Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
ictimai-sinfi strukturunun meydana gəlməsi və inkişafını müəyyən edir; 3)
inkişafını müəyyən edir. Adətən orada iqtisadi cəhətdən hökmranlıq edən siniflər və ictimai qruplar hakim mövqedə olur, onlar dövlət aparatının işini, pir çox siyasi partiyaların fəaliyyətinin məzmununu və istiqamətini, nəticədə bütün siyasi həyatı müəyyən edir; 4)
istehsal prosesində cəmiyyətin mənəvi həyatının inkişafının zəruri maddi şəraiti, o cümlədən mənəvi mədəniyyət idarələrinin - kitabxana, muzey, teatr və s. - fəaliyyət göstərməsi üçün binalar, nəşriyyat avadanlıqları, kağız, kitab, qəzet, jurnal nəşr etmək üçün rəng, musiqi alətləri və s hazırlanır. Söhbət cəmiyyətin mənəvi həyatının maddi təminatından gedir. Gördüyümüz kimi, cəmiyyətin inkişafında istehsal üsulunun əhəmiyyətli rolu haqqında çıxarılan nəticə əsaslıdır. Marksm iqtisadi nəzəriyyəsindən danışan Veber bu müddəanın Marks tərəfindən hərtərəfli şərh olunduğunu xüsusi vurğulamış və qeyd etmişdir ki, bu nəzəriyyəni Marksm bir sıra ardıcılları tərəfindən yaradılmış ehkamçı fikirlərdən təmizləmək lazımdır. Eyni zamanda cəmiyyətin inkişafında digər amillərin, məsələn, siyasi, əxlaqi, dini amillərin rolunun nəzərə alınması vacibliyini də Veber göstənnişdir. Hələ keçən əsrin əvvəllərində söylənən bu fikir indi də öz əhəmiyyətini saxlayır.
inkişafının ən dərin mənbəyi adamların iqtisadi təlabatı və istehsalın özünün inkişafına olan təlabatıdır. Ən başhcasmı ayırmaqla qeyd etmək olar ki, ictimai təlabat ictimai zərurətin: - insanlara ictimai həyatlarında zəruri olanların təzahürü kimi çıxış edir. İqtisadi təlabat 198 isə iqtisadi zəruriliyin təzahürü kimi çıxış edir - bu geyimə, qidaya, mənzilə, nəqliyyat vasitələrinə və s. olan təlabatdır. Onlardan bəzilərinin bioictimai xarakteri, - məsələn qidaya, istiliyə olan təlabat - digərlərinin isə təmiz ictimai - müasir geyimə, maşına, televizora və s. - xarakteri var. Ancaq bütün bu təlabatlar, o cümlədən bu və ya digər xalqın mədəniyyət atributlarını özündə daşıyan adamların hazırladığı qida və mənzil vasitəsi ilə təmin olunan təlabatlar da ictimai fomıada çıxış edir. Bu maddi təlabatlar eyni zamanda iqtisadi təlabat kimi çıxış edir, çünki insanlar arasındakı iqtisadi münasibətlər çərçivəsində istehsal prosesində təmin olunur. Bütün bu təlabatlar bu və ya digər məhsulun və xidmətin istehsalını tələb edir, onları müdafiə edir, nizama salır. İstehsal müəyyən təlabatlarm ödənilməsinə istiqamətlənir və ona görə də mövcuddur. Təlabat yoxdursa istehsal da yoxdur. Təlabatm dairəsi daima genişlənir, eyni zamanda onlar keyfiyyətcə inkişaf edir. Buna görə də yüksək təlabat qanunu haqqında, yəni onların daimi inkişafı və təkmilləşməsi haqqında danışırlar. İstehsalın özünə olan təlabatdan, yəni enerji; xammal, material və s. mənbələrə olan təlabatı da unutmaq olmaz. Beləliklə, ictimai-iqtisadi təlabat istehsalın inkişafının mənbəyi kimi, onun daimi və əsas özəyi kimi çıxış edir. Onu da əlavə etmək lazımdır ki, təlabatm özü yalnız istehsal deyil, həm də şəxsi təlabatm özü müxtəlif malların və xidmətlərin təsiri altında inkişaf edir. İnsanların bir sıra qida məhsullarına, müasir geyimə, məişət cihazlarına, soyuducuya, televizora və s. olan təlabatı belə təlabatlardandır. Bu təlabatlarm formalaşmasına təsir edən istehsal öz sabit inkişafı üçün mühüm şərait yaradır. Cəmiyyətin iqtisadi həyatının təzahürlərindən biri kimi iqtisadi təlabat, istehsal və istehlakm 199 qarşılıqlı hərəkətinin dialektikası belədir; onu başa düşmək və praktikada nəzərə almaq olduqca vacibdir. İstehsal üsulunun iki tərəfi: məhsuldar qüvvələr və
fəaliyyətləri bir sıra mütəfəkkirlər tərəfindən hərtərəfli araşdırılmışdır. Onların
fikrincə, cəmiyyət istehsal qabiliyyətinin qayğısına qalmalı və onu inkişaf etdirməlidir. Cəmiyyətin məhsuldar qüvvələri, - ilk növbədə, istehsalda tətbiq olunan əmək alətidir - məsələn, müasir texnika, o cümlədən, onda istifadə olunan elektrik enerjisi, texnologiya, nəqliyyat, istehsal üçün yer, əmək predmeti və s. Onlar məhsuldar qüvvələrin maddi tərəfini təşkil edir, onlann köməyi ilə adamlar təbiətə təsir edir, öz təlabatlarını ödəmək üçün onun materiallarından istifadə edirlər. Məhsuldar qüvvələrin digər tərəfini bilik, bacarıq, vərdiş, istehsal təcrübəsinin daşıyıcısı olan adamlar təmsil edir. Onlar məhsuldar qüvvələrdən onları daha səmərəli istifadə etmək üçün tətbiq edir və təkmilləşdirirlər. Bununla onlar öz aralarında istehsal-iqtisadi münasibətlərə girirlər. Məhsuldar qüvvələr və istehsal münasibəti öz vəhdətində cəmiyyətin iqtisadi həyatının əsasını və başlıca məzmununu təşkil edən istehsal üsulu yaradırlar. Fikrimizi bir az da sadələşdirək; istehsal prosesini həyata keçirən adamlar əməyin subyekti kimi çıxış edirlər və məhsuldar qüvvələrin əsas və həlledici ünsürləridirlər. Bundan başqa istehsal prosesini həyata keçirmək üçün başlanğıc material və ya əmək predmeti vacibdir, bu da emal olunur. Bu torpaq, faydalı qazıntılar, metal və s. ola bilər. Ancaq əmək predmetini zəruri mala çevimrək üçün əmək alətindən istifadə olunur. Xarici aləmə təsir etmək məqsədi ilə yaradılan əmək alətindən istifadə edərək
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|