Dərs vəsaiti Bakı 2010 q a f q a z ü n I v e r s I t e s I

İnzibati hüquq
69
əsasən  də  belə  məhdudlaşdırmalar  “demokratik  cəmiyyətdə  zərurət”  ölçüsünə
uyğun gəlməlidir.
Qoruyucu hüquqların pozuntusuna misal kimi “Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti
haqqında  Qanun”  göstərilə  bilər.  Bu  Qanunun  10 -cu maddəsinin  4-cü  bəndi,
preventiv  qaydada istintaq  orqanlarına  adi  şübhəyə  əsaslanaraq  məhkəmə
qərarına  ehtiyac  olmadan  axtarış,  telefonları  dinləmək,  poçt  göndərişlərini
yoxlamaq və insanları güdmək səlahiyyəti verir.
150
Bəzən  qanuni  tənzimləmə  hüquq  pozuntusu  yaratmasa  da,  pozuntunun
qarşını  alma  mexanizmi  yaratmır,  ya  da  bu  mexanizm  zəif  və  təsirsiz  olur.
Məsələn, Azərbaycanın ən böyük problemlərindən biri seçkilər zamanı yaşanır.
Həqiqət  budur  ki,  bu  sahədəki  sui-istifadələrin  qarşını  almaq  mümkün  olma -
mışdır. Bunun sübutu 2006-ci ildə bir neçə seçki dairəsində MM -ə təkrar seçki-
lərin  keçirilməsidir.  Seçki  saxtakarlığının  qarşısının  alınması  üçün ən  yaxşısı
seçki  məntəqəsində  müşahidəçilər  üçün  video  çəkiliş  imkanının  tanınmasıdır.
Bu  metod  mümkün  qanun  pozuntularını  sübut  etmək  üçün  faydalı  ola  bilər,
lakin təkbaşına kifayət etməz. Bildiyimiz kimi də, bəzi seçki məntəqələrinə də
video  izləmə  imkanı  təmin  edilmişdir. Saxtakarlığa  qarşı  seçki  sistemimiz
inkişaf etsə də, hələ ki, bu məsələdə arzu olunan səviy yəyə çatmamışıq.
Hüquq  pozuntularının əsas  səbəbi  qanuni  tənzimləmə  olmaqdan  çox  siste -
min  fəaliyyəti  ilə  bağlı  olan  sosial  və  siyasi  səbəblərdir.  Sistemin  fəaliyyətin -
dəki qüsurlara idarə edənlər və idarə olunanlar baxımından yanaşmaq lazımdır.
Bir qayda olaraq, ictimai qulluqçular üçün maddi və s. şəxsi mənfəətlər tə -
min  etmək  məqsədini  güdən  korrupsiya  insan  hüquqları  pozuntusunun  başlıca
səbəbidir. Rüşvət almaq və ya sair mənfəət təmin etmək istəyən dövlət məmuru
qadağan  edilmiş  davranışı  törətməkdən  daha  çox,  qanuni  vəzifələrini  yerinə
yetirmirlər.  Cinayət  qanunu  bu  cür  hərəkətləri  sansksiya  qorxusu  ilə  qadağan
etsə  də,  bu  cinayətlərin  tərkibində  maddi  nəticə  (külli  miqdarda  ziyan  və  s.)
məcburi  tərkib  hissəsini  təşkil  etdiyi  üçün  (rüşvət  alma  cinayəti   istisna  olun-
maqla)  bu  cür  davranışlar,  bir  qayda  olaraq,  cinayət  məsuliyyətinə  deyil,  inti-
zam məsuliyyətinə səbəb ola bilər.
151
Digər tərəfdən, «Korrupsiya ilə mübarizə
haqqında» Qanun dövlət məmuruna verilə bilən hədiyyənin miqdarını ŞMV -nin
150
Müvafiq qanun maddəsi: “AR qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş əsaslar olduğu hallarda əmə -
liyyat –axtarış orqanları hakimin qərarı olmadan şəxslərə qarşı ağır cinayətlər və ya dövlətə qarşı
xüsusilə ağır cinayətlərin qarşısının alınması üçün telefon danışıqlarını dinləyə, poçt, teleqraf və
digәr  göndərişləri  yoxlaya,  texniki  rabitə  kanallarından  və  dig әr  texniki  vasitələrdən  məlumat
əldə edə bilər, insanları izləyə bilərlər”
151
Cinayət  Məcəlləsində  bununla  bağlı  vəzifə cinayətlərində -  vəzifədən  sui-istifadə (m.308),  səla-
hiyyətləri  aşma  (m.309),  vəzifə  səhlənkarlığı  (m.314),  təəssüf  ki,  “mühüm  zərər”  kimi  bir
cəzalandırma şərt i nəzərdə tutulub.

---

Fərhad Mehdiyev
70
50  misli  qədər  müəyyən  etdiyindən  və  bu  miqdarın  ardıcıllığını,  müddətini
tənzimləmədiyindən, korrupsion davranışı bir növ leqallaşdırır.
İdarə  olunanlarla  bağlı  amillər  hüquqlarını  bilməmək,  hüquq  pozuntusuna
məruz  qaldıqda  isə  buna  qarşı  mübarizə  aparmamaq  və  qanun ların  bilərəkdən
pozulmasıdır.
152
Əslində 
ölkəmizdə, 
prosessual 
təminat 
baxımından,
diqqətəlayiq,  əhəmiyyətli  qanuni və  normativ-hüquqi tənzimləmə  mexanizmi
vardır. Məsələn İİHQ, 10.07.1997-ci  il  tarixli  «Vətəndaşların  müraciətlərinə
baxılması  qaydası  haqqında»  Qanun  və  19.06.1998-ci  il  tarixli  «Məlumat
azadlığı  haqqında»  Qanun,  «Vətəndaşların  hüquq  və  azadlıqlarını  pozan  qərar
və  hərəkətlərdən  məhkəməyə şikayət  verilməsi  haqqında»  Qanun,  Mülki
Prosessual  Məcəllənin  27-ci  fəsli  kimi.  Habelə  qanunlardan  başqa inzibati
normativ  aktlar –  29  Dekabr  1998-ci  il  tarixli  “İcra  hakimiyyəti  orqanlarında
vətəndaşların  təklif,  ərizə  və şikayətlərinin  qeydiyyat  və  işlənməsi  Qaydaları”
və 6 Mart 2000-ci il tarixli “Yerli icra hakimiyyətlərində sənədlərlə iş barəsində
və  kargüzarlıq  haqqında”  Təlimat  kimi.
153
  Adı  çəkilən  qanunvericiliyin
incələnməsindən  belə  qənaətə  gəlmək  olar  ki,  idarəetmə  orqanlarının  icraat
pozuntularından  qaçması  üçün  kifayət  qədər şərtlər  artıq  yaranıb.  Lakin  bu
qaydaları  idarə  olunanlar/vətəndaşların  bilməməsi  üzündən,  administrativ  or-
qanlar onları çox vaxt pozurlar. Məsələn, qanuni tənzimləmə vətəndaşların ya -
zılı ərizə ilə müraciət etmələri zamanı ərizənin mütləq qeydə alınmasını, vətən -
daşa  istəyi  üzrə  qeydiyyat  nömrəsi  verilməsini,  əlavə  araşdırma  tə ləb  olunma-
yan hallarda ən geci 15 gün ərzində əsaslandırılmış cavab verilməsini və əksinə
davranışın  məsuliyyətə  yol  açacağını  nəzərdə  tutur.
154
  Vətəndaş  şifahi  deyil,
yazılı müraciət verdikdə məmurun istədiyi kimi davranmaq imkanı böyük ölçü -
də  aradan  qalxır.  Vətəndaşlarda  belə bir  qənaət  hakimdir  ki, onlar  hüquqlarını
tələb etsələr, ona nail ola bilməyəcəklər. Bu işdə qeyri -hökümət təşkilatlarının
rolunu  vurğulamaq  lazımdır.  Avropa  Şurası  və  Qərb  ölkələrinin  dəstəklədiyi
bəzi  qeyri-hökümət  təşkilatları  ins an  hüquqları  pozuntularını  ictimai  rəyə
çatdırmağa  və bunlarla  zəif  də  olsa,  mübarizə  etməyə  çalışırlar.  Məsələn,
Vətəndaşların Əmək  Hüquqlarının Müdafiəsi Liqası kimi təşkilatlar bu sahədə
konkret iş görürlər.
Qeyd etdiyimiz kimi, bəzi hallarda vətəndaşla rın özü də məmurları korrup-
sion  davranışlara  sövq  edirlər.  Dövlət  torpaqlarının  köhnə  tarixli  sənədlərlə
alınıb-satılması arxasında dövlət qulluqçusu ilə yanışı vətəndaş da dayanır.
152
Bu vəziyyətə, köhnə SSRİ məkanında rast gəlmək mümkündür. Bax ın: Баглай М.В. Конститу-
ционное право Российской Федерации, Издательство «Норма-Инфра», Москва, 1998, с. 116.
153
Son iki normativ aktlar Dövlət Başçısının Fərmanı ilə qüvvəyə minib. Lakin qeyd etməliyik ki,
İİHQ və İnzibati Prosessual Məcəllənin qüvvəyə minməsi ilə, bu sahədəki qanunvericilik xeyli
dəyişə cəkdir.
154
Bu tənzimləmə adı çə kilən qanunvericilikdə müxtəlif yerlərdə təkrarlanır.

---