.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------153------------------------------------
bəzən hərəkət (iş, fəaliyyət, təsir) kimi mənalandırıla bilir
ki, bu da implikasiya produksiyasından əhəmiyyətli
dərəcədə fərqlənir.
Aşağıdakı 2 misala baxaq:
1.Avadanlığın
istismarı
sahəsindən qayda-
produksiya: “Əgər qazın temperaturu
Т ≥ 30° С və
təzyiqi 49⋅10
4
Pа-dırsa, onda rejim pozulub, buna görə də
sərinkeşi qoşmaq və mayeli nasosu söndürmək lazımdır”.
2.DENDRAL sisteminin produksiyasına misal:
,
)
(
)
(
)
(
)
(
4
4
3
3
2
2
1
1
B
x
P
x
P
x
P
x
P
→
∧
∧
∧
Burada:
х
i
(i = 1, 2, 3, 4) — atom ədədinin elektrik
yükünə nisbəti;
Р
1
, Р
2
, Р
3
— spektroqramdakı yüksək
piklər; Р
4
— spektroqramdakı hər hansı başqa pikdir.
Əgər
x
1
= 71,
x
2
= 43,
x
3
= 86 və
x
4
= 58 olarsa, onda
tədqiq edilən maddədə η — propilikten-3 maddəsi iştirak
etməlidir.
Əgər produksion sistem barədə danışarkən istifadəçi
nəzərə alınmırsa, onda bu sistem 3 moduldan (blokdan)
ibarət proqram sistemi kimi çıxış edir. Həmin modullar
müxtəlif cür adlanır:
•
Qlobal verilənlər bazası (sadəcə baza, və ya B-modul);
•
Qayda-produksiyalar çoxluğu (P-modul);
•
İdarəetmə sistemi (İ-modul).
Bu modullar arasındakı əlaqə aşağıdakı kimi dinamik
produksion sistem yaradır:
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------154------------------------------------
Şəkil 3. Produksion sistem – dinamik sistem kimi
Qlobal verilənlər bazası (B-modul) ümumi qəbul
olunmuş anlamda olan verilənlər bazası kimi başa
düşülməməlidir. Bu, (B-modul), daha çox əsas verilənlər
bazasının hər hansı bir işçi zonasıdır ki, buna da qayda-
produksiyaların təsiri altında özünün
х(t) vəziyyətini
dəyişən dinamik sistem kimi baxılır.
Qayda-proquksiyalar (P-modul) çoxluğu sistemin
biliklər bazasını təşkil edir. İdarəetmə sistemi (İ-modul) P-
moduldan müəyyən strategiya üzrə lazımi produksiyaları
seçib qlobal verilənlər bazasına (B-modula) təsir edərək
onu
х(t) vəziyyətindən х(t+1) vəziyyətinə keçirir.
Produksion sistem ya terminal vəziyyətinə gələnədək
işləyir, ya da verilmiş situasiyada lazımi produksiyanın
olmaması üzündən dayana bilmir. Terminal vəziyyəti
məsələnin həllinin başa çatdığını ifadə edə bilər. Lakin
əgər terminal vəziyyəti əvvəlcədən təyin edilmiş
taktlardan az olan vəziyyəti əks etdirərsə, bu o demək
olacaq ki, produksion sistem məsələni həll edə
bilməmişdir. İdarəetmə sistemi (İ-modul) üçün qolbal
verilənlər bazasının (B-modulun)
х(t) vəziyyəti ilə terminal
vəziyyəti arasındakı fərq təsir stimuludur. Yəni, B-
İ-modul
P-modul
B-modul
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------155------------------------------------
modulun
х(t) vəziyyəti terminal vəziyyətinə çevrilənədək
İ-modulun təsiri altından çıxa bilmir.
Beləliklə, proquksion sistemin fəaliyyətini formal
şəkildə aşağıdakı kimi yazmaq olar:
х (t+1) = f (х(t), u(x)).
Burada:
u
i
∈ U, U — qayda-produksiyalar
çoxluğudur.
İndi də nümunə üçün “Səkkiz” oyununu nəzərdən
keçirək.
Bu oyunda qlobal verilənlər bazasının (B-modulun)
vəziyyəti 3×3 ölçülü 9 xanada yerləşən nömrələnmiş 8
fişkanın (fişka -müxtəlif oyunlarda işlənən daş, marka və
i. a.) cari yerləşməsindən ibarətdir. Bu halda, qayda-
produksiyalar kimi boş xananın hər hansı fişka ilə
yerdəyişməsindən ibarət olan alternativlər çıxış edəcəkdir.
Əgər boş xana kvadratın mərkəzindədirsə, fişkalarla
yerdəyişmə alternativi 4, qıraqdadırsa -3 olacaqdır.
Bu halda qlobal verilənlər bazasının (B-modulun)
х(t) vəziyyəti nömrəli fişkaların kvadratdakı cari
yerləşməsi olacaqdır. Dəyişmələrin tam mənzərəsini “VƏ
YA” qraf-ağacı ilə təsvir etmək olar ki, burada da qraf
təpələri sistemin hər vəziyyətdən bütün alternativlərdən
istifadə edərək keçdiyi bütün vəziyyətləri göstərəcəkdir.
Əgər indi müəyyən idarəetmə strategiyası -
U:(х)
seçilərsə, onda qrafda məqsəd (hədəf) təpəsinə aparan
yeganə yol əmələ gələr. Bu halda strategiya öz yerində
olmayan fişkaların üzərindəki nömrələrin cəmindən ibarət
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------156------------------------------------
olacaqdır. Hər dəfə boş xananın yerini elə dəyişmək
lazımdır ki,
U:(х) azalsın və ya artmasın. Bu strategiya
qrafda ilk vəziyyətdən məqsəd vəziyyətinə 4 aralıq
vəziyyətdən keçib gedən yeganə yolu göstərir.
İndi isə kommivoyajör (xarici ölkələrdə ticarət
agenti) məsələsinə baxaq. Fərz edək ki, ticarət agentinin
marşrutu ABCDE kimi 5 şəhərdən keçir. Bu halda qlobal
verilənlər bazasının (B-modulun)
х(t) vəziyyəti t
məqamına agentin gəldiyi şəhərlərin cari siyahısı
olacaqdır. Başlanğıc vəziyyəti
х(0) = А, məqsəd (hədəf)
vəziyyəti isə
х(5) = А olacaqdır. Çünki agent bütün
şəhərləri gəzdikdən sonra A məntəqəsinə qayıtmalıdır.
Bütün hərəkət alternativlərinin nəzərdən keçirilməsi
məqsəd təpələrinin sayı 4!=24 olan “VƏ YA” qrafına
gətirib çıxarır. Əgər hər hansı strategiya, məsələn, hər
dəfə yaxın şəhərə getmək strategiyası seçilərsə, onda
qrafda ABCDE təpələrinə müvafiq yeganə yol
yaranacaqdır.
Baxdığımız hər iki məsələdə seçilmiş strategiyada
qayda-produksiya
β
α
→
şəklində olacaqdır. Yəni, bu
qayda-produksiya - “əgər
t addımında cari vəziyyətlə
məqsəd vəziyyəti arasındakı fərq α-dırsa, onda β qərarını
qəbul et” - şəklində olacaqdır. Əgər hər bir vəziyyətdə
bütün
n idarəetmə alternativlərindən istifadə edilibsə və
buna uyğun “VƏ YA” qrafı qurulubsa, onda produksiya
.
2
1
n
β
∨
∨
β
∨
β
→
α
şəklində təsvir ediləcəkdir.
Lakin heç də həmişə qrafda yeganə yol təmin edən
strategiya seçmək mümkün olmur. Bu halda qrafın eninə
və dərininə, əgər lazımdırsa, əvvəlki vəziyyətə qayıtmaqla,
Dostları ilə paylaş: |