Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əməksiz nə cəmiyyət həyatı, nə də ayrıca bir adamın varlığı mümkün deyildir.
- Əqli və fiziki əməyi
bilməz. Əməyə təbii tələbat bu əməyin nəticələrindən istədiyi qədər istifadə etmək arzusunda olanların uydurduğu mifdir. Əgər bulka ağacda bitsəydi heç bir sağlam düşüncəli adamın əkinçilik ağlına belə gəlməzdi: “Könlü balıq istəyən quyruğunu suya qoymalıdır” deyimi geniş yayılıb. Axı balığı göldən çıxartmaq tələbatı mövcuddurmu? Balığın özünə tələbat mövcuddur, qida mənbəyi kimi bu balığı yeməyə tələbat var, aneaq onu əldə etmək prosesi - yaşamağın təbii instinktini ödəməyə istiqamətlənən məcburi fəaliyyətdən başqa bir şey deyildir. Adamlar var ki, boş vaxtlarında balıq tutmaqdan zövq alır. Aclıq, soyuq və digər xoşagəlməz səbəblər bizim əməyə məhəbbətimizi artırır. Yalnız yaradıcılığa olan tələbat istisnalıq təşkil edə bilər, ancaq bu tələbat az adamlarda müşahidə olunur və ona görə də ən ümumi insani xassə kimi baxıla bilməz. Bəzən adamda dəmir və ya metalla əlləşmək tələbatı yaranır, bəli məhz əlləşmək, oynamaq tələbatı, o heç də həmişəlik ağac və ya metalla işləmək istəmir. Elə belə işlə oynamaq, ləzzət almaq üçün, işləmək isə yaşamaq üçün lazım gəlir. İnsan əməyinin şərəfini təbliğ edənlər heç vaxt marten sobalarına girməyiblər, əgər orada olsaydılar yəqin ki, öz təbliğatlarından birdəfəlik əl çəkərdilər. Bir sözlə, əmək zövqün, ləzzətin atasıdır. Zövq əmək üçün mükafat olmalıdır. Əmək mübarizə, mübarizə isə zövqdür. İnsanın öz tələbatlarının və maraqlarının ödənilməsinə yönələn əmək, eyni dərəcədə başqalarının tələbat və maraqlarının ödənilməsidir. Məhsuldar və həvəslə işləmək bacarığı adamlar üçün həqiqi xəzinədir. Əmək bütün maneələri dəf edə bilir.
insan nə edirsə və necə edirsə o özü də elədir. Əmək insanı inkişaf etdirir və ucaldır, onun şəxsi insani ləyaqətini təsdiq edir. Hegel yazırdı ki, hətta ölümdən qorxaraq öz ağası üçün işləyən qul nəticədə ağasından üstün olur, həqiqi ağaya çevrilir, başqa əməyini mənimsəyən ağa isə öz qulundan asılı vəziyyətə düşür, qulun quluna çevrilir. Əmək insanların məqsədyönlü fəaliyyəti olmaqla həm də məzmunca dəyişdirmək, insan və cəmiyyətin tarixən yaranan tələbatını ödəmək üçün təbii və ictimai qüvvələri mənimsəmək xüsusiyyətinə malikdir; əmək - həm maddi nemətlər istehsalı, həm insanın tərbiyəsi, həm həkimlik etmək, həm də cəmiyyətin iqtisadi və mənəvi sahələrində adamların idarə olunmasıdır. O, mədəniyyət aləmini, onun dəyərlərini yaradır və özü mədəniyyət fenomeni kimi çıxış edir. Əqli və fiziki əməyi fərqləndirmək lazımdır: hər hansı problemin təmiz əqli həlli - əqli əmək, yer şumlamaq isə fiziki əməkdir. Əqli əməyə elmi iş, bəstəkarlann, şairlərin fəaliyyəti daxildir. Əlbəttə bu fəaliyyətin müxtəlif növləridir. Lakin bununla belə onların fərqi mütləq deyildir, çünki hər bir fiziki əməkdə intellektual tərkib var; müəyyən “fərasətsiz, dərrakəsiz” heç bir fiziki iş mümkün deyildir. Bacarıqlı adamın, həqiqi ustanın əməyi yalnız öz nəticəsi ilə deyil, həm də estetik başlanğıcı ilə xarakterizə olunur: usta böyük incəliklə öz işini görür və biz bu işə baxıb zövq alırıq. Əməyin mahiyyətini təhlil edərkən onun çoxlu aspektlərini nəzərə almaq lazımdır. Onlardan biri nəticənin keyfiyyətidir; bu fəaliyyət subyektinin ustalığından, onun məsuliyyətliyindən, dəlillərin, səbəblərin xarakterindən, əmək fəaliyyətinin şəraitindən - lazımi əmək alətlərinin olmasından və ümumiyyətlə bütün zəruri istehsal vasitələrindən asılıdır.
Bir halda ki, əmək fəaliyyəti əsasən kollektiv şəraitdə baş verir, onda əməyin məhsuldarlığının mühüm şərti - əmək kollektivindəki əxlaqi mühit, onun üzvlərinin psixoloji uyğunluğudur. Həyat insanlara qarşı ədalətlidir; insan öz əməyinə görə həmişə mükafatlandırılır. Uzun müddət fiziki fəaliyyətsizlik insanı çox üzür, tənbəllik pas kimi onu yeyir, fəaliyyətsizlik bütün bəlaların səbəbidir. Yaradıeı əmək isə insana yalnız zövq verir, həm də onun sağlamlığını qoruyur. İnsan işsiz qalanda əməyi yüksək dəyərləndirir. Fiziki əmək mənəvi əzabı unutdurur. Əmək insanı qəmdən, eyibdən və ehtiyacdan xilas edir. Allah yalnız əməyimizə görə bizi mükafatlandırır. Pifaqor yazırdı ki, insan səhər oyananda özündən; “Mən nə etməliyəm?”, axşam isə yuxuya getməmişdən “Mən nə etdim?” - deyə soruşmalıdır. İş görülməyənə qədər qeyri-mümkün sayılır. İstedadı göstərməyə yer olmayanda deməli orada istedad yoxdur. Pis rəqqas həmişə bəhanə tapa bilir. Hamı tərəfindən qəbul olunan iş şirin olur. Əməksevərliyə təhsil, təhsilə isə zəhmətkeşlik əlavə edilsə insan böyük uğurlar qazana bilər. Bencamin yazırdı ki, mən roman oxumaq istəyəndə onu özüm yazıram. İnsanın özünü əməkdən azad etməsi cinayətdir. İnsan öz əməyinə və onun nəticələrinə həm intellektual, həm də emosional baxımdan yanaşır. O, çəkdiyi zəhməti hamıdan çox qiymətləndirir. O, varlığı ilə işə can qoyanda və hiss edəndə ki, hər şey yaxşı alınıb onda başqaları tərəfindən öz işinin dəyərləndirməsini istəyir. Uşaqlarda bu özünü daha açıq göstərir; nə isə yaxşı bir iş görən uşaq onu valideynlərinə göstərir və təriflənməsini gözləyir. İnsan öz əməyinə görə layiqli tərifdən zövq alır. Əməyin məhsuldar olması üçün o özündə yaradıcılıq ünsürlərini cəmləşdirməlidir. İnsana 209 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|