Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
onun yalnız 1-1,5 faizi istehlak forması kəsb edir, qalanı isə yenidən təbiətə atılır, bu isə çox vaxt bütövlükdə təbiətə görülməz dərəcədə ziyan vurur. Nəticədə biosferanm özü-özünü təmizləməsi xeyli aşağı düşmüşdür, 0 , insanın atdığı tullantıdan artıq özünü təmizləyə bilmir. Bütün bunlar Yer kürəsi ətrafında karbon qazı təbəqəsinin yaranmasına gətirib çıxamrışdır yaxın gələcəkdə bizim mavi səma görünməz hala düşə bilməsi təhlükəsi qarşısındadır: enerji balansının pozulması, temperaturun tədricən istiləşməsi bu gün məhsuldar hesab olunan regionlarda quraqlığa gətirib çıxara bilər, buzla örtülü okeanlarda buzun əriməsi nəticəsində suyun səviyəsinin qalxması sahil ölkələrin və şəhərlərin su}mn altında qalması təhlükəsi ilə üzləşə bilər. Oksigen balansının pozulması təhlükəsi. Dünya okeanın çirklənməsi kimi meyllər ekoloji problemlərin qlobal xarakter daşıdığını göstərir. Bütün bunlar adamların sağlamlığına mənfi təsir göstərir, onların əməyinin məhsuldarlığı aşağı düşür yaradıcılq fəallığı zəifləyir, torpaqların məhsuldarlığını saxlamaq üçün kapital
qoyuluşunun miqdarının artırılması, su mənbələrinin təmizlənməsi zəruri hal kimi qarşıya çıxır. Ətraf mühitin çirklənməsi, ayrı-ayrı dərmanlara dözümlü olan mikroblarm artması, qəbul edilən qidanın ekoloji cəhətdən təmiz olmaması insanlara mənfi təsir göstərir. Nəticədə anadangəlmə çatışma- mazhqlarla doğulan uşaqların sayı dumadan artır, irsi xəstəliklər çoxalır, xronoloji xəstəliklər, mənşəyi məlum olmayan xəstəliklər baş alıb gedir. Ekoloji böhranın artması buna bais olan insanların özləri üçün daha acınacaqlıdır. Vəhşi heyvan və bitki növlərinin bir çoxunun məhv olması, xəstə doğulan uşaqların sayının
durmadan artması ekoloji problemi kəskin şəkildə qoymuşdur. Ekoloji problemin mahiyyəti ətrafında fikir söyləmək məqsədəuyğundur. Son onilliklər elmi-texniki inqilabın inkişafı bəşəriyyətin məhsuldar qüvvələrinin inkişafında görünməyən mütərəqqi dəyişiklər yaratsa da, eyni dərəeədə bu onilliklər ekoloji problemi gərginləşdirmişdir - bu da təbii ehtiyatların tükənməsi ilə bağlı narahatlıq yaratmış, insan fəaliyyətinin kortəbii nəticələrinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görülməsini zəruri etmişdir. Ancaq elmi-texniki tərəqqi və onun nailiyyətlərinin tətbiqi özü-özlüyündə ətraf mühitə dağıdıcı zərbə vunnuş, təbii ehtiyatların tükənməsində və insanın yaşamaq şəraitinin pisləşməsində onun rolu necədir? Yoxsa bu mənfi nəticələr təbiətə təsirin konkret metodları və formaları ilə, elmin və texnikanın nailiyyətlərindən istifadə formaları ilə bağlıdır? Axı elm və texnikanın inkişafı konkret ictimai sistemlə sıx bağlıdır və bu sistem elm və texnikanın inkişafını, bütöv məhsuldar qüvvələrin inkişafını, hərn də təbiətə təsirin forma va metodlarını müəyyənləşdirir. Bununla bağlı daha bir əsaslı sual yaranır; ekoloji problemin mahiyyəti nədir və o bəşəriyyət qarşısında hansı real dilemma (iki mümkün qərar və ya nəticədən birini qəbul etmək məcburiyyəti) qoyur, onun nəzəri və praktiki həlli yolları hansıdır? Ekoloji problemə yanaşma, bir tərəfdən, onun kompleks və qlobal xarakter daşıdığını görməyə imkan verir. Digər tərəfdən isə konkret ictimai kontestdən ictimai, texniki və mədəni tərəqqi ilə bağlı onun mənşəyini və mahiyətini görməyə imkan verir. Bu cür yanaşma istər nəzəri, istərsə də praktiki münasibətlər kimi ağllı realizm mövqeyini təsdiq edir, elmi cəhətdən əsaslandırılmış 141 fəaliyyətə sövq edir, ekoloji problemi həll etmək üçün bütün qüvvələrin birləşdirilməsi zəruriliyini yaradır. Unutmaq lazım deyil ki, cəmiyyət və təbiətin qarşılıqlı münasibəti tarixi xarakter daşıyır və ictimai inkişafın gedişində bu qarşıhqlı münasibətin formaları, miqyası və meyli dəyişir. Maddi istehsal, insan fəaliyyəti insanlann yaşayış şəraitinə həm müsbət, həm də mənfi təsir göstərir. Ona görə də insanın ekologiyası, onun ətraf mühitə təsiri vacib problemə çevrilir, müstəqil əhəmiyyət kəsb edir, bununla belə onun həllinin açarı ictimai amillərin təhlilində, bu amillərlə şərtlənən istehsalın özünəməx- susluğundadır. Ekoloji problemin sırf elmi və texnoloji tərəfləri ilə yanaşı onun ictimai-iqtisadi, siyasi, o cümlədən beynəlxalq hüquqi tərəflərini qeyd etməklə bu problemin ictimai, mədəni, ideoloji, etnik-humanist, nəhayət estetik tərəflərini də nəzərə almaq vacibdir. Məhz bunlar ekoloji problemin kompleks araşdırılmasını tələb edir. Bu tərəflərin hər hiri özlüyündə öz həllini tələb edən böyük problemdir. Ancaq bu problemin hər birinin ayrılıqda təhlili və ya vahid ekoloji problemin ayrı-ayrı tərəflərinin araşdırılması hər vaxt bu və ya digər ümum- fəlsəfı mövqeyinin yaranmasına gətirib çıxarır. İnsanın təbiətə təsir səviyyəsi, ilk növbədə, cəmiyyətin texniki imkanlarından asılıdır. Bəşəriyyətin inkişafının ilkin mərhələsində bu təsir olduqca az olmuşdur. Lakin cəmiyyəti'n inkişafı ilə, onun məhsuldar qüvvələrinin yüksəlişi ilə vəziyyət köklü şəkildə dəyişməyə başladı. XX əsr artıq elmi-texniki tərəqqi əsri oldu. Elmin, texnikanm və texnologiyanın keyfiyyətcə yeni qarşılıqlı münasibətinin yaranması cəmiyyətin təbiətə təsirinin imkanlarını və real miqyasını xeyli artırdı, bəşəriyyət 142 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|