düşüncələrində Milton ziddiyyətli olsa da, puritan görüşlərindən yaxa qurtara bilməsə də, o, insanlığı irəliyə doğru aparan böyük bir qüvvə kimi vəsf edilmişdir. Bu cəhətdən o, insanı qəza və qədərin, hikməti ilahinin əlində bir oyuncaq sayan puritan dini baxışlarına zidd gedirdi. Həvva surətini şair isməti, gözəlliyi, xeyirxahlığı, yumşaqlığı ilə seçilən cazibəli bir qadın kimi təsvir etmişdir. Onun Adəmə münasibəti, sevgisi səmimi və təmizdir, onunla mehriban və diqqətlidir, sevincini də, kədərini də Adəmlə bölüşür. Lakin Adəmlə Həvvanın münasibətinin təsvirində də Miltonun müəyyən puritanlıq meylləri özünü göstərir. Məsələn, şair onların münasibətlərini göylərin təqdis etdiyi bir kəbin adlandırır. Şairin xalq yaradıcılığı ilə bağlılığı onu puritan öyüdlərindən daha yüksəklərə qaldırır, ailə səadətinin təsvirində Milton daha çox xalqın saf və təmiz sevgi ilə bağlı ideallarına yaxınlaşır. Məlum olduğu kimi, Adəm də günah edir, İblis də, Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|