Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2. Təbiət cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin əsasıdır. Təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı surətdə bir-birinə təsiri.
üçün təhlükə yaratmırammı? Axı onun məhv olması ilə mən özüm də məhv oluram». İnsan təbiətə yeni-yeni yaralar vurmaqla, meşələri qırmaqla, çayları, gölləri, dənizləri çirkləndirməklə, bütün planetdə ekoloji fəlakət yaratmaqla öz gücündən uzun illər zövq aldı. Mədəniyyətin maşmiaşdırılması mədəniyyətin özü üçün təhlükə yaratmağa başladı. Onlar mədəniyyəti unifıkasiya edir - vahid şəklə salır, onu ruhlanmadan, ilhamlanmadan məhrum edir, onun təbiətlə, eyni zamanda xalqla bağlı köklərinin əlaqəsini dağıdır. Maşmiaşdırma insanı incəsənətin, ədəbiyyatın, teatrın gözəl əsərləri ilə ünsiyyətdən alınan zövqdən məhrum edir, onu qorxunc, anlaşılmaz, həmişə onu hədələyən, başqa ölçülərdə mövcud olan, başqa dünyada yaradılan «maşın əqlinə» çevirir. Artıq söhbət insanın yaşamasının strategiyasından gedir. İnsanlar özləri maşina çevrilirlər: təbiət texnika tərəfindən fəth olunur. Yer kürəsində öz mövcudluğunun milyon ili ərzində öz həyat şirəsi ilə bəşəriyyəti qidalandıran üzvi həyat daha çox tükənir. Planetdə insan həyatının «yazılan vaxtdan əvvəl başa çatmasına mane olmaq üçün texnikanı tam muxtariyyətinə yol vermək, ona mütləq azadlıq vermək olmaz. İnsanın hər hansı məqsədinə çatması üçün təbiətə yanaşmadan bir vasitə kimi istifadə etməsi XX əsrin ortalarına qədər qalmış və getdikcə güclənmişdir. Yalnız XX əsrin son onilliyindən başlayaraq, qlobal ekoloji fəlakətin artdığı bir vaxtda insan və təbiət arasındakı münasibətlərin ağıllı balansını axtarmaq vəzifəsi qarşıda dayandı, baş verən proseslərin fəlsəfi dərk olunması daha da aktuallaşdı. Təbii elmi idraka gəldikdə isə təbiətin sınanması ideyası hakim mövqeyə çıxarıldı, onun sirlərini aşkar etmək, onun keyfiyyət müxtəlifliyini ciddi kəmiyyət
qanunlarına salmaq məqsədinə çevrildi. Eyni zamanda ilk təbiətşünasların təbii elmi materializmi insanın təbiətlə qarşılıqlı münasibətinin bütün zənginliklərinə olduqca məhdud baxışdan çıxış edirdilər. Ancaq demək olmaz ki, bu baxışlarla hamı razılaşırdı ən müxtəlif istiqamətdən olan mütəfəkkirlər bununla razılaşmırdılar. Bunula belə uzun müddət ərzində onlar üstünlük təşkil etmişdilər, məhz onlar real praktikada təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı münasibətlərinə uyğun gəlirdilər. İnsanı elmi-texniki gücü artdıqca onun təbiətə təsirinin təhlükəsi də artır və insan öz gücünün təhlükəsi qarşısında məsuliyyət daşımalı olur. Təbiət və cəmiyyət arasındakı münasibətdəki humanistlik və ağıllılıq daha aktual olur. İnsan heç də təsadüfən təkamülün məhsulu hesab olunmur, axı sanki onun haradan yaranması məlum olmadığı kimi onun məhv olması da qəflətən ola bilər. Keçən əsrdə düşünüldüyü kimi təkamül kor deyil və ölümcül mübarizəyə istiqamətlənməmişdir. Dünya və insan arasında harmoniya mümkündür. Tamamilə qanunauyğun haldır ki, müasir elmi kəşflərə söykənərək, ola bilsin ki, təkamül ciddi qanunlar əsasında inkişaf edə bilər. Bəlkə də insanın yaranması Kainatın hələ rüşeym halında olduğu vaxtdan ehtimal olunurdu. Yalnız insan vasitəsi ilə dünyanın nəhəng inkişafını, onun təkamülünü dərk etmək olar. Adamların təbiətdən başqa evləri yoxdur. Onun fəth edilməsi böyük təhlükələr doğurur. Ona görə də təbiətin böyüklüyünü və gözəlliyini saxlamaq lazımdır, insanın düşünülməyən dağıdıcı fəaliyyətinin nəticələrini aradan qaldımıaq lazımdır. Bu gün ekoloji etikanın, yəni, təbiətə əbədi, müqəddəs dəyər kimi münasibət bəsləməyi tələb edən qaydaların yaradılması haqqında məsələ daha kəskin 111 şəkildə dayanır. İnsan və təbiət arasında əbədi və daimi kəskinləşən münaqişə mövcud deyildir. §2. Təbiət cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin əsasıdır. Təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı surətdə bir-birinə təsiri. Bu məsələnin şərhinə cəmiyyət həyatının təbii əsaslarından başlamaq məqsədəuyğundur. İnsan və təbiətin münasibətindəki dəqiq balansın, müvazinətin axtarışı bu gün təbiət və cəmiyyətin münasibətlərinin real durumunu aydınlaşdırmadan, eyni zamanda onların hər hirinin çəkisini müəyyən etmədən mümkün deyildir. Bəşəriyyət, özünün bugünkü qüdrətinə və müstəqilliyinə baxmayaraq təbiətin tərkib hissəsi və təbiətin təkamülünün davamıdır. Cəmiyyət təbiətlə sıx bağlıdır, ondan kənarda mövcud ola və inkişaf edə bilməz - ilk növbədə insanı əhatə edən ətraf mühit olmasa insan yaşaya bilməz. Təbii mühitin cəmiyyət həyatına təsiri istehsal sahəsində daha aydın şəkildə özünü göstərir. İnsanları təbiətdən ayrılmağa imkan verən bütün maddi istehsal öz əsasında təbii tərkib hissələrə əsaslanır. Faydalı yeraltı qazıntılar, enerji mənbələri, əmək məhsulları - hamısı təbiətdəndir. İstehsal prosesində təbiət insan tərəfindən əmək predmeti kimi, cəmiyyətin marağı naminə islahatçılıq fəaliyyətinin obyekti kimi istifadə olunur. Təbii zənginliklər (ilk növbədə faydalı qazıntılar) maddi istehsalın və cəmijq/ət həyatının təbii əsasına xidmət edir. Təbiətdən ayrılan bəşəriyyət maddi istehsal nəticəsində alınan əmək məhsulları olmadan yaşaya bilmir. Təbiət - insanın və bütövlükdə cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin təbii əsasıdır. Təbiətdən kənar insan mövcud deyildir və mövcud ola bilməz. Hətta kosmosda, kosmik 112 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|