Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilkin inkişafı üçün əlverişli olmuşdur, belə ki, bu iqlim yaşayış məskənləri və geyim, ərzaq istehsalı üçün az əmək sərf edilməsini tələb edirdi. Əlverişli eoğrafı vəziyyət ona gətirib çıxarmışdır ki, hətta məhsuldar qüvvələrin inkişafının olduqca aşağı səviyyədə olduğu cənubda belə, ilk növbədə, əmək bölgüsünün inkişafı üçün şərait yaranmışdır. Bunun da nəticəsində xüsusi mülkiyyət yarandı, əlavə məhsul istehsal olunmağa, mədəniyyətin və bütövlükdə cəmiyyətin inkişafına şərait yarandı. Bir sözlə, əlverişli təbii şərait aydındır ki, soyuq iqlim şəraitində yaşayan Şimal xalqları ilə müqayisədə cənub xalqlarının ictimai inkişafının sürətlənməsinə şərait yaratdı. Lakin cənub ölkələrinin yaxşı təbii şəraiti bu üstünlüyü əsasən bəşəriyyətin inkişafının ilkin mərhələlərində təmin etmişdir. Sonradan isə, əksinə, əlverişli iqlim şəraiti bu yerlərdə inkişaf üçün bir növ əngəl oldu. İqlim şəraiti əlverişli olduğundan cənub xalqları ictimai inkişafı gücləndirmək üçün əlavə səy göstərmir, buna cəhd etmirdilər. K.Marks yazırdı ki. «olduqca israfçıl, bədxərc təbiət insanı uşaq kimi asılı vəziyyətə salırdı. Belə olduqda təbiət insanın şəxsi inkişafını təbii zərurət kimi qarşıya qoymurdu». Təsadüfi deyil ki, cənub regionlarının xalqlarının əvvəllər fəal olan tarixi orta əsrlərdə sanki donur. Təbii şəraitdən fəal istifadə edən insanlar müəyyən vərdişlər qazanır, istehsal təcrübəsi əldə edir, bilik qazanır, öz bacarığını inkişaf etdirir, istehsal texnikasını təkmilləşdirir. Əgər onlar öz yaşamaları üçün vacib olan hər şeyi təbiətdən hazır vəziyyətdə əldə etsəydilər, onda istehsalı inkişaf etdirmək üçün eyni zamanda öz şəxsi inkişafları üçün stimul, həvəs olmazdır. Beləliklə, istehsal üçün yalnız bu və ya digər təbii şəraitin olması deyil, həmdə, əksinə, onların olmaması cəmiyyətin inkişafına 122 sürotlondirici tosir göstərir. Tarix mülayim iqlim şəraitində olan ölkələrin daha sürətlə inkişaf etdiyini göstərmişdir. K.Marks yazırdı: «Zəngin bitkiləri olan tropik iqlim şəraiti yox, mülayim qurşaq kapitalizmin vətəni oldu». İnsanlar öz gərgin zəhmətləri hesabına öz təlabatlarmı ödəmək üçün şəxsi baearıqlarmı inkişaf etdirdilər. Məhz rəngarəng iqlim şəraiti ietimai inkişaf üçün daha əlverişli amil rolunu oynamışdır. İnsan eəmiyyətinin həyatında ətraf mühit mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu eoğrafı mühitə nisbətən daha geniş anlayışdır. Ətraf mühit anlayışına Yerin üst qatı ilə yanaşı həm də Yerin altı, eyni zamanda insan fəaliyyətinə düşən Günəş sisteminin müəyyən hissəsi daxildir. Ətraf mühitin strukturuna təbii və süni ətraf mühit daxildir. Təbii atraf mühit deyərkən təbiətin cansız və canlı hissəsi - geosfera və biosfcrası nəzərdə tutulur, yəni, elə maddi sistem nəzərdə tutulur ki, o insandan kənarda və ondan asılı olmayaraq yaranmış və mövcuddur, eyni zamanda müəyyən vaxt keçdikdən sonra onun fəaliyyətinin obyektinə çevrilə bilər. Kosmik texnologiyanın inkişafı ilə bu obyektlər sırasına Günəş sisteminin müəyyən hissəsi də daxil olmuşdur. Ona görə də bu inkişaf edən sistemdir və onu əvvəllər olduğu kimi coğrafi mühitə daxil etmək olmaz. Marks təbii ətraf mühitə iki qrup hadisələri daxil etmişdir: həyat vasitələrinin təbii mənbəyi (vəhşi bitkilər, meyvələr, heyvanlar və s.) və əmək predmeti olan təbii zənginliklər (kömür, neft, sudan və küləkdən alman enerji və s.). Cəmiyyətin inkişafının ilkin mərhələlərində adamlar üçün birinci qrup daha çox əhəmiyyət kəsb edirdi. Lakin sonralar, məhsuldar qüvvələrin inkişafı ilə bu maraq ikinci qrupa keçdi, məhz ikinci qrup istehsalın, eyni
zamanda cəmiyyətin inkişafı üçün mühüm şəraitlərdən birinə çevrildi. Biosfera bütün canlıların fəaliyyət sahəsidir. O, həm canlı orqanizmi, həm də onların məskunlaşdığı sahəni Yerin üst qatmı, suyu, atmosferi əhatə edir. Biosfera öz mövcudluğu və inkişafı dövründə yalnız Yerin üst qatını deyil, həm də planetin öz strukturunda da böyük dəyişikliyə səbəb olmuşdur. O eyni zamanda kosmosla da sıx bağlıdır. Biosfera nəzəriyyəsinin öyrənilməsinə, onun cəmiyyətə və təbiətə olan təsirinin araşdırılmasına rus alimi V.İ.Vernadski böyük diqqət yetirmişdir. Təbii təbiət mənbələrinin və zənginliklərinin təbii ətraf mühitin əsas hissələrinin mənimsənilməsi və yenidən qurulmasının insan üçün müsbət hal olması şübhəsizdir. Bu, ilk növbədə, cəmiyyətin maddi və mənəvi dəyərlərinin yüksəlməsi, yüksək həyat səviyyəsinin təmin olunmasıdır. Bütün bunları insan təbiətdən götünnüşdür - bu ya bilavasitə, ya da yenidən qurulmuş formada olmuşdur. Məhz bununla təbiətin insan həyatında onun həyat fəaliyyətinin əsası kimi əhəmiyyəti açıq şəkildə təzahür edir. Əgər insan özü də nə isə yaratmasaydı, nə isə özünə məxsus olan bir şey qurmasaydı o ağıllı hesab olunmazdır. İnsanın təbii yaşayış mühiti ilə qarşılıqlı fəaliyyəti yalnız təbii komponentlərlə deyil, həm də istehsalın inkişafı ilə müəyyən olunur. Bu istehsalın mühüm nəticəsi süni yaşayış mühitinin yaradılmasıdır ki, Marks bunu «ikinci təbiət» adlandırmışdır. Süni ətraf mühitinə insanların yaratmış olduqları hər şey daxildir: bura ən müxtəlif, rəngarəng predmetlər, eyni zamanda insanların süni seçim yolu ilə yaratdıqları bitkilər və heyvanlar daxildir. Cəmiyyətin inkişafı ilə süni yaşayış mühitinin insan 124 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|