Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ekoloji ziddiyyət
- Ekoloji böhranla
amillərdən biri olmuşdur. Lakin bir daha qeyd edək ki, qarşımızda dayanan əlavə səbəbdir, bununla belə o ictimai inqilabın dərin əsasları ilə sıx bağlıdır.
yetirmək yaxşı olardı. İstənilən qarşılıqlı fəaliyyətdə ziddiyyət var, burada tərəflər nisbətən sabitdirlər, sərbəstdirlər, əks istiqamətdə fəaliyyət göstərirlər, bir- birini istisna edir, öz aralarında mübarizə aparır, eyni zamanda bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olur, bir bütövlük təşkil edirlər. Deyilənlər tam mənada ekoloji ziddiyyətin inkişaf prosesi kimi çıxış edən cəmiyyət və ətraf mühitin qarşılıqlı fəaliyyətinə aiddir. Cəmiyyətin formalaşması prosesində cəmiyyət və ətraf mühit arasında ekoloji ziddiyyətin yaranması baş verir. Əvvəlcə, bütün başda dialektik ziddiyyətlər kimi o fərqli formada çıxış edir. Bu başlanğıc onunla xarakterizə olunur ki, təbiət hələ tarixin gedişi ilə öz formasını dəyişmişdir və adamlar təbiətə heyvan kimi münasihət bəsləyirlər. Ekoloji ziddiyyət özünün sonrakı inkişafında müxtəlif hallar yaşayır, hətta hu hal ekoloji böhran kimi də təzahür edir. Ekoloji ziddiyyətin xüsusiyyəti onunla müəyyən olunur ki, iki keyfiyyətcə müxtəlif tərəflər, müxtəlif səviyyədə təşkil olunan tərəflər qarşılıqlı fəaliyyətdə olur. Ona görə də hu ziddiyyətə nə son dərəcə sosial, ictimai, nə də son dərəcə təhii kimi haxmaq olmaz, belə ki, hər iki tərəfə qibtəediləcək fəallıq xasdır. Təbii mühitdəki dəyişiklik yalnız cəmİ
5 ^ətin fəaliyyətində baş vermir: təbiətdə həm də cəmiyyətdən asılı olmayan, onun öz daxili gücündən yaranan immanent (daxili) dəyişikliklər baş verir. Bu dəyişiklik də öz növbəsində cəmiyyətin cavab reaksiyasını yaradır, ekoloji ziddiyyətin inkişafına təsir edir, onun kəskinləşməsinə gətirib çıxara bilir.
Konkret-tarixi ekoloji ziddiyyətlərin inkişafını qeyd etmək üçün «ekoloji vəziyyət» anlayışından istifadə edirlər - bu «cəmiyyət-təbiət» sisteminin inkişafında məkan-zaman çərçivəsi ilə məhdudlaşan fraqmentləri nəzərdə tutur. Ekoloji vəziyyətin xüsusiləşməsi, ayrı-ayrı hissələrə ayrılması nisbi xarakter daşıyır, onların hamısı «cəmiyyət-təbiət» sisteminin inkişafı prosesində vahid zəncirin həlqəsidir. Ekoloji vəziyyətin iki əsas tipi mövcuddur: cəmiyyət və təbiət arasındakı dinamik tarazlıq vəziyyəti və ekoloji böhran vəziyyəti - onların arasında olan vaxtda tarixən hər cür mümkün olan keçid vəziyyətinin böyük yığımı aşkar olunur.
məqsədəuyğundur. Ekoloji vəziyyətin mümkün növləri arasında tədqiqatçıların diqqətini xüsusi ilə cəlb edən böhranlı vəziyyətdir. Bu da tam izah olunandır, belə ki, bu cür vəziyyət yalnız nəzəri deyil, həm də praktiki əhəmiyyət kəsb edir. Ekoloji böhran deyərkən «cəmiyyət- təbiət» sisteminin dinamik inkişafının pozulmasını xarakterizə edən, «cəmiyyət-təbiət» münasibətlərinin olduqca kəskinləşməsi, onun ziddiyyət həddinə çatması, ekoloji fəaliyyət vasitəsi ilə sistemin daxilindəki əlaqənin dəyişməsini zəmri edən ekoloji vəziyyət tipi başa düşülür. Sistemin böhranı öz ifadəsini sistemin özündə, onun daxili ziddiyyətlərinin inkişafında tapır. Bu sistemin daxili inkişafında onların qanıhqh fəaliyyətində ekoloji böhranın imkanı yatır, lakin onların həlli də onların öz daxilindədir. Məkan xarakteristikasına əsasən lokal, regional və qlobal ekoloji böhranı fərqləndirirlər. Öz mənşəyi etibarı ilə onlar təbiidir, yəni insan fəaliyyətindən asılı olmayaraq təbii mühitin daxili səbəblərindən irəli gələn dəyişikliklər nəticəsində yaranır (məsələn, vulkan püskürməsi nəticə
sində böyük mədəniyyətlərin məhv olması), eyni zamanda həm də antropogenez mənşəyə malikdirlər, yəni təbiəti dəyişdirmək və ya onu özünə tabe etməyə yönələn insan fəaliyyətinin nətieəsində yaranır (bu gün qarşılaşdığımız ekoloji böhran buna misal ola bilər). Antropogenez böhran keçmişdə də dəfələrlə olmuşdur. Məsələn, belə güman edirlər ki, Amerikanın qədim sivilizasiyası (inklərin, asteklərin, mayyaların) torpağını həddindən artıq istismarı nəticəsində yaranan ekoloji böhranın nəticəsində məhv olmuşdur. Elmi tədqiqat üçün (istər nəzəri, istərsə də tətbiqi) ən böyük maraq antropogen ekoloji böhran təşkil edir. Bu da aydındır; öz mənşələri etibarı ilə onları prinsipcə aradan qaldırmaq olar, onlan törədən cəmiyyətdə bu böhranı aradan qaldınuaq üçün kifayət qədər imkan da vardır. Müasir ekoloji vəziyyətlə bağlı məsələyə xüsusi yer vermək məqsədəuyğundur. Cəmiyyətin təbiətə münasibəti maddi istehsalın və bütövlükdə tarixi prosesin ən mühüm komponentidir. Cəmiyyət öz inkişafının hər bir mərhələsində təbiətlə olan qarşılıqlı münasibətini düzəltməyə məcburdur, çünki nə onun özü, nə təbii şərait dəyişməz deyildir, həmişəlik verilmir. Lakin heç vaxt ekoloji problem bəşəriyyət qarşısında bu gün dayandığı qədər kəskin dayanmamışdır. Ekoloji vəziyyət yerdə mövcud olan sivilizasiyanın həyat və ölüm arasındakı sərhəddi kimi qarşımızda kəskin şəkildə dayanır. Keçmişin kəskin ekoloji vəziyyəti müasir dövrdə olan vəziyyətindən ən azı iki münasibəti ilə fərqlənir. Birincisi, onlar öz xarakterlərinə görə lokal və regional olmuşdurlar; ikincisi, onlar kortəbii şəkildə təbiətin özündə yaranmışdılar. Müasir ekoloji vəziyyət isə qlobal, ümum- planetar xarakter daşıyır və sözün həqiqi mənasında 148 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|