Dərs vəSAİTİ Bakı
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
184 9. Ümumsex xərcləri; 10. Sair istehsal xərcləri; 11. Sex istehsal maya dəyərinin yekunu; 12. Ümumtəsərrüfat xərcləri; 13. Ümumzavod istehsal maya dəyərinin yekunu; 14. Satış xərcləri; 15. Tam maya dəyərinin cəmi. Məsrəflər baş vermə yerlərinə sexlər, sahələr, şöbələr, briqadalar və müəssisənin digər struktur bölmələri, yəni məsrəf mərkəzləri üzrə qruplaşdırılır və uçota alınır. Məsrəflərin bu qaydada qruplaşdırılması uçotun istehsal prosesinin mərhələləri (mərhələ, dövr, faza, proses, əməliyyat) üzrə aparılmasına səbəb olur və məhsulun maya dəyərinin müəyyən edilməsini və firmadaxili hesablaşmanın təşkilini təmin edir. Məsrəflərin müəssisənin funksional fəaliyyətindən və onların əmələgəlmə yerlərindən asılı olaraq qruplaşdırılması da məsrəflərin yuxarıda verilmiş təsnifatı ilə əsaslı surətdə əlaqədardır. Bu əlamət üzrə məsrəflər aşağıdakı kimi qruplaşdırılır: a) təchizat-tədarük əməliyyatları üzrə; b) istehsal prosesi üzrə; c) kommersiya-satış əməliyyatları üzrə; ç) təşkilati idarəetmə mərhələsi üzrə. Yuxarıda göstərilən qruplaşmalar aşağıdakılarla nəticələnir: 1. Məsuliyyət mərkəzlərinin fəaliyyətinin möhkəmlənməsi və məsuliyyət mərkəzləri arasında qarşılıqlı əlaqələrin və qarşılıqlı asılılığın gücləndirilməsi; 2. Sərf edilmiş məsrəflər haqqında daha düzgün informasiyanın təqdim edilməsinin təmin olunması; 3. Menecerlərə məhsul satışının yolları, qiyməti, tərkibi, növü haqqında qarşılıqlı, əsaslandırılmış qərarların qəbul etmələrinə köməklik edir; 185 4. Müəssisənin istehsal-kommersiya fəaliyyətinin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə səbəb olur. Uçot və kalkulyasiya sisteminin seçilməsində məsrəflərin istehsalın həcminə nisbəti üzrə qruplaşdırılması həlledici rol oynayır. Bu əlamət üzrə məsrəflər sabit məsrəflər və dəyişən məsrəflər olmaqla iki yerə ayrılır. İstehsalın həcminin dəyişməsi ilə birlikdə həcmi dəyişən məsrəflərə dəyişən məsrəflər deyilir. Dəyişən xərclərə xammal və material, texnoloji məqsəd üçün istifadə edilən yanacaq və enerji, istehsal fəhlələrinin əmək haqqı və s. daxildir. İstehsalın həcmi dəyişərkən həcmi dəyişməyən məsrəflər sabit məsrəflər adlanır. Bunlara ümumsex, ümumtəsərrüfat və s. xərclər daxildir. Məhsulun maya dəyərinin planlaşdırılması uçotu və təhlili işlərinin normal gedişatında məsrəflərin sabit və dəyişən xərclərə bölünməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sabit və dəyi- şən xərclər müəssisələrin iş təcrübəsində özünü əsas (istehsal) və üstəlik (dövri) xərclər kimi büruzə verir. Əsas xərclər məhsulun hazırlanmasının texnoloji prosesləri ilə əlaqədar olan xərclər daxildir. Bunlara məhsulun sex istehsalat maya dəyərinin tərkibinə daxil olan məsrəflər (xammal, material və yarımfabrikatların dəyəri, texnoloji məqsədlər üçün istifadə edilən yanacaq və enerjinin dəyəri, istehsalat fəhlələrinə hesablanan əməkhaqqı xərcləri, sosial ehtiyaclar üçün aparılan ayırmalar, maşın və avadanlıqların istismarı üzrə xərclər və s.) daxil edilir. Məhsulun satışı, idarə olunması, istehsalın təşkili və xidməti ilə bağlı olan xərclərə üstəlik (dövri) xərclər deyilir. Üstəlik xərclər kompleks ümumtəsərrüfat və kommersiya xərc- lərindən ibarətdir. Bu xərclərin həcmi müəssisənin istehsal- kommersiya fəaliyyətinin təşkilindən, inzibati idarə heyətinin işgüzar siyasətindən, hesabat dövrünün müddətindən, müəssi- sənin quruluşundan və digər amillərdən asılıdır. Məsrəflərin əsas və üstəlik xərclərə bölünməsinin mahiyyəti ondan 186 ibarətdir ki, məhsulun maya dəyərinə yalnız istehsal xərcləri daxil edilməlidir. Bunlar məhsulun istehsal maya dəyərini formalaşdırır və məhsul vahidinin maya dəyərinin hesablanması üçün istifadə edilir. Məhsulun maya dəyərinə daxil edilmə üsuluna görə məsrəflər müstəqim və qeyri-müstəqim xərclər olmaqla iki yerə ayrılır. Konkret növ məhsulun istehsalına sərf olunan xərclərə müstəqim xərclər deyilir. Ona görə də bu xərclər baş verdiyi zaman ilk sənədlərə əsasən birbaşa kalkulyasiya obyektinə silinir. Qeyri-müstəqim xərclər bir neçə növ məhsul istehsalına sərf olunan xərclərə aiddir. Qeyri-müstəqim xərclər hesabat dövrü ərzində müvafiq toplayıcı-bölüşdürücü hesablarda toplanır və ayın axırında bölüşdürülmə metoduna əsasən ayrı-ayrı məhsul növləri arasında bölüşdürülür. Məsrəflər baş verdikləri vaxtdan və məhsulun maya dəyərinə daxil edildiyi vaxtdan asılı olaraq cari və təxirə salınmış xərclərə bölünür. Müəyyən hesabat dövrü ərzində məhsul istehsalına və satışına sərf olunan xərclərə cari xərclər deyilir. Gələcək dövrün xərcləri və qarşıdakı xərclər isə təxirə salınmış xərclər hesab olunur. Məsrəflər sərf edildikləri müddətdən asılı olaraq planlaşdırılan və planlaşdırılmayan xərclərə ayrılır. Planlaşdırılan xərclərə müəssisənin təsərrüfat fəaliyyəti ilə əlaqədar olan və istehsal məsrəflərinin smetasında nəzərdə tutulan məhsuldar xərclər aid edilir. Bu xərclər normalara, normativlərə, limitlərə və smetalara uyğun olaraq məhsulun plan maya dəyərinə daxil edilir. Planlaşdırılmayan xərclər – qeyri-məhsuldar xərclər hesab olunur, təsərrüfat fəaliyyətinin normal şəraitindən çıxış etmir və zəruri hesab olunmayan xərclərdir. Bu xərclərə məhsul çıxdaşından və boşdayanmalardan alınan itkilər daxil edilir və onlar yalnız əmtəəlik məhsulun faktiki maya dəyərinə daxil edilir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|