Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Antik dövrün
göro do sonrakı mühakiməlordə o «sürüşüb» aradan çıxır. Filosoflar qeyd edirlər ki, insanın təbiiliyinə istinad etmək onun mahiyyətini azaltmır. İnsan eyni zamanda həm mikrokosmos, həm də makrokosmosdur. O, şeylərin təbii dövretməsi fenomenindən biridir, təbiətin bir hissəsidir. Təbiətin dövretməsindən, onun dinamikasından asılıdır. Təbiətin əbədi obyektiv qaydası haqqında təsəvvürlər lap çoxdan formalaşmışdır, insanın həyatı da ona tabe edilmişdir. İnsan mikrokosmos kimi ilk növbədə təbii varlıqdır. İnsanın mikrokosmos olması onun böyük aləmlə bağlılığı müddəasını Demokrit irəli sürmüş və inkişaf etdirmişdir. O, belə hesab edirdi ki. Kainatı ilahi qüvvə idarə edir, ona görə də insanı da Allah idarə edir, insanın özü isə əqlə malik olmayan heyvanları idarə edir. Mikrokosmosun sirlərini də insanda axtarmaq lazımdır. Bu həqiqəti bütün dövrlərin mistikləri öyrətmişdirlər. Fransız alimi Pyer Şarden təkamül gedişində yaranan mərhələləri; həyatdan qabaq (litosfera), həyat (biosfera), fikir (noosfera) və fovqəlhəyat-qeyd etmişdir. Bu təkamül onu göstərir ki, bəşəriyyət canlı varlıq kimi Yerin müəyyən geoloji örtüyünün maddi enerji prosesləri ilə, onun biosferası ilə sıx bağlıdır. Fizika sahəsindəki yeni kəşflər təbiətlə bağlı fəlsəfi fikirlərin inkişafına böyük təkandır. Yeni kosmik obyektlərin kəşfi Kainatın təkamülü ilə bağlı baxışlar təbiətin yeni surətini yaratmışdır. Bəzi filosoflar belə hesab edir ki, naturfəlsəfə artıq müstəqil bilik sahəsi kimi mövcud ola bilməz. Öz fikirlərini onunla əsaslandırırlar ki, naturfılosoflar ayrı- ayrı sahələrə müdaxilə edirlər, sanki təbiətlə bağlı fəlsəfi mühakimələr artıq məna kəsb etmir. Axı o qədər fenomenlər var ki, onları yalnız təbii ilkin şərtlərlə izah etmək artıq mümkün deyildir. Ancaq fəlsəfənin bu qədim 95 istiqamətinin intibahından danışmaq da yerinə düşər-axı bu gün
0 yeni sima almışdır: bu gün burada söhbət dünyanın başlanğıcından, şeylərin təbiətindən getmir, əsasən insanın kosmik təbiətindən danışılır. Bir sözlə maşmiaşdırılmış dünya insanın yaşaması məsələsini kəskin şəkildə qarşıya qoyur. Təbiətlə qırılan əlaqə yalnız təbiətin özü ilə bərpa oluna bilər. Təbiətə hissə-hissə yanaşmağın təhlükəsini qeyd edən Höte ona bütöv yanaşmanı təklif etmişdir. Lakin bu cür yanaşma yalnız o vaxt mümkündür ki, təbiətin fəlsəfi şərhi onun digər şərhindən təcrid olunmamışdır. Bir sözlə təbiət və cəmiyyətin birgə inkişafı təmin olunmalıdır. İnsanın təbiətə qarşı zorakılığı böyük təhlükədir. Təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqəsi zamanın tələbi və ekoloji tərbiyənin zəruri anıdır. Əlbəttə təbiət və cəmiyyət öz qanunları ilə yaşayır, lakin təbii və ictimai proseslərin harmoniyası ideyası olduqca səmərəlidir. N.A.Berdyayev qeyd edir ki, «təbiətə qayıdış mədəniyyət tarixində əbədi mövzu olmuşdur». Əgər məsələnin fəlsəfi tərəfi haqqında danışsaq, doğrudan da, dünya mədəniyyəti tarixində təbiətin qavranılması müxtəlif olmuşdur. Bəzən təbiət fÖvqəldəyər kimi dərk olunmuşdur. Ancaq bəzən o sanki şüurdan sıxışdırılmışdır, öz yerini mədəniyyətə, sivilizasiyaya vermişdir - həmin vaxtlar elə güman olunmuşdur ki, məhz onlar insan yaşayışı üçün daha əlverişlidir. İlk əvvəl insan torpaq, bitki və heyvanlarla bağlı olmuşlar. Torpağın sirri mühüm rol oynamışdır: bitki və heyvanlarla bağlı olan dini ibadətin, sitayişlərin nə qədər əhəmiyyətli olduğu hamıya məlumdur. Bu ibadətlərin formasının dəyişmiş ünsürləri sonralar dünya dinlərinə daxil edilmişdir. Həmin dini baxışlara görə insan torpaqdan yaranıb və torpağa 96 çevriləcəkdir. Mədənij^ət öz çiçəklənməsi dövründə təbiətlə əhatə olunmuşdur, bağçaları və heyvanları çox sevirdi. Güllər, kölgəli parklar və şəhər bağçaları, çaylar və göllər, cins itləri və atları, quşlar mədəniyyətə daxildir. Mədəniyyət adamları təbiət həyatından nə qədər uzaqlaşsalar da hələ də göyə, sayrışan ulduzlara, qaçan buludlara tamaşa edirdilər. Təbiətin gözəlliyini seyr etmək artıq mədəniyyətin məhsulu hesab oluna bilər. Mədəniyyəti, dövləti, məişəti canlı orqanizmin anologiyası kimi üzvi şəkildə sevirdilər. Mədəniyyət və dövlətin çiçəklənməsi bitki - heyvan prosesi kimi ifadə olunurdu. Mədəniyyət simvollarla, rəmzlərlə dolu idi, orada göy yer formasında öz əksini tapmışdır, o biri dünyanın əlamətləri bu dünyada verilirdi. Lakin tədricən təbiətlə bağlı qəlblərə hakim kəsilən fikirlər «seyrəlməyə, dağılmağa» başladı. İlk əvvəl cəmiyyətin maddi bazasının və gücünün primitiv olduğu şəraitdə təbiət, haqlı olaraq, ölçüyə gəlməz dərəcədə əhəmiyyətli və yetkin qüvvə kimi qəbul olunurdu. Antik fəlsəfədə təbiətə süd verən ana kimi, insanın yaranmasının səbəbi kimi baxılırdı (Platon). Antik dövrün materialist baxışlarının nümayəndələri insana atomların məcmusu kimi baxmışlar ( Demokrit). Təbiətin təbii harmoniyası insanları heyran edirdi və onlar təbiəti yamsılamağa cəhd edirdilər. İnsan və təbiət vahid, harmonik cəhətdən bir-biri ilə bağlı olan bütöv kimi qəbul edilirdi. Təbiətlə həmrəy, uyğun şəkildə yaşamağa cəhd, onu dərk etmək, təbiətdən müşahidə obyekti kimi istifadə etmək cəmiyyətin idealı idi. Antik dövrdə cəmiyyətin düşünən zəkaları təbiəti insanın dəyişdirici fəalij^ətinin bilavasitə məqsədi kimi qiymətləndirməyə imkan vermirdilər. Antik dövıiin baxışlarına görə təbiət, yer və göy, dünya - bu dəyişməz kosmosdur, əbədi qaydaların 97 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|