Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
uyğun olaraq təbiəti və insan aləmini dəyişdirməkdir. Çox az halda adamlar öz dəyişdirici fəaliyyətləri olmadan yaşaya bilərlər. Məhz buna görə də texnika bütün tarix boyu insanın mövcudluğunun zəruri tərkib
hissəsidir. İqtisadi münasibətlərin sənaye və kənd təsərrüfatı münasibətinə dəyişməsi, elmin əsaslandırdığı yeni texnologiyanın işlənib hazırlanması və tətbiqi-cəmiyyətin ictimai iqtisadi inkişafının vahid prosesinin iki tərəfidir. Texnika öz-özlüyündə səbəb deyildir, o yalnız vasitə kimi dəyərlidir. Əlbəttə texnikaya müstəqil fenomen kimi baxmaq olar, ancaq bu müstəqillik nisbidir: texnika üzvü şəkildə ictimai varlıq və şüumn kontekstinə daxildir, sivilizasiyanın əsasını təşkil edir, indiki zaman axımmdadır və daimi tərəqqi edir. Texnika özlüyündə nə yaxşı, nə də pis deyildir. Hər şey insanın ondan nə etməsindən, onun nəyə xidmət etməsindən, onun hansı şəraitdə olmasından, onun hansı insana tabe olmasından, onun vasitəsi ilə insanın özünü necə göstərməsindən asılıdır. Texnika onunla nəyə nail olmaqdan asılı deyildir. Müstəqil bir mahiyyət kimi texnika- səmərəsiz gücdür, son nəticədə vasitənin məqsəd üzərindəki qələbəsini iflic edir. Texnika öz quruculuq və dağıdıcılıq imkanları baxımından nə qədər qüdrətli gücə malik olsa da prinsipcə həmişə insanın əqlinə və iradəsinə tabe olan vasitə, silahdır. Əql isə, Hegel demişkən, qüdrətli oduğu qədər də hiyləgərdir. Texnikanı fəlsəfi baxımdan təhlil edən Haydeqqer göstərmişdir ki, texnikaya istiqamətlənən elmin tarixən yaranması və ixtisaslaşması, hətta elmlərin özü də, xüsusilə də cihazqayırma sahəsi, texnikanın hesabına inkişaf edir. Haydeqqerə görə, texnika, sadəcə olaraq, “texniki aləmi” qurmur, o, ictimai varlığın az qala bütün məkanını öz imperativinə tabe edir, tarixin, xüsusilə 2.22 də onun dövrloşməsinin dərk olunmasına təsir edir. İndi texnikanın hər sahədə müdaxiləsi müxtəlifdir, həttə bəzən onu anlamaq belə mümkün olmur. Texnika varlığın dərin xassələrini aşkar etməyin mühüm vasitəsidir - xüsusilə tibbdə, astronomiyada, biologiyada bu özünü daha aydın göstərir. Hal-hazırda texnikanın güelü inkişafı müşahidə olunur, bununla yanaşı texnika fenomeninin fəlsəfi tətbiqi genişlənir. İnsan fəlsəfəsi kimi başa düşülən texnikanın fəlsəfəsi onu tələb edir ki, texnika insan imperativinə tabe edilməlidir. Texnikanın fəlsəfəsi tələb edir ki, insan təbiətin incə tarazlığına hörmətlə yanaşmalıdır və dünyanın elə ahənginə yol verilməlidir ki, bu həmin tarazlığı dağıtmasın, onu daha da möhkəmləndirsin. İnsanın biliyi digər yaradılanlara qarşı çevrilməməli, o təbiəti daha yaxşı anlamağa kömək edən qüvvə olmalıdır. Tərəqqi təbiətdəki varlıqların məhvinə xidmət etməməli, insanın mənəvi yetkinliyinə, onun təbiətlə hormoniyasma istiqamətlənməlidi. Texnikanın fəlsəfəsi təsdiq edir ki, cəmiyyət və sivilizasiya bizə ciddi dərs vermişdir, əvvəllər biz buna yüngülvari yanaşırdıq, o, bizim sağlamlığımızı, bütövlüyümüzü saxlamağa qadirdir. Texnikanın fəlsəfəsi kontekstində insan və texnika məsələsinə də münasibət bildinnək vacibdir. Deyirlər istənilən kifayət qədər inkişaf etmiş texnologiya magiyadan seçilməzdir. Texnologiya dünyanın elə dəyişdirilməsi incəsənətidir ki, onunla bir də toqquşmursan. Ancaq maraqlıdır ki, texnika nə qədər qüdrətli olsa da pilləkənə nisbətən lift daha tez-tez qırılır. Elm cansız obyektləri üç qrupa bölür; fəaliyyət göstəıməyənlər, sınanlar, itənlər. İnsan həmişə texnika ilə bağlı olmuşdur: 0 texnikanın məhsullarını istehsal edir, istifadə edir və ya 223 yeyir. Eyni zamanda insanın özü də - öz texniki fəaliyyətinin nəticəsidir. Texnikanın inkişaf prosesi üç mərhələni əhatə edir:
əl əməyi alətləri, maşınlar, avtomatlar. Texnika öz inkişafında bu gün fiziki əmək və onun təşkili oxşarlığından insanın mental xassələrinə oxşarlığına doğru hərəkət etməklə öz insan səviyyəsinə yaxınlaşır. İnsanın texniki yamsılaması maddi, fiziki və əyani baxımdan nə qədər zəif olursa texnikanın mənimsənilməsi və ona nəzarət bir o qədər çətin olur. Belə ki, insanın etdiyi nə varsa onun insaniliyindən irəli gəlir, texnika həmişə insanın özünü reallaşdırması və özünü dərk etməsi vasitəsidir. Bütün tarixi anlarda texnika insanları və həmin dövrün insanı ideyalarını əks etdirir. Müasir texnikanın, xüsusilə onun mikrobiologiya və informatika sahələrinin, araşdırılması nəticəsində bu daha aydın gömnür. Bu sahədə kəşflər və ixtiralar insan və insan aləmi haqqında yeni biliklərə gətirib çıxarır. Texnika
fəlsəfəsinin məşğul
olduğu mühüm
problemlərdən biri texnikanı yaradan və ondan istifadə edən insan problemi və konsepsiyasıdır. Hal-hazırda bu problemin özünəməxsusluğu insanın ixtiyarında olan texnologiyanın hədsiz dərəcədə inkişafı ilə bağlıdır. Bununla belə texniki tədbirlərə və ya əlavə təsirə məruz qalan adamların sayı xeyli artmışdır. Eyni zamanda təbiət siteminin özü insan fəaliyyətinin predmetinə çevrilmiş, insan öz müdaxiləsi ilə daimi olaraq onu poza və hətta dağıda bilir. Şübhəsiz bu tamam yeni vəziyyətdir: əvvəllər insan öz həyatını məhv etmək üçün bu qədər gücə malik olmamışdır. Öz yaşayış şəraitini yaxşılaşdırmaq bayrağı altında insan malik olduğu texnika ilə təbiət sisteminə qarşı əsl “səlib yürüşünə” başlamış və təəssüf ki, bu gün də onu davam etdirir. İnsan əvvəlcədən təhlil etmədən
224 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|