Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çemberlinin simmetrik duopoliya modeli.
| kəmiyyətə və qiymətə
görə fərqlənir. Müvafiq olaraq oliqopoliyanın da modelləri fərqlənir. Oliqopoliyanın kəmiyyət modelləri; • Kurno modeli. İlk dəfə olaraq 1838-ci ildə fransız iqtisadçısı O.Kurno tərəfindən iki firmanın duopoliya şəraitində qarşılıqlı münasibətlərinin statistik təhlili aparılmışdır. Duopoliya - bu elə bazar strukturudur ki, burada əmtəə istehsalının yalnız iki satıcı tərəfindən həyata keçirildiyi nəzərdə tutulur. Belə şəraitdə kəmiyyət təhlili aparmaq mümkündür; • Çemberlinin simmetrik duopoliya modeli. 1933-cü ildə təklif olunan bu modeldə belə hesab alınır ki, hər duopolist öz mənafeyinə görə rəqibin istehsalı ilə əlaqədar buraxdığı əmtəələrin kəmiyyətini dəyişdirəcək. Beləliklə, duopolistlər könüllü və biri-birindən asılı olmayaraq, 172 heç bir danışığa girməyərək inhisar qərarını seçirlər. Qarşılıqlı əlaqəli şəkildə bazarı bərabər şəkildə öz aralarında bölürlər; • Ştakclberqin asimmctrik duopoliya modeli. 1934-cü ildə təklif olunan modeldə qeyd olunur ki, duopolist öz davranışında müxtəlif mövqedə ola bilər - ya lider, ya da müşayiətedici. Burada duopolistin biri özünü ya lider, ya da müşayiətedici kimi apara bilər, digəri isə əksinə. Yaxud da hər ikisi ya lider, ya da ki, müşayiətedici kimi özünü apara bilər. Belə davranışdan asılı olaraq qiymət üzərində kəskin mübarizənin baş verməsi labüdləşir. Bu da o vaxta qədər davam edir ki, duopolistin biri ya liderlikdən imtina etməlidir, ya da ki, onlar danışıqlara girməlidirlər. Oliqopoliyanm qiymət modelləri: • Bertranın modeli. Fransız riyaziyyatçısı Kurnonun kəmiyyət modelinin ilk tənqidçisi kimi 1883-cü ildə strateji qiymət dəyişiklikləri fikrini irəli sürdü. Bertran hesab edirdi ki, hər duopolistin strategiyası elə qiymət səviyyəsini seçmişdir ki, onun əsasında öz buraxılışımn reallaşmasım nəzərdə tutur. Burada tarazlığın əldə olunması üçün hər duopolistin son xərclərinə uyğun gələn vahid qiymətin olduğu qeyd olunur; • Edjuorist modeli. Qiymət duopoliyasının istehsal güclərinin kəmiyyətinin məhdudluğu ilə əlaqədar olduğunu göstərən Edjuorst qeyd edirdi ki, firmalar istehsal etdiyindən artıq sata bilmir. Burada qiymət duopolistlər arasında «tələ» rolunu oynayır. Ona düşən duopolistin biri, digəri ilə qiymət müharibəsini aparır, Oliqopoliyanm strateji davranışı bazarda iştirak edənlərin müstəqil və ya danışıqların aparılmasından asılıdır. Danışıqlar ya açıq, ya da gizli ola bilər. Danışıqların əsas predme- tini istehsalın həcmi və qiyməti ilə bağlı bir də strategiya və taktikanın hazırlanması təşkil edir. Burada azsaylı part- nyorların mənafeyi gözlənilir və bazar onların aralarında bölünür. Oliqopolist qruplarının bazar payının bölgüsü və istehsalın həcmi və qiymətlə əlaqədar birgə razılığın əldə olunması kartel adlanır. Kartel razılığının fəaliyyət göstərməsi üçün: 173 • kartel mohsullan qiymətə görə qeyri-elastik olmalıdır; • məhsulun özünə yaxın ovəzləyicisi olmamalıdır; • qoyulmuş oyun qaydalarına hamının riayət olunmasının gözlənilməsidir. Kartel razılaşmasının adətən istehsalın və satışın həcminin yüksək qiymətlərlə reallaşdırılması üçün müəyyən edilmiş kvotalara əməl olunmaması səbəb olur. Oliqopolik rəqabətin fəaliyyətində qiymətlə bağlı davranış üstünlüyünün əldə olunmasıdır. Satıcıların birinin mövcud əmtəə üzrə qiymət liderliyi ilə fəaliyyət göstərməsi oliqopolik mühit daxilində rəqabətin aparmasına təkan verir. Qiymət liderliyinə malik olan firma, əmtəənin qiymətinin enib-qalxmasını tənzimləməklə, digər firmaları qiymət alan vəziyyətinə salır. Onların qəbul etdiyi qiymət bazarla deyil, qiymət liderliyinə malik olan firma ilə müəyyən edilir. Bu qiyməti firmalar: • məsrəflərin lap aşağı səviyyəsi ilə; • məhsulların fərqləndirilməsi ilə qəbul edirlər. Oliqopoliya şəraitində firmalar, qiyməti aşağı salarkən, digər firmaların belə addım ata biləcəklərini nəzərə alırlar. Qiymətin aşağı düşməsi bütün firmalar arasında yayıldıqda tələbin artımı baş verir. İlk qiyməti aşağı salan firma artan tələbin və əmtəə satışının yalnız bir hissəsini əldə edir. Digər tərəfdən qiymət artımı ilə çıxış edən təşəbbüskar firma nəzərə alır ki, onun məhsuluna olan tələb, digər firmaların məhsullarının qiymətinin artırmadığından həddindən artıq azalacaqdır. Ona görə də oliqopolik bazarda qiymət daha sabit və davamlı xarakterdədir. Bu vəziyyəti nəzərə alan Amerika alimi P.Suiri keçən əsrin 40-cı illərində tələbin sınmış əyrisi modelini təklif etmişdir. Bu modelin əsas şərtləri: • firmaların fərqli məhsullar istehsal etməsindən; • hər istehsalçı hesab edir ki, tərəfdaş firmanın onun ardınca qiyməti artırmayacağından; • firma mənfəəti maksimumlaşdırılacağından; • iqtisadi fəaliyyətin MC=MR, son xərcin son gəlirə bərabərliyinə istiqamətləndirilməsindən asılıdır. 174 Bu şərtləri nəzərə alaraq tələbin sınınış əyrisi modelinin qrafik təsvirini vermək olar. Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|