Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
suz olması onun düşünülmüş seçimindən çox asılıdır. Bəli, bu gün insan tarixində ilk dəfə olaraq həyatın saxlanması insanların qarşısında dayanan məqsəd kimi və onların həll edəcəyi məsələ kimi çıxış edir. Bunun nəticəsində insanlar köhnəlmiş baxışlara yenidən qiymət vermək, yalnız təbiətlə deyil, həm də bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətlərini yenidən qurmaq, öz fəaliyyətlərinin istiqamətinə və vasitələrinə yenidən baxmaq məcburiyyəti qarşısında qalmışlar. Yer üzərində həyatı xilas etməyin ilk təxirəsalınmaz şərti nüvə yanğının qarşısını almaqdır. Həyat üçün digər təhlükə mənbələri də mövcuddur. Bunların hamısı bu və ya başqa şəkildə insan fəaliyyəti ilə bağlıdı: bütün bunlar yalnız o vaxt aradan qaldırıla bilər ki, insan bunları dərk etsin və öz fəaliyyətlərini bu biliklərə arxalanaraq təşkil etsinlər. Həyat həmişə insanlar tərəfindən nə isə dəyərli pozitiv bir şey kimi qəbul edilmişdir. Bunu dilimizlə daha yaxşı ifadə edirik - axı «həyat», «canlı» sözlərini işlədərkən nə isə müsbət xarakteristika nəzərdə tutulur. Həyatın spesifikliyini, dəyərini göstərən fəlsəfi təlimlər də çox olmuşdur. Bu baxımdan XX əsrin birinci yarısında humanist filosofu A.Şveytserin baxışları xarakterikdir, o, «həyat qarşısında dərin hörmət, ehtiram etikasını» inkişaf etdirmişdir. Filosof insanın mövcudluğunun həyatın saxlanmasını zəruri edən şəraitin dərin dünyagömşü mənasım qeyd etmişdir. Onun fikrincə, «fədakarlıq yalnız insanın naminə deyil, həm də digər mövcudatın naminə, ümumiyyətlə insana məlum olan və həyatda rastlaşılan hər hansı həyat naminə edilməlidir». Digər mövqelər də mövcuddur - onlara görə də həyat dəyərlidir, lakin bu o qədər dəyərli olur ki, nə qədər ki, onun qorunması insanın və bəşəriyyətin mövcudluğu üçün ilkin şərtdir. Bu mövqelərin hər birinin özünün dəyəri və əsası var; bir çox hallarda onların hər ikisi
179 eyni fəaliyyətə vadar edə bilər. Onların yaxınlığı ilə yanaşı fərqləri də möveuddur. İkinci mövqe, əsasən Protaqorun «insana şeylərin ölçüsü» kimi baxdığı tezisi təkrar edir. Bu cür ölçü kimi yalnız hər hansı müəyyən dövrün adamını götürmək olar; məsələn, məhz müasir marağı, təlabatı, məqsədi olan müasir adam, ancaq həmişə insanda olan maraq, təlabat, məqsədlər tam açılmır. İnsanın sabah canlı orqanizmin hansı xassəsini həyata keçirəcəyini, nümayiş etdirəcəyini biz bilmirik. Bu mənada birinci mövqe daha etibarlıdır, ancaq onun tərəfdarları çox vaxt ifrata varırlar, insanın biosferaya hər hansı tərzdə qarışmasını qəbul etmirlər. Bəşəriyyət biosferanm tərkib hissəsidir, yalnız elə buna görə o biosferada gedən proseslərə təsir etməyə bilməz. Bəşəriyyət biosfera ilə qarşılıqlı təsirdə yeni səviyyəyə çatmışdır, artıq geriyə yol yoxdur. Yer kürəsində həyatın qorunması insanın ağlından, dərrakəsindən, onun təbiətə, başqa adamlarla münasibətləri necə qurmasından asılıdır. İndi yalnız elmi fikirlər söyləmək azdır, onu insanın iradəsi, arzusu və cavabdehlik fəaliyyəti ilə doldurmaq lazımdır. Etiraf edək ki, cəmiyyət-təbiət münasibətinin necə olması üçün hər birimiz məsuliyyət daşıyırıq. Bu problemə yalnız dövlət səviyyəsində həyata keçirilən problem kimi yanaşmaq düzgün
deyildir, bu
problemi yalnız
tədbirdən-tədbirə yada salınan, kimlərinsə həyəcanlı çıxışından sonra yaranan ajiotaj kimi baxmaq olmaz. Axı hər bir adamın, bütövlükdə bəşəriyyətin sabahı, gələcəyi insanların təbiətlə münasibətlərini necə qurmasından çox asılıdır. Əgər bu münasibət düzgün qurularsa, cəmiyyət-təbiət harmoniyası pozulmazsa onda bəşəriyyətin sabahına inam da yaranacaqdır. 180 Təkrar üçün suallar 1. 2
4. 5.
7. 8 . 9. 10 . 11 . 12 . 13.
Təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqəsi haqqında fəlsəfi təsəvvürlərin təkamülünün əsas mərhələsini xarakterizə edin. Təbiəti eəmiyyət həyatının təbii əsası hesab etmək olarmı? Niyə? insanda bioloji və ictimai tərəflər necə əlaqələnir? Onların hər birinin əhəmiyyəti nədir? Bununla bağlı hansı fəlsəfi nəzəriyyələr var? Cəmiyyətin üzvi nəzəriyyəsinin, maltusçuluq, neo- maltusçuluq, coğrafi determinizm, geosiyasət kon- sepsiyalarının mahiyyəti nədir? Bu təlimlərdə səmərəli cəhətlər, sizin fıkrinizcə. hansılardır? «Təbiət», «coğrafi mühit», «biosfera», «noosfcra» anlayışlarnm mənası nədir? Onlarm arasındakı fərq nədir? Cəmiyyət, kosmos. Yerin əlaqələri nədə təzahür edir? Cəmiyyət və təbiətin vəhdətinin ziddiyyətli xarakteri nədə ifadə olunur? «Ekologiya» və «ietimai ekologiyanın» fərqi nədir? Müasir dövrün ekoloji probleminin məzmunu nədir? Ekoloji problemin həlli yollarını göstərin. Müasir Azərbaycanda ekoloji problemin xüsu- siyyətlərini xarakterizə edin. «Təbiət, təbii aləm» və «eəmiyyətin eoğrafı mühiti» anlayışları uyğun gəlirmi? Müasir ekoloji böhrandan çıxış yolu varını? Cəmiyyətin inkişafının müasir mərhələsində ən xa- rakter xüsusiyyətlər hansıdır?
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|