Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| məhdudluğun
mövcud olmasına diqqətin yetirilməsinə. İqtisadi subyektlərin bu və ya digər iqtisadi qərarların qəbul edilməsi o vaxt mümkün olur ki, zahirən belə fəaliyyətin göstərilməsi üçün müxtəlif variant və üsullar mövcuddur. Əgər bir iqtisadi üsul mövcuddursa, belə şəraitdə iqtisadi qərarın qəbul olunmasına ehtiyac duyulmur. Deməli, iqtisadi fəaliyyət üçün müxtəlif variantların olması bilavasitə bir- birini inkar edən, başqa sözlə desək, alternativ üsulların mövcud olması vacibdir. Yəni iqtisadi fəaliyyətlərin göstərilməsi belə variantlar şəraitində biri digərinə xələl gətirməmək- lə yenə də iqtisadi fəaliyyətin göstərilməsinə təkan verəcəkdir. Beləliklə də belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, iqtisadi fəaliyyətin göstərilməsilə mövcud olan müxtəlif alternativ variantların olması seçim probleminin meydana gəlməsinə səbəb olur. Seçimin edilməsilə iqtisadi subyektlər təkcə real imkanlardan deyil, həmçinin alternativ fəaliyyət variantının seçilməsinə üstünlük verilir və bu seçim iqtisadi fəaliyyətin zəruriliyini əks etdirir. İqtisadi subyektlərin fəaliyyəti, bir qayda olaraq, müxtəlif və eyni zamanda zəruri tələbatların müəyyən edilməsi şəraitində baş verir. Bəllidir ki, insanların 37 tələbatı hüdudsuzdur. Ona görə də mövcud dövr ərzində konkret və daha zəruri hesab olunan tələbatın ödənilməsi onun yeniləşməsi, mürəkkəbləşməsi və dərinləşməsi şəraitində baş verir. Tələbatın belə xarakter alması fasiləsiz və daima təkrarlanan şəkildə göründüyündən, onların ödənilməsi üçün tələb olunan resurs və texnologiyanın tətbiq olunması məhdudluğu üzündən konkret vaxt ərzində tələbatın ödənilməsinin müxtəlif variantlarının seçilməsi zərurəti meydana gəlir. Bütün resursların qeyri-bərabər şəkildə mövcud olması və təbiətdən asılı amillərlə bağlı hasil olması, faktiki olaraq, onlardan istifadənin məhdudluğunu əsaslandırmaqla müxtəlif variantlardan istifadənin seçimini zəruriləşdirir. Həmçinin təbiət resursları ilə yanaşı insanlar tərəfindən də yaradılan nemətlər də konkret şəkildə həm istehsal, həm də istehlak baxımından məhdud xarakter daşıyır. Resursların bərpa olunması və bərpa olunmaması nöqteyi-nəzərindən onların təkrar istehsal olunması və ehtiyatlarının yaradılması onların bir-birinə nisbətən məhdudluğunu əks etdirməklə nemətin nadirliyini əks etdirir. Mövcud olan nemət ehtiyatları ola bilsin ki, konkret istehlakçının tələbatını tam həcmdə ödəyə bilməsin. Ola bilsin ki, həmin nemətə olan tələbatı ödəsin, lakin həmin vasitələrdən istifadə edərək digər tələbatı ödəyə biləcək nemətlərin əldə olunması məhdudlaşacaq. Bu da nemətlərin çatışmazlığı kimi özünü əks etdirəcək. Nemətlərin məhdudluğu, eləcə də resurs və texnologiyanın çatışmazlığı əslində nemətlərin spesifik xarakterində əks olunmaqla, insanların iqtisadi fəaliyyətində daha geniş və ətraflı şəkildə əks olunur. Hüdudsuz tələbatların məhdud vasitələr şəraitində ödənilməsi belə bir şəraitin əmələ gəlməsinə səbəb olur ki, həqiqətən də tələbatın ödənilməsi tam şəkildə mümkün olmayacaqdır. Deməli, bu belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, hər hansı bir iqtisadi fəaliyyət mövcud şəraitdə ödənilməsi mümkün olan tələbatın seçilməsinə dəlalət edir. Yəni bir çox mümkün görünən və ödənilə bilən tələbatların yalnız birinin seçilməsi mümkün olur. Bu isə onu göstərir ki, konkret 38 situasiyada ödənilməsi mümkün olan bütün tələbatlardan yalnız birini seçməklə digərindən imtina olunmağa gətirib çıxarır. Eyni zamanda hər bir iqtisadi fəaliyyət məhdud resurs ehtiyatının müəyyən hissəsinin xərclənməsi hesabına baş verir. Bu isə o deməkdir ki, belə iqtisadi fəaliyyət digər tələbatın ödənilməsi imkanlarını azaldır. Deməli, müəyyən tələbatın ödənilməsi üçün resursların kəmiyyətlərinin ayrılması həmişə digər tələbatların ödənilməsi üçün bu resurslardan istifadə olunmasından imtina olunmasına gətirib çıxarır. Bu da öz növbəsində mövcud tələbatın ödənilməsindən müəyyən məhdudluğa gətirib çıxarır. Deməli, seçim problemi, əgər bir tərəfdən tələbatın ödənilməsindən ötrü nəzərdə tutulan resurs və texnologiyalardan istifadə olunması üçün mövcud hesab olunan alternativliyi əks etdirirsə, digər tərəfdən qənaət problemini meydana gətirir. Hesab etmək olar ki, iqtisadi subyektlərin fəaliyyəti bilavasitə tələbatın ödənilməsi üçün zəruri görünən vasitələrin müəyyən edilməsilə həmin iqtisadi subyektin digər tələbatlarının ödənilməsi imkanını yaradır. Əslində seçim problemi iqtisadi subyektlərin davranışında tətbiq olunan vasitələrin məqsəd və vasitələrinin həyata keçirilməsində daha qənaətli yolların müəyyən edilməsi ilə tələbatların daha tez və səmərəli ödənilməsini nəzərdə tutur. Alternativ tələbatların ödənilməsi üçün tətbiq olunan məhdud vasitələr o vaxt daha tez təzahür olunur ki, iqtisadi fəaliyyət üçün nəzərdə tutulan Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|