Dərs vəsaitindən

Müxtəlif ehtimailı xəta zamanı Z-testin nəzəri qiymətləri [41, s. 215]

ZnazOTİ	Xətanın ehtimalı (%-lə)	Gerçəklik səviyyəsi 1-a (%-lə)
1.0	6S.21	31.73
1.96	95.00	5.00
2.00	95.45	4.55
2.58	99.00	1.00
3.00	99.73	0.27
3.29	99.90	0.10

Göstərilən nümunə əsasında həm də baş məcmunun parametrlərini qiymətləndirmək mümkündür. Bu halda seçmə məcmunun məlumatları əsasında baş məcmunun parametrinin (baxılan halda orta qiymətinin) yerləşdiyi etibarlı Intervall qurmaq mümkün olur. Bu intervalm müəyyənləşdirilməsi üçün aşağıdakı dusturdan istifadə edilir:

Burada: x - seçmə məcmuu üzrə orta kəmiyyətdir;

p , = x ± Z . - ^

yjn

184

baş məcmu üzrə proqnozlaşdınlan orta qiymətdir;

<7 - baş məcmu üzrə orta kvadratik kənarlaşmadır; n -

seçmə məcmunun həcmidir.

Gətirilən nümunə üçün etibarlılıq ehtimalı 95 % və z = 1.96 halında etibarlı interval 210 ± 7.84 hüdudlannda yerləşir. Bu, o deməkdir ki, baş məcmu üzrə həqiqi orta kəmiyyət 95 % ehtimalla 202,16-dan 217,84-ə qədər hüdudlarda yerləşir. Eyni zamanda, burada təsvir olunan testləşdirmə metodu ilə əlaqə də aydın görünür. Belə ki, postulatlaşdınlan qiymət (200 q) etibarlı intervala daxil deyil, ona görə də sıfınncı hipotez (Hp) inkar olunur.

Yuxarıdakı məsələndərı göründüyü kimi, seçmə məcmunun məlu- matlanna əsaslanmaqla baş məcmunun orta kəmiyyətini bu və ya digər ehtimalla özünə daxil edən intervalı asanlıqla müəyyənləşdirmək mümkündür. Bu, baş məcmunun tərkibində amil əlamətinin payına da aiddir. Baş məcmımun tərkibində amil əlamətinin payım özünə bu və ya digər ehtimalla daxil edən intervalı müəyyənləşdirmək üçün aşağıdakı məsələyə baxaq.

Fərz edək ki, 2000 vahiddən ibarət təsadüfi seçmə nəticəsində mal- göndərəndən alınan məhsulların 150 ədədinin parametrlərinin istehlakçıların tələblərinə uyğun olmadığı, daha doğrusu, məhsulların zay olduğu müəyyən edilmişdir. p=95% etibarlılıq səviyyəsinə uyğun baş məcmunun tərkibində zay məhsulların xüsusi çəkisi üçün etibarlı intervalı müəyyən edin.

Seçmə məcmunun tərkibində zay məhsulun xüsusi çəkisi p= 150/2000 = 0,075-ə bərabərdir.

Etibarlı intervalı müəyyənləşdirməkdən ötrü aşağıdakı düsturdan istifadə

edilir:

burada: q = 1 -p-yə bərabərdir;

Yuxarıdakı düsturda müvafiq qiymətləri yerinə yazsaq: 0,075 ± 1,96' ^0,075(1-0,075/2000 = 0,075 ± 0,012

Deməli, axtanlan interval (0,063; 0,087) intervalıdır. Yəni, baş məcmunun

tərkibində 95 % ehtimalla zay məhsulların payı 6,3% -8,7 % arasında dəyişir.

Faiz ölçüləri istifadə edilən zaman hipotezlərin yoxlanmasına dair aşağıdakı məsələyə baxaq.