Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| C
C 1 •o o* C C rt ’S X 00 C3 O ,0 TJ Ç o :3 j: o ^ Günəbaxan tumları dəstinin kəmiyyəti (ildə min ədəd) Digərinin malı hələ yoldadır və s. Məhsul istehsalına da müxtəlif səviyyəli xərc çəkilib. Biri çox, biri az. Ondan asılı olmayaraq bazara daxil olan hər istehsalçı malını ən yüksək qiymətə satmağa cəhd göstərir. Beləliklə, məhsulun qiyməti yüksəldikcə istehsalçılar fəallaşaraq daha çox məhsul satmaqla təklifi artırırlar. Təklifin həcmi hər istehsalçı üçün bir qayda olaraq qiymətdən asılı olaraq dəyişilir. Əgər qiymət aşağı düşürsə, istehsalçı bazara az mal çıxarır və onun bir qismini anbarda saxlamalı olur. Qiymətin artdığı şəraitdə bazara daha çox mal çıxarılır. Məhsulun qiyməti lap çox yüksəldikcə istehsalçı mal təklifini yüksəldir. Hətta zay məhsulları da satmağa cəhd göstərir. Lakin istehsalçının istək və arzusundan asılı olmayaraq bazarda məhsulların bazar qiyməti ilə kəmiyyəti arasında müəyyən nisbət əmələ gəlir. Bu nisbət özünü təklif əyrisində əks etdirir. Tələb əyrisindən fərqli olaraq, təklif əyrisi sağa 110 yuxarıya doğru meyil edir. Qiymətlərin yüksəldiyi zaman təklifin artım meyli xarakterik hal alır. Bu meylin dəyişilməsi təklifin kəmiyyətində dəyişiklikləri əsaslandırır. Əmtəələrin təklifi ilə qiyməti arasında obyektiv qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Belə qarşılıqlı əlaqə təklif qanununda özünü əks etdirir. Təklif qanunu qiymətin yüksəlməsilə satışın çoxalmasını, azalması ilə isə satışın azalmasını göstərir, yəni bu o deməkdir ki, istehsalçı yüksək qiymətə daha çox məhsul istehsal edib satışa çıxarmaq istəyir. Ancaq o, bunu aşağı qiymətdə etmək istəməzdi. Əlbəttə, bunun elə bir ciddi izaha ehtiyacı yoxdur, çünki qiymət istehlakçının davranışında maneedici amil rolunu oynayır. Yüksək qiymət istehlakçının ödəyici roluna mane olaraq, onun nisbətən az məhsul almasına səbəb olar. Lakin qiymətin aşağı däşməsi ilə daha çox məhsul almasına gəlirib çıxarır. Digər tərəfdən məhsul təqdim edən pul alıcısı rolunu oynayır. Onun üçün qiymət hər təqdim olunan məhsul vahidi üçün stimul rolunu oynayaraq, onu daha çox məhsul istehsal edib bazara çıxarmasına sövq edir. İstehsalçının, fermerin məqsədi məhsul istehsah ilə mənfəətin əldə olunmasından ibarətdir. Onlar heç də xeyirxahlıq naminə məhsul təklif etmirlər. Bir qayda olaraq, daha mənfəətli və istənilən mümkün qiymətə satıla bilən məhsullar istehsal olunub bazara çıxarılır. Ona görə də təklif əyrisində bu özünü daha çox əks etdirir. Təklif əyrisinin əsasını aşağıdakılar təşkil edir: ■ istehsal xərcləri; əgər məhsulun istehsal xərcləri bazar qiymətindən aşağıdırsa, bu, istehsalçı üçün daha sərfəli olub, həmin məhsuldan daha çox istehsal edir. Əgər isleh.sal xərcləri bazar qiymətindən yüksəkdirsə, müəssisə həmin məhsuldan məhdud kəmiyyətdə istehsal edir və faktiki digər məhsul istehsalına keçir; ■ resursların qiyməti; məsələn enerji daşıyıcılarının qiymətinin qalxması birmənalı şəkildə məhsul istehsalının kəmiyyətinə təsir göstərir; 111 ■ texniki toroqqi; eyni komiyyotli məhsul istehsalı üçün tələb olan resursların azaldılması, istehsalın təşkilinin yaxşılaşdırılması, mühasibatlıqda çalışan beş nəfərin 1 kompyuterdə çalışanla əvəz olunması; tikinti meydanında beton yayan 1 0 nəfərin bir betonqarışdıran maşınla əvəz olunması və s.; ■ müşayiət olunan məhsulların qiyməti; bir istehsal prosesində iştirak edən detalların əvəz olunması, bir əvəzedici detalın qiymətinin qalxması digər əvəzedici detalın da qiymətinin yüksəlməsinə səbəb olur. «Nissan» avtomobil zavodu eyni markadan, bir' neçə modelli avtomobil istehsal edir. Modelə olan tələbin yüksəlməsi ilə müvafiq qiymət də onun istehsalına yönəldilən konveyerlər qurulur. Məsələn, «Qa- zel»lərə olan tələb, onların daha çox yük maşını kimi istehsah yüksəlir, lakin minik avtomobilləri kimi nisbətən məhdudlaşır; “ dövlət siyasəti, ətraf mühitin qorunması naminə texnologiyadan istifadəyə icazə verilməsi, vergilərin qoyulması, ixrac rüsumlarının tətbiqi, minimum əməkhaqqının səviyyəsi, ticarət siyasətinin aparılması və s. Konkret olaraq bunu qrafik təsvirdə görmək olar (şəkil 5). Burada təklif əyrisindən göründüyü kimi əgər kartof istehsalçıları bazara hər kisənin qiyməti 2 manat olduqda 4 min kisə çıxardırlarsa, qiymət 3 manat olduqda 8 min kisə çıxarırlar və qiymətin dəyişilməsi ilə təklifin kəmiyyətində dəyişiklik baş verir. Təklifin özü ilə kəmiyyətində baş verən dəyişikliyi də təklifdə olduğu kimi fərqləndirmək lazımdır. Təklifin özü üçün bərabər şərait götürülür. Belə hesab etmək olar ki, yalnız qiymətin dəyişilməsi ilə təklif əyrisində kəmiyyət nöqtələrində yerdəyişmə baş verir. Lakin qeyri-qiymət amillərinin dəyişilməsi ilə təklif əyrisinin sola və sağa meyli baş verir. Təklif əyrisinin sola meyli mənfi, sağa meyli isə müsbət hal kimi qiymətləndirilir. 112 |