Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- YARADICILIQ PROSESLƏRİNİN MODELLƏŞDİRİLMƏSİ
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------157------------------------------------ axtarış həyata keçirilir. Axtarış prosesində həll edilən məsələnin mahiyyətindən irəli gələn müxtəlif evristikalardan (evristika - nəzəri tədqiqatın məntiqi və metodik üsulları sistemi) istifadə edilir. Baxdığımız misallarda produksiyalar başlanğıc vəziyyətdən məqsəd vəziyyətinə düz istiqamətdə istifadə edilmişdir. Bu produksiyalar düz (birbaşa) produksiya (D- produksiya) adlanır. Lakin əks proses, yəni, əks produksiyaların (Ə-produksiya) köməyi ilə məqsəd vəziyyətindən başlanğıc vəziyyətə keçid də mümkündür. Bu halda baş məqsəd ardıcıl olaraq hissəvi məqsədlərə parçalanır. Bundan əlavə, ikiistiqamətli proses də mümkündür. Lakin bu halda qlobal verilənlər bazasında (B-modulda) həm vəziyyətlər, həm də məqsədlər təqdim edilir. Produksiyalar predikat hesablamaları ilə birləşdirilə də bilər. Bu zaman qayda-produksiyalar əsasında deduktiv metodun gerçəkləşdirilməsi üçün imkan açılır. Başqa sözlə, çox hallarda mühakimələr yürütmək metodu ilə müqayisədə daha səmərəli prosedur meydana çıxır. Lakin, biliklər modeli olmaqla, predikat hesablamaları barədə bir iradı da qeyd etməmək mümkün deyildir. İş burasındadır ki, semantik şəbəkələr nəzərdən keçirilərkən qeyd edilmişdi ki, bəzi şərtlərdə bunları məntiqi nəticəçıxarma sistemi ilə əlaqələndirmək mümkündür. Yəni produksiyalı predikat hesablamalarından semantik şəbəkələrə keçidin mümkünlüyü sübut edilmişdir. Artıq qeyd edildiyi kimi, freymlər öz slotlarında produksiyaları saxlaya bilirlər. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------158------------------------------------ Beləliklə, hal-hazırda məlum olan müxtəlif biliklər modelləri arasında dərin bir ümumilik müşahidə olunur. Əslində, burada qeyri-adi heç nə yoxdur, çünki bu modellərin hamısında söhbət münasibətlərdən gedir. YARADICILIQ PROSESLƏRİNİN MODELLƏŞDİRİLMƏSİ Yaradıcılıq proseslərinin modelləşdirilməsi süni intellektin ilk inkişaf istiqamətlərindən biridir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu məsələnin həllinə iki cür yanaşma mövcud olmuşdur: bionik və praqmatik yanaşma. Bionik yanaşma insandakı bioloji və psixik mexanizmlərin və proseslərin dərinliklərinin üzə çıxarılması və bunların EHM-də və ya xüsusi avtomatlarda modelləşdirilməsinə cəhd edilməsi ilə bağlıdır. Buraya baş beynin sol və sağ yarımkürələri problemi ilə əlaqəli tədqiqatlar, neyron şəbəkələri və assosiativ yaddaş üzrə tədqiqatlar aid edilir. İnsanın görmə obrazlarını necə qavraması ilə bağlı olan tədqiqatlar daha böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki insan ətraf mühit barədə informasiyanın 80%-ni görmə kanalı ilə alır. Məlumdur ki, gözdən əlil doğulmuş yaşlı adamın gözünü açsalar, bir neçə il ərzində normal adamın gördüyü kimi görməyi öyrənə bilir. Odur ki, insanın görmə mexanizmini, gözlə beyin arasındakı qarşılıqlı fəaliyyəti aşkarlamaqla görmə obrazlarını tanıya bilən daha mükəmməl sistemlər yaratmaq mümkün olar. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------159------------------------------------ Ümid etmək olar ki, bionik yanaşmanın əhəmiyyəti elektronika sahəsində yeni ideyaların yaranması ilə əlaqədar olaraq artacaqdır. Lakin süni intellekt, o cümlədən, ekspert sistemləri sahəsində əsas uğurlar praqmatik yanaşma istiqamətində əldə edilmişdir. Bu yanaşmada isə, artıq qeyd edildiyi kimi, EHM-ə sadəcə alət kimi baxılır və psixofizioloji xarakterli problemlər tədqiqatdan kənarda qalır. Bu yanaşmada, yaradıcılıq prosesləri modelləşdirilərkən son nəticə əsas götürülür. Yəni, insani davranışın hansı üsulla təqlid edilməsi əhəmiyyət daşımır. Lakin qərar qəbul edən istifadəçi vaxt defisiti ilə bağlı olan çətin məqamda EHM-lə məsləhətləşməli, bəzən isə bilavasitə maşına etibar etməli olur. Bu halda, qərarın keyfiyyəti, yerinə düşüb-düşməməsi, mümkün fəsadları ilə bağlı olan bütün məsuliyyət verilmiş predmet oblastı sahəsinə aid nəhəng həcmli qabaqlayıcı işlər görən mütəxəssislərin, yəni, riyaziyyatçıların, proqramçıların üzərinə düşür. Buna baxmayaraq, bu və ya digər maşın variantının seçimi ilə bağlı olan son qərarın əsas məsuliyyəti yenə insanın öhdəsində qalır. Yaradıcılıq fəaliyyətinin modelləşdirilməsi problemlərinin müxtəlif səviyyəli həlləri üzrə aşağıdakıları göstərmək olar: • Oyun məsələləri (şahmat, dama, domino və s.); • Musiqi əsərlərinin sintezi; • “Sərt” mətnlərin sintezi (sehrli nağıllar); • Naxışların (ornamentlərin) yaradılması (o cümlədən, avtomatik hörmə, toxuma); • Teorem isbatı və proqramların avtomatik sintezi; . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------160------------------------------------ • Mətn və danışığın təhlili və sintezi, avtomatik tərcümə; • Situasion idarəetmə (vaxt defisiti və stresslı situasiyalarda qərar qəbulu); • İnsan mühakimələrinin imitasiyası (təqlidi - Tarixi xadimlərin düşüncəsinin modelləşdirilməsi, qrup liderlərinin niyyətlərinin aşkara çıxarılması). Yaradıcılıq məsələlərinin alqoritmləşdirilməsinin və proqramlaşdırılmasının təməlində iki psixoloji model durur: • Təfəkkürün labirint modeli (20-ci əsrin əvvəlində E.Torndayk tərəfindən təklif edilmişdir); • Təfəkkürün semantik modeli (60-cı illərin sonunda V.N.Puşkin tərəfindən təklif edilmişdir). Təfəkkürün labirint modelinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, burada fərz edilir ki, istənilən yaradıcılıq məsələsinin həlli hər hansı labirintdə məqsədəçatma imkanları ilə bağlı olan yollar axtarışıdır. Aydındır ki, bu yanaşma külli miqdarda variantların götür-qoy edilməsi yolu ilə teorem isbatında, oyunun davam etdirilməsində və s. olduğu kimi atılan addımlarla bağlıdır. Bu yanaşma evristik axtarış nəzəriyyəsinin və evristik proqramlaşdırmanın inkişafının başlanğıcını təşkil etdi. Burada isə həllin uğurlu olması perspektivsiz variantların perspektivlilərdən seçilib atılmasında istifadə edilən evristik priyomların (fəndlərin) mükəmməlliyindən asılıdır. Məhz buna görə təfəkkürün labirint modeli geniş tətbiq tapmadı. Buna baxmayaraq, labirint modeli və evristik axtarış nəzəriyyəsi hələ də süni intellekt mütəxəssislərinin əlində çox güclü vasitə olaraq qalır. Çünki yaradıcılıq Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|