Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr

14. 

15. 

16. 

17. 

18. 

19. 

15.

 

 

21

. 

22

.

 

Müasir beynəlxaq münasibətlərdəki ziddiyyətlər 

hansılardır, onlardan ilk növbədə hansılar həll edil- 

məlidir? Niyə? 

«Təbiət-cəmiyyət» sistemindəki ən mühüm ziddiy- 

yətləri sadalayın. 

«İnsan- cəmiyyət- təbiət» sistemində bizim ölkəmiz 

üçün ən vacib olan problemlər hansılardır? 

Qlobal problemlər arasında əlaqə varmı, əgər varsa 

bunlar hansılardır? 

Nə üçün müharibə və sülh problemi daha çox ciddi 

problem hesab olunur? 

Ekoloji problemin sırf texniki (texnoloji) üsullarla 

həll etmək mümkündürmü? 

Cəmiyyətin ekoloji savadlanması nə deməkdir? 

«Ekoloji qəlb» anlayışını necə başa düşürsünüz? 

Qlobal problemlərin həlli üçün vacib olan şərtlər 

hansılardır? 

182 

---

Ədəbiyyat 

2

. 

3. 

4. 

5. 

7. 

8. 

9. 

10

.

 

И. 

Баландин Р.К. Бондарев Л.Г. Природа и циви- 

лизация. М., 1998; 

Вернадский В.И. Биосфера и ноосфера. М., 1989; 

Глобальные проблемы и общечеловеческие 

ценности. М., 1990; 

Дорст Ж. До того как умрет природа. М., 1968; 

Делокарев К.Х. Философия и человек в век гло- 

бальных проблем. М., 1998; 

Мамедов Н.М. Проблемы экологии; некоторые 

актуальные аспекты. М., 1989; 

Моисеев Н.Н. Человек и ноосфера. М., 1990; 

Урсул А.Д. Путь в ноосферу. М., 1993; 

Философия и экологическая проблема. М., 1990; 

Человек в контексте глобальных проблем. М., 

1989; 

Хесле В. Философия и экология. М., 1993. 

183 

---

III

 FƏSIL

 

Cəmiyyətin iqtisadi həyatının fəlsəfi 

problemləri 

Cəmiyyət  bu  və  ya  digər  həyat  fəaliyyətinin  üsulu  ilə 

birləşən insanların məcmusudur. Bu həyat tərzi və  ya ictimai 

quruluş,  onun  həmin  cəmiyyətə  məxsus  olması  faktı  azad 

seçimin  nəticəsi  olmayıb,  ilk  növbədə,  həmin  cəmiyyətin 

fəaliyyət göstərdiyi ərazidə doğulması faktı ilə şərtlənir. İnsan 

cəmiyyəti  təlatümə  gələn  dənizi  xatırladır,  burada  ayrıca 

adamlar,  dalğalar  kimi,  özlərinə  məxsus  olanlarla  daim 

toqquşur,  yaranır,  böyüyür,  yox  olur,  dəniz  isə  -  cəmiyyət  - 

həmişə coşur, təlatümə gəlir və susur. Yəqin hamı divarın necə 

hörüldüyünün şahidi olub: kimsə palçıq hazırlayır, bir başqası 

onu daşıyır, usta isə daşları düzərək divarı hörür. Cəmiyyətdə 

də  hər  şey  belədir:  kimsə  mühakimə  yüıüdür,  kimsə  tarixi 

faktları  qələmə  alır,  kimlərsə  istehsal  prosesində  iştirak  edir, 

xidmət göstərməyi baearanlar öz baearıqlarmı nümayiş etdirir 

və  beləliklə,  cəmiyyət  vahid  bir  orqanizm  kimi  fəaliyyət 

göstərir. 

E.ə.  V  əsrdə  yaşamış  Şərqin  böyük  müdriki  Mo-tszi 

cəmiyyət quruluşunun universal sxemini işləyib hazırlasa da - 

cəmiyyətin hər bir üzvü onun yaşaması üçün öz qabiliyyətini 

təklif  etməlidir  -  insan  cəmiyyətinin  son  2400  illik  tarixi  bu 

universallığı təsdiq etməmişdir. Cəmiyyətdə hamı dayanmadan 

özünə  zidd  hərəkət  edir  və  bunu  normal  hal  kimi  qəbul  edir. 

Söhbət  üçün,  həyata  keçirmək  üçün  prinsiplər  var  və  onların 

arasındakı 

184 

---

ziddiyyət  heç  kəsi  narahat  etmir.  Bu  həyat  at  belində  gedən 

qulu,  qul  kimi  piyada  gedən  ağanı  görmüşdür.  İnsan  təbiəti 

etibarilə  özünü  sevən  olmaqla  yanaşı,  həm  də  tənbəl,  paxıl, 

başqalarına qaşı qısqanedır. O, kiminsə ondan üstün olması ilə 

barışa  bilmir  və  bu  üstünlüyün  yalnız  ona  məxsus  olmasını 

istəyir.  Bütün  insanlar  istər  ietimai,  istərsə  də  şəxsi 

həyatlarında, o eümədən hər kəs özü ilə müharibə vəziyyətində 

yaşayır  və  müxtəlif  prinsiplərdə  ümumi  dil  tapa  bilmirlər. 

Külək əsəndə kiməsə soyuq olur, kiməsə yox, buna görə də bu 

küləyin  soyuq  olması  və  ya  olmaması  ilə  bağlı  heç  nə  deyə 

bilmirik. 

Volter  yazırdı  ki.  Yer  kürəsində  danışılmağa  layiq 

olmayan  insanlar  həddindən  artıq  çoxdur.  Tamahkar,  aegöz, 

mənfəət güdən, təeavüzkar adamlar da çoxdur, ancaq onlar öz 

xasiyyətlərini,  meyllərini,  dünya  harmoniyası  qanunlarına 

müvafiq düzəltməyi bacarırlar. Bu qanun hamı üçün eynidir və 

yer  kürəsində  yaşayan  bütün  canlılar  ona  tabedir.  Məsələn: 

qurucu  qarışqa  öz  yerini  döyüşçü  qarışqa  ilə.  Ay  isə  Yerlə 

dəyişə bilməz. Bu harmoniya qanunu cəmiyyətdə də fəaliyyət 

göstərir,  lakin  onu  dəyişdirməyə  cəhd  edənlərin  varlığı 

cəmiyyət üçün təhlükə mənbəyidir. Cəmiyyətdə yaşayan ondan 

kənarda dayana bilməz, cəmiyyət ağıllı, zəhmət çəkən insanları 

idarə  edir,  öz  gücünə  güvənənlər  isə  idarə  olunmalıdır;  idarə 

edilənlər adamları dolandırmalıdır, adamları idarə edənləri isə 

cəmiyyət dolandırır. İctimai harmoniya sistemi ilə bağlı c.ə. III 

əsrdə Men-tszinin verdiyi bu sadə və dəqiq şərhi dəyişdirməyə 

göstərilən  cəhd  heç  nə  verməmişdir,  yalnız  ietimai  bəlalar 

gətirmişdir.  İnsan  öz  gücünə  görə  öküzdən  zəifdir,  qaçmaq 

bacarığına görə atdan geri qalır, ancaq həm öküzü, həm də atı 

özünə tabe 

185 

---