Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müasir ekoloji vəziyyətin
- Qlobal ekoloji problem
cəmiyyətin davamıdır, müstəqil geoloji gücə çevrilmişdir, yəni kortəbii təbiət qüvvələrindən daha çox dəyişiklik yarada bilən amilə çevrilmişdir (daşqın, vulkan püskürməsi, zəlzələ, tayfun, qum axını və s.)- Müasir ekoloji vəziyyətin mahiyyətindən danışarkən onun üç metodunu qeyd etmək olar: 1.
Təbii ehtiyacların cəmiyyət tərəfindən mənimsənilməsi olduqca sürətlə gedir, cəmiyyət xammal, enerji ehtiyatlarından acgözlüklə istifadə edir. Bir nümunə göstərək: bəşəriyyət hal-hazırda il ərzində təqribən üç milyard ton neft yandırır və bu sürətlə bu təbiət məhsulundan istifadə davam etsə o təqribən qırx ildən sonra tükənə bilər. 2.
Təbii ətraf mühitin çirklənməsi olduqca sürətlə gedir, atmosferin, hidrosferin, litosferin bu sürətlə çirklənməsi «azon deşiyi» hesab olunan ağır fəlakətlərə gətirib çıxaracaqdır. 3. Bəşəriyyətdə əhali artımı sürətlə gedir. Aydındır ki, bu üç an ictimai mənşəyə malikdir. Onlardan ilk ikisi elmi-texniki inqilabdan birbaşa və bilavasitə yaranmışdır; xüsusilə də elmi-texniki tərəqqinin silahlanma sahəsinə tətbiqi burada mühüm rol oynayır. Üçüncü anın bəzi izaha ehtiyacı var. Birincisi, sizdə belə bir sual yarana bilər: əgər XX əsrin ikinci yarısında bəşəriyyət 20-30 il ərzində öz əhalisinin sayını iki dəfə artırırsa, onda Maltus öz fikirlərində düz deyildirmi? Bu suala cavab verərkən nəzərə almaq lazımdır ki, əhalinin artımının müasir sürəti bəşəriyyətin inkişafı üçün norma deyildir və yaxın gələcəkdə onun kifayət qədər azalacağı gözlənilir (əvvəllər əhalinin iki dəfə artması üçün yüz əlli il lazım gəlmişdir). İkincisi, söhbət mütləq şəkildə əhalinin çox artımından getmir. Əgər bu gün zəif inkişaf etmiş ölkələrdə il ərzində əlli milyon adam acından ölürsə. 149 bu yer kürəsində ərzaq ehtiyatlarının tükənməsi demək deyildir. Müasir elmi-texniki tərəqqi əkin sahələrinin becərilməsi və hər hektardan otuz sentinerdən çox taxıl almağa imkan verir və bu da 7 milyard əhalini yedizdirməyə kifayət edir. Bu ölkələrin geridə qalmasına səbəb onların yaşadıqları müstəmləkə həyatının qoyduğu izdir, onların istismar olunması, ərzağın əsas kütləsinin inkişaf etmiş şimalın əlində cəmlənməsidir. Beləliklə, biz bu gün əvvəllər görünməyən miqyasda olan ümumplanetar böhranla üz-üzə dayammşıq, ilk baxışdan sırf ekoloji böhran xarakterində olan bu vəziyyət sivilizasiyanın ümumi böhranına çevrilmişdir, bu da həyatın bütün sahələrini - iqtisadi, ictimai, mənəvi sahələri tam əhatə etmiş, onun normal inkişafına mane olmuşdur. Bu gün dünyadakı ekoloji vəziyyəti böhranlı vəziyyət kimi xarakterizə etmək olar. Qlobal ekoloji problem kimi aşağıdakıları qeyd etmək olar: •
məhv edilməkdə dava edir; •
meşə sahələri kifayət qədər qırılmışdır; •
faydalı yeraltı sərvətlərin ehtiyatları sürətlə azalır; •
canlı orqanizmin məhv edilməsi nəticəsində dünya okeanı yalnız sıradan çıxmır, həm də təbii proseslərin nizamlayıcısı ola bilmir; •
atmosfer müəyyən ərazilərdə qəbul olunmuş normadan artıq dərəcədə çirklənmişdir, təmiz hava artıq çatışmır; •
azon təbəqəsi qismən pozulub, bütün canlılara məhvedici təsir göstərəcək, kosmik şüalanmadan Yer kürəsini qoruyan azon təbəqəsinin pozğunluğu ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər; 150 • təbii landşaftın üst qatı çirklənib: Yer kürəsində bir qarış belə yer tapmaq mümkün deyildir ki, insan tərəfindən süni şəkildə yaradılan elementlər olmasın. İnsan təbiətə yalnız gəlir mənbəyi: öz həyat təlabatlarmı ödəmək mənbəyi kimi baxdığından, insanın təbiətə istehlak münasibəti açıq şəkildə özünü göstərir. Bəşəriyyət üçün təbiəti münasibət fəlsəfəsinin özünü dəyişdinnək həyati əhəmiyyət kəsb edən bir problemə çevrilmişdir. Bəşəriyyətin müasir inkişaf mərhələsində noosfera haqqında təlim xüsusi əhəmiyyət kəsh etmişdir. İnsan özünün bütün tarixi ərzində şüurlu və şüursuz şəkildə təbiəti fəth etməyə eəhd etmişdir. Təbiətin üzərində dayanmaq, onu fəth etmək, onu özünə tabe etmək -insanın təbiətə münasibətində qarşısına qoyduğu məqsəd bu olmuşdur. Bu məqsədə çatmaq yolunda çoxlu nailiyyətlər əldə edən insan təbiəti yaxşılaşdımıaq fikrinə düşmüş, maşınla idarə olunan istehsal, texnogen və kompüterli sivilizasiya yaratmışdır. Lakin təbiətə bu cür texnoqrafık yanaşma bu gün ondan irəli gələn təhlükəni açıq şəkildə göstərir. Təbiəti düşünmədən istismar etmək ətraf mühitin çirklənməsinə gətirib çıxartmışdır, təbii ehtiyatlar, su ehtiyatları azalır, bu da biosferanm dağılmasına. Yer kürəsində məskunlaşan bütün canlıların məhv olmasına gətirib çıxartmışdır. Biosferaya təsir göstərən mənfi millər içərisində sənaye istehsalım xüsusilə qeyd etmək lazımdır: istilik elektrik stansiyaları, qara və əlvan metallurgiya, kimyəvi və sement zavodlarının və s. ətraf mühitə vurduğu ziyanın miqyası ölçüyə gəlməzdir. Hal-hazırda bizim planetdəki bütün sənaye müəssisələri il ərzində atmosferə 1250 milyon ton oksidləşmiş karbon, 10 milyon tonlarla kükürdlü anhidrit (su ilə birləşdikdə turşu hasil 151 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|