Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 109 neçə ilini atasının yenicə aldığı Qorton malikanəsində yaşayır, vaxtının çoxunu kitablar arasında keçirir. Əvvəllər keşiş olmağa hazırlaşan şair sonra bu fikirdən vaz keçir. 1638-ci ildə Milton Avropa ölkələrinə səfər edir, Fransa, İtaliyada olur. O, İtaliyada daha çox ləngiyir, italyan ədəbiyyatı və klassik filologiya sahəsindəki biliyini xeyli təkmilləşdirir. İngiltərədə inqilabi hadisələrin yaxınlaşması xəbərini eşidən Milton vətənə qayıdır, siyasi mübarizələrə qoşularaq bir publisist kimi yepiskop əleyhinə çıxış edir. 40- cı illərin ortalarında o, independentlərə yaxınlaşır, onların tapşırıqlarını yerinə yetirən bir adama çevrilir. 50-ci illərdə isə independentlər respublikasının "latın katibi", yəni beynəlxalq siyasət üzrə məsləhətçi olan Milton həddindən artıq çox işlədiyindən görmək qabiliyyətini itirir. Sağlamlığının pisləşməsinə, düşmənlərinin hədələrinə baxmayaraq işdən ayrılmır. Mütləqiyyətin bərpa edilməsi onu çətin vəziyyətdə qoyur, onu edam təhlükəsi hədələyir, təzminat isə onu müflisləşdirir. Royalistlərin istehza və təhqirlərinə baxmayaraq yoxsulluq içində yaşayan şair feo- dal-zadəgan irticasına qarşı mübarizə aparır, respublika quruluşunun qələbəsinə inamını itirmir. Miltonun yaradıcılığını, bir qayda olaraq, dörd dövrə bölürlər: 1. 1620-1630; 2. 1630-1640; 3. 1640-1660; 4. 1660-1670. Miltonun 60-70-ci illə poeziyası və publisistikası ilə müqayisədə yaradıcılığının Kembric və Qorton dövründə yazdığı əsərlər nisbətən az əhəmiyyətlidir, bunlarda şairin sonrakı əsərlərində görəcəyimiz ümumiləşdirmələr, poetik orijinallıq çatmır, onlardakı böyük tematika görünmür. Bununla yanaşı artıq bu əsərlərdə şairin siyasi hadisələrə ciddi maraq göstərdiyi sezilir. Bu dövrdə onun latınca və ingiliscə yazdığı şeirlər, poemalar və səhnə əsərlərində Afaq Yusifli İshaqlı 110 metafizik şairlərlə düşmən mövqedə dayandığı görünür. "5 noyabr gününə" adlı poemasında şair feodal katolik irticasının və Roma papasının düşməni kimi çıxış edirsə, "Yunqun ölümünə mərsiyə" şeirində kral Yakovun alman protestantlarına kömək etmədiyinə görə narahatlığını bildirir. Qortonda yazdığı "Həyatsevər", "Kədərli" poema- larında yeni insan problemi ön plana çəkilir. Şair feodal zadəgan ədəbiyyatının pozğun və xəyalpərvər qəhrəmanlarının əksinə olaraq həyatsevər, ciddi, savadlı humanist alim surəti yaradır. Onun qəhrəmanı həyatın qoyduğu suallardan qaçmır, onları həll etməyə çalışır. Miltonun qəhrəmanları Con Donnun əsərlərində olduğu kimi taleyin əlində oyuncağa çevrilmir, ağlın üstünlüyü ilə ağılla hissin vəhdətini qəbul edir. "Komus" pyesində bu ideya ardıcıl bir şəkildə təsdiq edilir. Komus meşə və cəngəlliklər hakimidir, sərhəd bilməz ehtiraslar və şənliklər əcinnəsidir. O, meşədə azmış təmiz, günahsız bir qızı yoldan çıxarmaq istəyir. Qızın qardaşları Xeyir Mələyinin köməyi ilə qızı Komusun pəncəsindən qurtarırlar. Lakin ən mühüm cəhət budur ki, qardaşlarının gəlişinə qədər də Komus və onun yarı insan, yarı heyvan mahiyyəti qızın iradəsini sındıra bilmir. Onların hədələri, vədləri heç bir nəticə vermir. Qız ikrahla onların bütün təklif və vədlərini rədd edir. "Komus" pyesi Miltonun bir şair kimi xeyli inkişaf etdiyini göstərir. O, təbiətin heyranedici mənzərələrini yaradır, ingilis dilinin incəliklərinə həssaslıqla yanaşdığını, şeir texnikasına dərindən yiyələndiyini nümayiş etdirir. Qızın mətin surəti iblis Komusun pozğunluğuna qarşı qoyulur. "Komus" əsərindəki bir çox siyasi parçalar açıq-açığına zadəganlığa qarşı yönəlmişdir. Lakin onu da qeyd edək ki, "Komus"dakı güclü nəsihətçilik meyli Miltonun dünyagörüşündə puritanlıq ünsürlərinin güclənməsindən XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 111 xəbər verir. Miltonun tərənnüm etdiyi ağıl, İntibah dövrünün göstərdiyi üsyankar ağıldan fərqlidir. Miltonun tərənnüm etdiyi ağıl təbiət qanunlarına tabe olan ağıldır. Bu dövrdə Milton təbiətə panteistcəsinə yanaşır və onu allahın təzahürü kimi qəbul edir. Yaradıcılığının üçüncü dövründə, 1640-1660-cı illərdə Miltonun həyatı gərgin siyasi mübarizələrdə keçir. O, feodal mütləqiyyət irticası ilə döyüşlərdə iştirak edərək zəngin həyat təcrübəsi qazanır, alovlu, humanist yazıçı publisist kimi formalaşır. Miltonun bu dövrdə yaratdığı traktatlar, məqalələr və tədqiqatlar bədii materiallarla zəngin olmaqla bərabər obrazlı bir dillə yazılmışdır. Məhz bu cəhətlərinə görə onlar XVII əsr ingilis ədəbiyyatının ən mühüm abidələri kimi diqqəti cəlb edir. Bir şair, alim, siyasətçi və publisist kimi Miltonun nəsri İngiltərə burjua inqilabının tarixi-mədəni xüsusiyyətlərini öyrənmək və başa düşmək üçün əvəzedilməz bir xəzinədir. O, ilkin xristianlığın və Avropa dini hərəkatlarının tarixinə əsaslanaraq anqlikan kilsəsini ifşa edir, yepiskopatlığı məhv etməyə çağırır. Miltonun yepiskopal kilsəyə qarşı yazılmış traktatları insan vicdanını əsarətdə saxlamaq əleyhinə coşqun etiraz ruhu ilə aşılanmışdır. Boşanma haqqında yazdığı bir sıra traktatlarda da /"Boşanma haqqında təlim", "Martin Bukerin boşanma barədə mülahizəsi", "Tetraxordon" və b./ eyni etiraz ruhu hakimidir. Milton insanın özünə həyat yoldaşı, köməkçi seçmək hüququnu coşqunluqla müdafiə edirdi. Şair kişini "iki bərabər içində birinci" saysa da, onun sevgi haqqındakı baxışları XVI əsr humanistlərinin görüşləri ilə həmahəngdir. Miltonun erkən traktatları arasında 1644-cü ildə yazılan "Aeropaqitika" xüsusi yer tutur. Burada o, mətbuat azadlığını müdafiə edir. Qabaqcıl fikrin yayılması üçün azadlıq tələb edən şair, katolikliyə belə bir azadlıq verilməsi fikri ilə razılaşmır. Miltonun fikrincə yezuitlərin fəaliyyəti, Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|