Dərs vəSAİTİ Bakı
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
181 məsrəfləri birləşdirir. Bununla əlaqədar olaraq məhsulu əmələ gətirən (əsasını təşkil edən) məsrəflərin tərkibinin əsaslandırılmış təsnifatının istifadə edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məhsulun maya dəyərini əmələ gətirən məsrəflərin sadəcə olaraq sadalanması göstərir ki, onlar nə özlərinin tərkibinə, nə də məhsulun hazırlanmasındakı roluna görə bir- birindən köklü surətdə fərqlənirlər. Bir məsrəf bilavasitə məhsulun hazırlanması və buraxılışı (material, əməkhaqqı, amortizasiya və s.) ilə, digəri isə istehsalat xidməti və onun idarə olunması ilə bağlıdır. Bundan əlavə, məsrəflərin bir hissəsi konkret növ məhsulun maya dəyərinə birbaşa, digər hissəsi isə bir neçə növ məhsulun istehsalı ilə bağlı olduğuna görə dolayı yol ilə daxil edilir. Ona görə də məsrəflərin uçotunun və məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyasının düzgün təşkili üçün müstəqim və qeyri-müstəqim xərclərin təsnifləşdirilməsi əlamətlərinin düzgün seçilməsinə ciddi fikir vermək lazımdır ki, bunlara da aşağıdakılar daxildir: 1. Məsrəflərin tərkibi və iqtisadi məzmunu; 2. Onların baş verdiyi (sərf edildiyi) yer və onların daşıyıcıları; 3. Məhsulun hazırlanması texnoloji prosesindəki rolu və təyinatı; 4. Məhsulun maya dəyərinə daxil edilmə üsuluna görə; 5. İnformasiya istifadəçilərinin istehsalın həcminə nisbətinə görə. Məsrəflər tərkibinə görə - birelementli və kompleks xərclər olmaqla iki yerə ayrılır. Yalnız bir elementdən ibarət olan xərclərə (material, əməkhaqqı, amortizasiya və s.) birelementli xərclər deyilir. Bir neçə elementdən (əməkhaqqı, amortizasiya, elektrik enerjisi) ibarət xərclər (ümumistehsalat, ümumtəsərrüfat) kompleks xərclər adlanır. 182 Məhsulun maya dəyərinə və onun kalkulyasiyasına təsir edən amillərdən biri də məsrəflərin iqtisadi elementlər və kalkulyasiya maddələri üzrə düzgün qruplaşdırılmasıdır. Məhsul istehsalına və satışına çəkilən ilkin eynicinsli məsrəflərə iqtisadi element deyilir. Bu məsrəflər müəssisə üzrə öz tərkib hissələrini parçalamaq qeyri-mümkündür. Məsrəflərin elementlər üzrə qruplaşması vaxtın müəyyən dövründə müəssisə üzrə bütövlükdə bu və ya digər növ məsrəfdən, onun harada baş verməsindən və hansı konkret növ məhsula sərf edilməsindən asılı olmayaraq nə qədər sərf edilməsidir. Məsrəflərin iqtisadi elementlər üzrə qruplaşdırılması maliyyə uçotunun obyekti hesab olunur və illik mühasibat hesabatları tərtib edilərkən istifadə edilir ki, bu informasiyalar da əsasən kənar istifadəçilər üçün hazırlanır. Məsrəflərin iqtisadi elementlər üzrə qruplaşdırılması əsas fondlara, dövriyyə vəsaitlərinə, əmək haqqı fonduna və s. olan tələbatın hesablanmasına imkan verir. Lakin məsrəflərin bu əlamət üzrə qruplaşdırılması müəssisənin ayrı-ayrı struktur bölmələri üzrə məsrəflərin həcmini müəyyən etməyə və məhsulun maya dəyərini hesablamağa imkan vermir. Məsələn, müəssisədə elektrik enerjisi məhsul istehsalının texnoloji prosesində də istifadə oluna bilər, inzibati idarəetmə məqsədləri ofis binasının işıqlandırılması üçün də istifadə oluna bilər. Eləcə də elektrik enerjisi texnoloji prosesdə, müxtəlif məmulatların hazırlanmasında müxtəlif miqdarda, bir məmulat çox, digər məmulat az miqdarda istifadə oluna bilər. Bu məsələlərin həll edilməsi üçün məsrəflərin xərc maddələri üzrə təsnifatından istifadə edilir ki, bu da yalnız daxili istifadəçilər üçün hazırlanır. Kalkulyasiya maddələri dedikdə həm bütövlükdə müəssisə üzrə, həm də ayrı-ayrı növ məhsul üzrə məhsulun maya dəyərini əmələ gətirən məsrəflər başa düşülür. 183 Məsrəflərin kalkulyasiya maddələri üzrə təsnifləşdirilməsi aşağıdakı göstəricilərin təyin edilməsinə və hesablanmasına imkan verir: 1. Məsrəflərin təyinatını və onların maya dəyərinin hesablanması və kalkulyasiya edilməsi; 2. Xərclər üzərində nəzarət etmək; 3. Bütövlükdə müəssisə üzrə təsərrüfat fəaliyyəti və onun ayrı-ayrı bölmələri üzrə keyfiyyət göstəricilərini aşkara çıxarmaq; 4. İstehsal məsrəflərinin aşağı salınması üzrə axtarışları hansı istiqamətlər üzrə aparmaq; 5. İstehsal məsrəflərinin analitik uçotunun kalkulyasiya maddələri üzrə aparılması; 6. Ayrı-ayrı məhsul növlərinin plan və faktiki kalkulyasiyasının həmin maddələr üzrə aparılması. İstehsal müəssisələrində məsrəflərin xərc maddələri üzrə təsnifatı əsas kimi qəbul edilir. Lakin hər sənaye sahəsinin spesifik (özünəməxsus) xüsusiyyətindən çıxış edilərək həmin sahələrdə kalkulyasiya maddələri “Maya dəyərinin planlaşdırılması, uçotu və kalkulyasiyası” üzrə sahəvi təlimatlara uyğun olaraq fərqləndirilir. Kalkulyasiya maddələrinin ümumi şəkildə nomenklaturası aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Xammal, əsas material, satın alınmış yarımfabrikatlar və komplektləşdirici məmulatlar; 2. Öz istehsalının yarımfabrikatları; 3. Sexlərdən geri qaytarılmış atqıntılar (çıxılır) ; 4. Köməkçi materiallar; 5. Texnoloji məqsədlər üçün istifadə olunan yanacaq və enerji; 6. İstehsal fəhlələrinin əmək ödənişi xərcləri; 7. Sosial ehtiyaclara ayırmalar; 8. Maşın və avadanlıqların istismarı üzrə xərclər; Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|