Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
Afaq Yusifli İshaqlı 112 bu dini təlimin qeyri-insani mahiyyəti bir daha bütün aydınlığı ilə aşkar edildiyindən o, katolikliyə mətbuat və təbliğat azadlığı verilməsini ağla, insanlığa zidd bir hərəkət sayır. "Tərbiyə haqqında" adlı pedaqoji traktatında Milton yenidən özünün antifeodal meyllərini əks etdirir, insanı şəxsi və ictimai həyatda təbiətin qanunlarına tabe olmağa çağırır. 40-cı illərin ortalarından başlayaraq Milton presvi- terianlardan uzaqlaşır, onun rəhbərlərinin müstəbidlik meyllərini görərək independentlərlə yaxınlaşır. Bu dövrlərdə o, "Hökmdarların və dövlətlərin vəzifələri" /1649/, "İkona düşməni" /1649/ traktatlarını yaradır və bunlarda tarixi və hüquqi baxımdan kralı edam etməyə bəraət qazandırır. "İkona düşməni" traktatı birbaşa independentlərin sifarişi ilə yazılmışdır. Presviterianların və royalistlərin I Karlı şəhid kimi göstərmək cəhdlərinə qarşı yazılan bu əsər bütün Avropada böyük əks-səda oyadır. Milton müstəbidlərə qarşı xalqı mübarizəyə çağırırdı. Miltonun əsərinin müvəffəqiyyəti nəinki təkcə mühacirətdə olan ingilis kralpərəstlərini, həm də Fransa, İspaniya və İtaliyanın hökmdarlarını narahat etməyə başladı. Beynəlxalq irticanın təkidi ilə Leyden Universitetinin professoru Salmazi Somez və onun həmkarları Miltonu nüfuzdan salmaq, onun fikirlərini alt-üst etmək məqsədilə bir sıra kitablar yazırlar. S.Somezin "Kral I Karlı müdafiə" /1649/ kitabı bu əsərlərdən birincisi idi. Milton bu kitaba "İngilis xalqının müdafiə traktatı" ilə cavab verdi. Bu vaxt royalistlər tərəfindən muzdla satın alınan bir dəstə Miltona hücuma keçir. Milton onlara cavab verərək "İngilis xalqını ikinci müdafiə" /1654/, "Özünü müdafiə" /1655/ traktatlarını yazır. Məhz bu müdafiələr Miltonu 50-ci illərin Avropa publisistikasının korifeyi kimi tanıtdırdı. Təkcə 1650-51-ci illərdə "İngilis xalqını müdafiə" traktatı beş dəfə nəşr edildi. "İngilis xalqını ikinci müdafiə"də XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 113 Milton vətəndaş müharibəsi hadisələrinin qəhrəmanlıq mənzərələrini yaradır, həmvətənlərini aza qane olmaqda qazanc arxasınca getməkdə təqsirləndirir. Şair inanırdı ki, ingilis xalqı vaxtında doğru yol tutmasa, onu heç bir Kromvel xilas edə bilməyəcək. Bu dövrdə Miltonun Kromvelə münasibəti də dəyişir. "Müdafiələr"də, "Lord general Kromvelə" sonetində Kromveli ilhamla tərifləyən şair həm də onu açıq-açığına xəbərdar edir, inqilab işi üçün qorxulu olan hərəkətlərdən çəkinməyə çağırır. 50-ci illərin ikinci yarısında Milton siyasi müba- rizədən uzaqlaşır, "Xristian təlimi haqqında" adlı iri həcmli traktat üzərində işləyir. Bu əsərdə filosof Miltonun ziddiyyətləri daha qabarıq görünün, o, elmi fikirlə dini barışdırmağa cəhd edir, allahı maddi aləmə səpələnən, onda təcəssüm edən bir varlıq kimi götürür. Alın yazısına qarşı çıxıb Adəmin günah iş tutmasının əvvəlcədən allah tərəfindən müəyyənləşdirilmiş bir hadisə olmadığını sübuta çalışır. Kromvelin ölümündən sonra Milton yenidən qələmə sarılır və can üstündə olan respublikanı xilas məqsədilə axırıncı traktatlarını yazır. 1660-cı ildə o, "Azad respublika qurmağın həqiqi və asan yolu" traqetatında yeni dövlət quruluşu barədə öz planını şərh edir. Kral hakimiyyətinin bərpa edilməsini şair ən böyük şər, ingilis xalqı üçün fəlakət sayır, xalqı buna yol verməməyə çağırır. Bu traktatın bir çox sətirləri azadlıq üçün rekviyem kimi səslənir. Geniş xalq kütlələrinin respublikanın məhvinə laqeyd yanaşmasının səbəblərini anlaya bilməsə də, bu laqeydliyin nəticələri ilə əlaqədar xalqa xəbərdarlıq edirdi. İrticanın təntənəsi ərəfəsində yazdığı bu traktatda Milton bir daha uğrunda vuruşduğu prinsiplərin qələbə çalacağına inandığını bildirirdi. Afaq Yusifli İshaqlı 114 1660-cı ildə mütləqiyyətin bərpasından sonra Miltonun həyatının ən ağır, yaradıcılığının ən parlaq dövrü başlanır. Şairin presviterian düşmənləri sevinirlər ki, kor Milton və onun həmkarları həmişəlik gözdən düşürlər. Milton ancaq böyük məbləğdə cərimə hesabına edamdan canını qurtarır və azadlıq əldə edir. 1660-cı il avqustun 13-də icmalar palatasının qərarı ilə və Kralın fərmanı ilə "İkonodüşməni" və "İngilis xalqını müdafiə" kitabları cəlladın əli ilə yandırılır. Bu zamanlar bir çoxlarına elə gəlirdi ki, irtica uzun müddətə qələbə çalmışdır. 60-cı illərin ingilis cəmiyyətində müxtəlif dini cəmiyyətlər, təriqətlər, mistik cərəyanlar geniş yayılmışdı. Baş verən hadisələr dini şəkildə izah olunurdu. İrticanın qələbəsi özü də ingilis xalqının günahlarının və səhvlərinin nəticəsi, cəzası kimi qiymətləndirilirdi. Bərpaya qarşı vuruşmaq dini qəhrəmanlıq sayılırdı. Kromvelin levellerlər və diggerlərə divan tutaraq xalq kütlələrini məğlub etməsi, qalib gəlmiş burjua respublikasına xalqın inamını itirməsi və onun siyasi cəhətdən yetkin olmaması bərpa hökumətinə qarşı müxalifətin dini hərəkatlar şəklində təzahürünə gətirib çıxarmışdı. Bütün bunlar hamısı Miltonun yaradıcılığı üzərində dərin izlər buraxmışdır. Miltonun 60-cı illərdə yazdığı ən parlaq əsər "İtiril- miş cənnət" poemasıdır. 1658-1667-ci illərdə yaradılan bu əsərin ideyası puritan dini incəsənəti ilə bağlı idi. "İtirilmiş cənnət" poeması nəinki öz dövründə, həm də sonrakı əsrlərdə İngiltərədə və onun xaricində böyük maraq doğurmuş, dünya ədəbiyyatının ən əhəmiyyətli abidələrindən biri kimi qiymətləndirilmişdir. Burjua ədəbiyyatşünasları onu daha çox dini epopeya kimi səciyyələndirməyə çalışırlar. Poemanı 40-cı illərin inqilabi hadisələrinin tam paraleli kimi anlamaq da doğru deyildir. Şair bibliya əfsanələri vasitəsilə böyük ümumiləşdirmələr Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|