Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan və təbiətin qarşılıqlı fəaliyyəti məsələsini «coğrafi mühit» «ətraf mühit, «biosfera», «neosfera» 120
milyon azalır. Aparıcı Avropa dövlətlərində əhalinin qocalınası sürətlə gedir; bunun qarşısını almaq üçün dövlət səviyyəsində müəyyən tədbirlər keçirilsə də hələlik istənilən nətieələr əldə olunmamışdır. Bunula belə qeyd olunmalıdır ki, Yer kürəsinin əhalisi öz tarixi ərzində həmişə artan sürətlə getmişdir. Əgər bizim eranın I əsrində Yer kürəsinin əhalisi 300 milyon nəfər idisə, 1965-ei ildə bu rəqəm 3 milyard 280 milyona çatdı. Otuz il sonra, 1995-ei ildə Yer kürəsinin əhalisi 5 milyardı keçdi. XX əsr ərzində əhali 3 dəfə artmış və hal- hazırda 6 milyarda çatımşdır. Yer kürəsində əhalinin yaşaması üçün qəbul edilən imkan, BMT-nin hesablamalarına əsasən 10-12 milyard ola bilər. - İndiki inkişafla Yer kürəsində XXI əsrin ortalarında əhalinin sayı bu rəqəmə çataeaqdır. Əhali artımını saxlamaq üçün təklif olunan tədbirlərdən biri də Cənub ölkələrində ailələrin planlaşdırılması ilə bağlı proqlamların qəbul edilməsidir. - hər ailə üçün iki-üç uşaq normal hesab olunur. Bu ölkələrdə əhalinin məşğuliyyət və mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən onlara göstərilən köməyin artırılması planlaşdırılmış proqramın tərkib hissəsidir. Əhali artımı probleminin müsbət həll edilməsi həm də cəmiyyət və təbiətin qarşılıqlı münasibətinə, təbii sərvətlərin qorunmasına yaxşı təsir edəcəkdir. Əgər bütövlükdə cəmiyyəti, demoqrafik sistemi götürsək, onda ailə həyatına insan həyatının təkrar istehsalı mövqeyindən baxmaq olar ki, bu da demoqrafiyanın (yunan sözü olub demos - xalq və qrapho - yazıram mənasını verir) predmetini təşkil edir. Demoqrafiya əhalinin təkrar istehsalını («ölüm-doğum» dünyasını), onun dinamikasını, miqrasiyasım, demoqrafik vahid kimi ailəni və s. öyrənir. 119 Köhnə bir lətifə var: bacarığı olmayanın biri ata minir, sonra sürüşüb atın quyruğundan yerə düşür və deyir: «Bu at qurtardı, başqasını verin». Yəni torpaq qurtardı deyənlər okean istəyirlər - axı onlar fikirləşmirlər ki, okeanın dibinin də öz problemləri var. Bəzən etiraf etmək lazım gəlir ki, Maltus əhali artımı ilə onun təmin olunması arasındakı münasibətləri yaxşı görə bilmişdir. Doğrudan da, müəyyən məhdud ərazidə yaşayan əhalinin sayı o qədər arta bilər ki, bu da ehtiyatların qurtarmasına səbəb ola bilər. Demoqrafik fəlakətin mümkünlüyü haqqında danışan Maltus demoqrafik sistemin işləmə- sindəki bəzi mühüm amilləri nəzərə almamışdır: o, əhali artımına və onun təmin olunmasına birbaşa və vasitəsiz nəzər salmışdır və demoqrafik proseslərin ietimai idarə olunmasmdakı bilavasitə olan ietimai-iqtisadi, mədəni, dəyər normalarını və eəmiyyətin istiqamətini görə bilməmişdir. Bundan başqa əhalidə olan dəyişikliklər istər-istəməz iqtisadiyyatın vəziyyətinə, eəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin inkişafına, ietimai inkişafın sürətinə və nisbətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Əhali problemi yalnız planetimizdəki adamların sayı problemi ilə məhdudlaşmır. Cəmiyyət təbiətlə qarşılıqlı əlaqədə olduğundan demoqrafiya məsələsi qlobal ekoloji problemin bir hissəsidir və bu problemlə birlikdə həll edilməlidir. Şübhəsiz ki, eəmiyyətin taleyi üçün əhəmiyyətli olan məsələlər, eəmiyyətin təbiətlə qarşılıqlı münasibəti yalnız əhalinin olması faktı olmayıb, həm də əhalinin sayının optimal səviyyədə saxlanılmasını zəruri edir. Bəli, demoqrafiya problemi bu gün, bəşər tarixinin indiki mərhələsində ən kəskin problemlərdən biridir. İnsan və təbiətin qarşılıqlı fəaliyyəti məsələsini «coğrafi mühit» «ətraf mühit, «biosfera», «neosfera» 120 anlayışlarını, eyni
zamanda onların
əlaqələrini aydınlaşdırmadan təhlil etmək mümkün deyildir. Coğrafi mühit - bitki və heyvan aləmi, su, torpaq. Yerin atmosferi - cəmiyyət həyatının, ilk növbədə, istehsal prosesi sahəsinə cəlb olunan təbiətin hissəsidir. O, cəmiyyət həyatının ən müxtəlif tərəflərinə və ilk növbədə, maddi istehsalın inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Təbiətin müxtəlifliyi lap çoxdan insan əməyinin bölünməsinin (ovçuluq, balıq tutmaq, əkinçilik, maldarlıq, faydalı yeraltı qazıntılar və s.) təbii əsası olmuşdur. Təbii mühitin özünüməxsusluğundan insan
fəaliyyətinin konkret
istiqamətləri, xüsusi ilə də müxtəlif ölkələrdə və konti- nentlərdə istehsalın bu və ya digər sahələrinin inkişafı asılıdır. Konkret coğrafi mühitin bu və ya digər xalqın tarixi inkişafına təsiri şübhəsizdir, eyni zamanda bu təsir olduqca müxtəlifdir. İstehsal üçün əlverişli təbii şəraitin olduğu yerlərdə hər hansı kənd təsərrüfatı məhsulunun istehsalı üçün 6-7 saat sərf etmək lazım gəlir (Bolqarıstanda, Türkiyədə). Eyni zamanda əlverişli olmayan iqlim şəraitində bunun üçün 20 və ya 30 saat sərf etmək lazım olur. Bu fərqlər cəmyyətin inkişafının ilkin mərhələsində, təbiət predmetlərinin yenidən hazırlanması onların bilavasitə hazır şəkildə istifadə olunması ilə müqayisədə çox az faiz təşkil etdiyi vaxtda, xüsusi ilə hiss olunurdu. Aydındır ki, Yer kürəsinin müxtəlif ərazilərində kifayət qədər yaxşı olmayan və əlverişsiz iqlim şəraiti ictimai inkişafı xeyli ləngitmişdir. Nə üçün qədim sivilizasiya ilk öncə Şimal xalqlarında yox, cənub ölkələrinin xalqlarında yaranmışdır? Bunun ən başlıca səbəblərindən biri şübhəsiz ki, təbii şəraitdir. Məsələn, Qədim Misirin iqlim şəraiti Skandinaviyanın iqlim şəraitinə nisbətən burada ictimai həyatın 121 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|