Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 6.3.
Qeyri-təkmil rəqabət Kembric Universitetinin professoru Con Robinson 1933-cü ildə dərc etdirdiyi «Qeyri-təkmil rəqabətin iqtisadi nəzəriyyəsi» adlı əsərdən sonra mikroiqtisadi problemlərin öyrənilməsinə ciddi təkan verdi. Bu istiqamətdə Edvard Çem- berlinin fikirləri də inhisarh rəqabət haqqında xüsusi maraq daşıyırdı. Onların birgə əməkdaşlığı nəticəsində C.Robinson 165 qeyri-təkmil rəqabət nəzəriyyəsini yaratmaqla, onun gələcək təkamülünün əsasını qoydu. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, qeyri-təkmil rəqabətlə inhi- sarlı rəqabət terminoloji baxımından yaxınlıq təşkil etsələr də, lakin onların fəaliyyəti baxımından müəyyən fərqli baxışlar meydana gəlir. Bu da rəqabət və inhisar terminlərinin məzmunundan irəli gəlir. Çünki inhisar ifadəsi yunan sözü olub, «mono» - bir, «polist» - satıcı deməkdir. Lakin real həqiqətdə elə bir situasiya ola bilməz ki, vahid bir firma analoqu olmayan bir əmtəə istehsal etsin. Ona görə də inhisar ifadəsi bir qədər şərti xarakter daşıyaraq rəqabətin qeyri- təkmil xarakterində də müstəsnalıq təşkil edərək, onun bir növü kimi çıxış edir. Belə ki, inhisarçı təkmil rəqabət şəraitində qiymət üzərində müəyyən hakimiyyətə malik olur. Qiymət üzərində yüksək səviyyəli nəzarət olsa da, lakin onun miqyası fərqlidir. Çünki inhisarçı düşünülmüş şəkildə elə qiymət səviyyəsini müəyyən elməyə səy göstərir ki, ona maksimum mənfəət gətirsin. Belə şəraitdə tələbin funksiyası həlledicidir. İnhisarçının onun dəyişilməsinə gücü çatmır. Həddindən artıq qiymətin qaldırılması, tələbin özünün və kəmiyyətinin azalması deməkdir. Digər tərəfdən inhisarçının tələbin həcminin müəyyən edilməsi, onun imkanı xaricindədir. Əgər «xalis» inhisarçı bütövlükdə bazarı ələ keçirdibsə, onda məhsulun əlavə kəmiyyətinin satılması üçün qiymətləri aşağı salmalıdır. Belə vəziyyət bir daha təsdiqləyir ki, qiymət üzərində hakimiyyət inhisarçı üçün mütləq xarakter daşımır. Çünki o, öz arxasında onun məhsulundan istehsal edəcək rə- qabətçinin gələcəyini bilir. Bu da əmtəəyə olan tələb əyrisinin və elastikliyinin dəyişilməsinə səbəb olacaq. Burada istisnalıq təbii inhisar üçün mövcuddur ki, bu barədə sonra bəhs edəcəyik. Deməli, qeyri-təkmil rəqabət üçün xalis inhisarçılıqdan fərqli xüsusiyyətlər mövcud olub firmaların fəaliyyətində öz əksini tapır. Yəni firmalar təkmil rəqabət şəraitindən fərqli olaraq, qeyri-təkmil rəqabət şəraitində qiymət səviyyəsinə və 166 istehsal etdiyi əmtəənin kəmiyyətinə təsir göstərə bilir. Digər tərəfdən sahə bazarlarında təkmil rəqabətdə olduğu kimi çoxlu iri firma iştirak edə bilər. Yalnız sahə səviyyəsində tutaq ki, noutbuk, tozsoran, plazma televizor, kofe, avtomobil və s. məhsul istehsalı üzrə firmaların say çoxluğu ola bilər. Lakin burada təkmil rəqabətdən fərqli cəhət ondan ibarətdir ki, burada məhsulların təbiəti müxtəlifdir. Firmanın məhsulunu əvəz edən külli miqdarda məhsullar mövcuddur. Lakin onları biri-birindən fərqləndirən cəhətlər var. Məsələn, götürək diş pastası, əl telefonu bazarlarını; burada bu məhsulların müxtəlif markada və adda təklifi irəli sürülür. İstehsalçı, istehlakçıya müxtəlif vasitələrlə, xüsusən dö reklam vasitəsilə məhsulu barədə məlumat çatdırır. Burada məhsulun fərqləndirici cəhətləri çatdırılmaqla, onun unikallığı göstərilməklə onun inhisarçı tərəfindən istehsalı təsəvvürünü yaradır. Əmtəələrin patent nişanları, sənaye markası, ticarət nişanı bu unikallığı möhkəmlətməklə, onun fərqləndirici şəkildə istehsalçıya qiymət üzərində nəzarətlə reallaşmasına imkan verir. Lakin belə şəraitdə inhisarh, rəqabətli firmaların məhsullarının tələb əyrisi az elastikliyə malikdir. Buna baxmayaraq müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən inhisarh rəqabət özünü təkmil rəqabətə yaxın göstərir. Bu da həmin sahədə bir neçə iri firmanın fəaliyyət göstərməsi və bazar hakimiyyətinə malik olması ilə əlaqədardır. Bazar hakimiyyəti dedikdə, satıcının əmtəənin qiymətinə təsir edə bilməsi nəzərdə tutulur. Ümumiyyətlə, qeyri-təkmil rəqabətin baş verməsi üçün iki əsas səbəb mövcuddur: • müəyyən sahələrdə istehsalın miqyasının və xərclərin azalmasına qənaətin olması meyli hesabına satıcıların sayının azalması; • burada istehsal iri firmalara ucuz başa gəldiyindən, kiçik firmalara nisbətən öz məhsullarını ucuz satmaqla, onları sahədən uzaqlaşdıra bilirlər. 167 • bazarlar qeyri-təkmil rəqabətə meyilli olduğundan, yeni rəqabətçilərin daxil olması üçün çətinliklərin olması; Burada giriş çətinliyinin olması ya dövlət tənzimlənməsi mexanizmi ilə, ya da bazara daxilolmanın bahalığı ilə əlaqədar ola bilər. Bundan əlavə, qısa və uzun müddət ərzində firmaların qeyri-tokmil rəqabət şəraitində davranışlarında fərq mövcuddur. Belə ki, qısa müddət ərzində firmalar mənfəətlərini mak- simumlaşdırmaqdan ötrü Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|