Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
proseslərə əsaslı təsiri haqqında nəticə çıxarmışdır. Buradan da kosmik qüvvələrin və cəmiyyətin real qarşılıqlı təsirinin olması nəticəsini çıxarmaq olar. Orijinal mütəfəkkir, məşhur rus şairləri A.Axmatova və N.Qumi- leycin oğlu L.N.Qumilyev etnogenez (xalqların mənşəyi) problemi ilə fəal məşğul olmuşdur. O, etnogenezin konkret coğrafi mühitdən birbaşa asılılığı məsələsini təhlil etmişdir. Bu mühit də öz növbəsində Günaş sisteminin - Qalaktikanın bir hissəsinin tərkibinə daxil olan Yerin biosferasınm fraqmentidir. Beləliklə, insan və cəmiyyət Kainatın tərkib hisəsi olub mikroaləmin (insan) və makroaləmin (kosmos) ierarxik uyğunlaşmasının ümumi zəncirində mövcuddur. L.Qumilyev passionar konsepsiyasının üzərində çox işləmişdir. Alimin fikrincə etnosların əmələ gəlməsi və sonrakı inkişafı bir çox təbii, o cümlədən, kosmik amillərdən (Günəş fəallığından, maqnit sahəsindən və s.) çox asılıdır. Etnosların inkişafını başlıca olaraq orada xüsusi adamların fovqəlenerjiyə malik olan, qarşıya qoyduqları məqsədə, hətta bu məqsəd xəyal kimi görünsə belə dəf edilməyən cəhdlər göstərən - passionarlarm olması müəyyən edir. Passionarlarm məhz fəallıqları, fəaliyyətlilikləri, Qumilyevin fikrincə, xalqların həyatında başlıca tarixi hadisələrlə izah olunur. Passionarlar kütləyə passionar induksiyası vasitəsi ilə təsir edirlər. Passionarlarm özlərinin fəaliyyəti isə landşaftla, tarixi zamanla və kosmik amillərlə (bir növ coğrafi, daha dəqiq isə kosmik determinizmi ilə) sıx bağlıdır. Təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı münasibətindəki ziddİ 30 ^ətlərə də diqqət yetirmək yaxşı olardı. Təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı münasibətində ziddiyyət labüddür. İnsan və təbiətin birgə mövcud olmasının 131 tarixi iki meylin vəhdəti kimi təzahür etmişdir. Birincisi, cəmiyyətin, ilk növbədə isə, onun məhsuldar qüvvələrinin inkişafı ilə insanın təbiət üzərindəki hökmranlığı tədricən və sürətlə genişlənir. Bu gün artıq o planetar səviyyədə təzahür edir, ikincisi, insan və təbiət arasındakı münasibətlərdəki ziddiyyət, harmoniyanın pozulması səviyyəsi getdikcə yüksəlir. Təbiət çoxsaylı rəngarəng tərkib hissələrə malik olmasına baxmayaraq bütöv tamdır. Şəraitinə uyğun olaraq cəmiyyətin təbiətin ayrı-ayrı hissələrinə təsiri, hətta adamların iradəsindən asılı olmayaraq baş verən bu təsir eyni vaxtda onun digər hissələrinə də təsir göstərir. Təbiətin bütövlüyünün, dialektik xarakterinin insan tərəfindən inkar olunması çox vaxt həm təbiət üçün, həm də son nəticədə cəmiyyətin özü üçün olduqca mənfi nəticələrə gətirib çıxarır. Bu haqda hələ XIX əsrin ortalarında F.Engels yazmışdır: «Təbiət üzərindəki qələbəmizə çox sevinməməliyik. Hər bu cür qələbəyə görə o bizdən qisas alır. Bu qələbənin hər biri, şübhəsiz ki, ilk növbədə, bizim nəzərdə tutduğumuz faydanı verir, ancaq ikinci və üçüncü anda heç gözləmədiyimiz nəticələrlə üzləşirik və bu nəticələr birinci anda əldə olunan qələbəni məhv edir». Vaxtilə əkin sahələri yaratmaq üçün meşələri kütləvi şəkildə məhv edən əcdadlarımız bu gücləri ilə öyünmüş, təbiət üzərindəki qələbələrinə görə fəxr etmişlər. Lakin sonralar əsən külək, yağan yağış torpağın üst qatlarını yuyub aparmış və həmin yerləri şoranlığa çevirmişdir. Yaxşı deyirlər ki, Milin, Muğanın çəmənliyi, gülü-çiçəyi monqolların atlarının dırnağında getdi. Yaxın keçmişə qədər bütöv bir nəsil iddia edirdi ki, dialektikanı onlar «Hegeldən öyrənməmişlər». Ümumi mədəniyyət səviyyəsinin aşağı olması (o cümlədən fəlsəfi
mədəniyyətin), insanların öz praktikalarında dünyanın qanunauyğunluqlarını, o cümlədən dialektik qarşılıqlı əlaqəsini inkar etmələri - çox təəssüf ki, qəmli bir reallıqdır. Bəşəriyyətin öz şəxsi səhvlərindən öyrənmək istəməməsinin acı nəticələri meşələrin kütləvi şəkildə qırılmasından sonra qumyan çaylara, əkin sahələrindən düzgün istifadə etməməyimizin nətieəsində şoranlaşan toıpaqlara, quruyan dənizlərə, yox olan flora və faunaya va s. gətirib çıxardı. Bizim günlərdə adamların ətraf mühitə görünməmiş vəhşiliklə müdaxiləsi həm təbiət üçün, həm də cəmiyyət üçün acınacaqlı nəticələr törədir, çünki məhsuldar qüvvələrin inkişafının yüksək
səviyyədə olmasından bu müdaxilə kifayət qədər güclü, çox vaxt nəticəsi bilinməyən səviyyədə olur. Ziddiyyətləri zəiflətmək üçün təbiətə olan istənilən müdaxilə, hətta ən xırda miqyasda olan müdaxilə belə bu gün əvvəlcədən hərtərəfli hesablanmalı və əsaslandırılmalıdır. Bundan başqa, təbiət və cəmiyyət arasındakı dinamik tarazlığı saxlamaq üçün insana daim qayğı göstərməlidir. İnsan yalnız təbiətdən götürməməli, həm də ona nə isə verməlidir (meşələr salmalı, balıq vətəgələri yaratmalı, milli parklar salınmalı və s.). Millət vəkili M.Əliyevanm «hərəyə bir ağac əkək» devizi ilə keçirdiyi yaşıllaşdırma kompaniyası bu sahədə həyata keçirilən ən böyük tədbir kimi yüksək qiymətləndirilməlidir. Yalnız Bakıda
yox, respublikanın bütün ərazilərində keçirilən bu tədbirlər insanın təbiətə qayğısının bariz nümunəsidir. Milli parkın abadlaşdırılması, şəhərimizin müxtəlif yerlərində, bütöv respublikada ümummilli liderimiz H.Əliyevin adına bir- birinin ardınca salınan parklar olduqca dəyərli olan bir işdir. 133 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|