Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
mümkün olan heç bir yerində, Yerdən başqa həyat yoxdur. Bəlkə də çılğın təxəyyüllə bu fikirlə razılaşmamaq da olar: ancaq bu ehtimalı nəzərə alaraq bəşəriyyət Yerdə həyatın saxlanmasına daha çox qayğı göstərməlidir. Canlı və cansız təbiət arasında olan həddi dəqiqləşdirməyə cəhd edən insan labüdən həyatın mənşəyi haqqında məsələ ilə toqquşur. Cansız təbiətin, ümumiyyətlə təbiətin mənşəyi haqqında məsələ ilə canlı təbiətin mənşəyi haqqında məsələ arasındakı əsaslı fərqə diqqət yetirmək lazımdır. Birincidən fərqli olaraq ikinci məsələ yalnız mücərrəd məna kəsb etmir (biz ondan çıxış edirik ki, təbiət bu və ya digər formada əbədi olaraq mövcuddur), həm də ciddi təbii elmi məzmuna malikdir. Bu məsələ bəşəriyyəti onun bütün tarixi boyu narahat etmişdir; lakin uzun illər o, yalnız mifin, dinin və ya naturfəlsəfənin dili ilə müzakirə olunmuşdur. Dini dünyagöıüş üçün həyatın əmələ gəlməsi İlahinin düşüncələrinə müvafiq olaraq yaranmışdır. Həyatın mənşəyi haqqında təbii elmi biliklərin dünyagörüşü əhəmiyyəti müəyyən mənada bununla müəyyən olunur; bu biliklər XX əsrdə daha çox toplanmışdır. Bununla bağlı təbiətşünaslığın qarşısında dayanan vəzifə ondan ibarətdir ki, o, göstərir ki. Yerdə həyatın yaranması bizim planetin əvvəlki təkamülünün qanunauyğun nəticəsidir, o, xarici iradənin işə qarışmasım və zəruri və kifayət qədər olan şəraiti müəyyən etməyi, eyni zamanda cansız təbiətdən həyatın ilkin formasına dialektik sıçrayışın ardıcıl mərhələlərini tələb etmir. Yerdə həyatın ilk əlamətləri təqribən 3,8 milyard il əvvəl yaranmışdır. Ondan xeyli sonra, təqribən 2 milyard il əvvəl fotosintezə, yəni Günəş işığının enerjisinin kimyəvi reaksiya üçün istifadə edilməsinə qadir olan ilk hüceyrələr meydana gəlmişdir, bu prosesdə oksigen 173 ayrılır. Bu Yerdəki atmosferi, onun kimyəvi tərkibinin xarakterini əsaslı şəkildə dəyişmişdir və həyatın Yer səthində sürətlə yayılmasına imkan vermişdir yəni bütöv sistem, məhz biosfera əmələ gəlmişdir. Nəticədə həyatın özü Yerdə həyatın saxlanması və inkişafı üçün zəruri olan şəraitin müdafiə olunmasında mühüm amil oldu. Bu dialektik inkişafın ən əsas qanunauyğunluqlarının təzahürüdür, bu vaxt materiyanın hərəkətinin daha yüksək formasına xas olan qanunlar hakim olur və yalnız bioloji deyil, həm də kimyəvi təkamülün gedişini müəyyən edən inkişafın sonrakı prosesini özünə tabe edir. Maraqlıdır ki, hələ XIX əsrin 40-cı illərində inkişafın cəmiyyətə xas olan bu qanunauyğunluğunu Marks təhlil etmişdir. Onun sözlərinə görə, «orqanik sistem bütövün məcmusu kimi özünün ilkin şərtləri var və onun bütövlük istiqamətindəki inkişafı məhz cəmiyyətin bütün elementlərini özünə tabe etmək və ya onun orqanlarında çatışmayanları onun özündən yaratmaqdan ibarətdir». Buna uyğun olaraq bir dəfə yaranan və bizim planetin üzərinə yayılan həyat yeni bütövlüyü - biosferanı yaradan qüvvə olmuşdur və orada baş verən prosesləri müəyyən edir. Yalnız bizim planetin deyil, həm də kosmosun, bütövlükdə Kainatın təkamülündə müəyyən mərhələ kimi həyat haqqında təsəvvürlər XX əsrin əvvəllərində bir sıra mütəfəkkirlər tərəfindən formalaşmışdır. Tsiolkovski, Çijevski və başqalarının yaratdığı kosmik nəzəriyyələr Vernadskiyə təsir etmiş, o da öz yaradıcılığında planetar və kosmik qaydalarda olan amil kimi həyat haqqında və həyatın qorunmasında əqlə malik olan insanın cavabdehliyi haqqında baxışları dərindən reallaşdırmışdır. Biosfera haqqında baxışlar həyata məkan və zaman daxilində fasiləsiz olan axın kimi baxmağa imkan verir ki. 174 bundan da durmadan maddə, enerji və məlumatlar yaranır. Lakin burada da biz yenidən dialektik ziddiyyətlə qarşılaşırıq: bu fasiləsiz axının möveudluğunun və təkamülünün forması olan dialektik ziddiyyət ətraf mühitdən ayrılan, məkan və zamanea məhdud olan aynea orqanizmdir. Hər bir orqanizm - laxtadır, burada maddə, enerji və məlumat bir yerə toplanır. Onların ehtiyatlarını orqanizm ətraf mühitdən doldurur, burada onlar dağınıq və qarışıq şəkildədir. Orqanizm bu ehtiyatları yenidən işləyir, onu keyfıyyəteə yeni, daha mütəşəkkil səviyyəyə keçirir. Orqanizmin ətraf mühitlə və ilk növbədə isə digər orqanizmlərlə qarşılıqlı təsiri bizim planetin üst qatını əhatə edən həyat axınının bir yerə toplanmasının aparıeısıdır. Əgər orqanizmə daxili quruluş baxımından nəzər salsaq yenə də ziddiyyət aşkar edəeəyik: bir tərəfdən, bütün orqanizmlər üçün ümumi, vahid olan onların quruluş, fəaliyyət və inkişaf qanunları möveuddur, digər tərəfdən isə, hər bir orqanizmin onun genlər yığımı üçün xarakterik olan nadirliyi var, ona görə də genlərə nəzarət edən biokimyəvi proseslərin spesifıkliynə görə, onların quruluşuna, davranışına və s. görə orqanizmin genetik proqramı və onun yaşaması üçün şərait müəyyən olunur (yalnız bu halda klonlar istisnahq təşkil edir. Klonlar bir ana hüceyrəsindən əmələ gələn genetik eyni olandır. Təbii şəraitdə klonlaşma yolu ilə çoxalma yalnız sadə orqanizmdə müşahidə olunur. Ali orqanizmə gəldikdə isə, hal-hazırda süni yolla onların klonlaşdırılması biotexnoloji tədqiqatın istiqamətlərindən biridir). Hər bir həyat vahid həyat axınına daxil olsa da o yalnız bir dəfə baş verir, o təkrarolunmazdır, biri digərindən fərqlənir. 175 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|